‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I

Pedagoglik kasbi, uning paydo boMishi va ravnaq topishi. 
Pedagoglik 
kasbining shakllanishi kishilik taraqqiyoti tarixi bilan uzviy bogMiq. 
Terib-termachlab kun kechirgan ibtidoiy davr kishilari bolalarni o ‘zlari 
bilan ergashtirib yurib, ularga ov qilish, turli daraxt mevalarini terish,
1 K adrlar tayyorlash milliy dasturi //O liy ta ’lim: m e’yoriy hujjatlar to'plam i. — Toshkent: 
Sharq nashriyot-m atbaa aksiyadorlik kompaniyasi Bosh tahririyati. 2001. — 42-bet.
1
Barkamol avlod orzusi //Tuzuvchilar Sh.Qurbonov, H.Saidov, R..Ahliddinnv. — Toshkent: 
Sharq nashriyot-m atbaa konserni Bosh tahririyati, 1999. f ^ l 73 j 1
y - 7M2>/i 
17j 
< * > £ £ « .
r.a rk a z i
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

o ‘simliklarning ildizini kovlab olish, suv manbalarini izlab topish kabi 
harakatlarni amalga oshirishni o ‘rgatganlar. Bunday harakatlar qabila 
(urug‘)ning tajribali kishilari yoki keksalar tomonidan amalga oshirilgan. 
Oddiy kundalik ehtiyojlarni qondirish yo‘lida olib borilayotgan xatti- 
harakatlar asosida yoshlarga mavjud tajribalar asosidajma’lumotlarni 
berib, ularda amaliy ko‘nikmalarni shakllantirganiar. Turli tovushlarni 
chiqarish yordamida atrofdagilarni yaqinlashayotgan xavfdan ogoh 
qilishni bolalar kattalarning namunalari asosida o ‘zlashtirganlar. Nutq 
va yozuv paydo b o ‘lgunga qadar bu kabi harakatlar imo-ishoralar asosida 
amalga oshirilgan. Kishilik tarixida tub inqilobni sodir etgan nutq va 
yozuvning paydo b o ‘lishi, shuningdek, urug‘ jamoasi t o m o n id a n
bajariladigan m ehnat faoliyatining turli sohalarga ajralishi yoshlarga 
nisbatan munosabatning ilg'or (progressiv) xarakter kasb etishiga imkon 
berdi.
Turli tabiiy ofatlar t a ’siridan himoyalanish, kishilar hayotiga xavf 
solayotgan kasalliklarni davolash, hayot kechirish uchun yetarli oziq- 
ovqatlarni jam lab olishga boMgan tabiiy ehtiyoj yoshlarga hayotiy 
tajribalarni m a ’lum m ehnat faoliyati yo‘nalishida yetarlicha bilimga 
ega boMgan kishilar to m onidan berilishi maqsadga muvofiq ekanligini 
ko‘rsatdi. Natijada bolalarga hayot tajribalarini o ‘rgatuvchi kishilar 
guruhi shakllandi ham d a bolalarga m a ’lum yo ‘nalishlar b o ‘yicha 
bilimlarni berish maxsus ajratilgan joylarda tashkil etila boshlandi.
Dastlabki maktablarqadimgi Sharqda (Vavilon, Misr, Hindistonda) 
paydo boMib, ularda bolalarga m a ’muriy-xo'jalik boshqaruvi asoslari 
o ‘rgatilgan.
Antik davrda maktablar Sparta, Afina va Rim tarbiya tizimining 
muhim tarkibiy qismi sifatida faoliyat olib borganlar.
(; Qadimgi Yunonistonda bunday joylar akademiva deb nomlangan. 
«Akademiya» s o ‘zi afsonaviy q a h ram o n Akadema n om id a n kelib 
chiqqan. Eramizdan avvalgi IV asrda Afina yaqinidagi Akadema nomi 
bilan nomlanuvchi joyda Platon o ‘z shogirdlariga m a’ruzalar o ‘qigan 
boMib, keyinchalik t a ’lim tashkil etiluvchi maskan ham shunday nom 
bilan atala boshlagan. Qadimgi Rim va Yunonistonda bolalarga bilim 
berish faylasuflar zimmasiga yuklatilgan.
Jamiyatning tabaqalanishi natijasida, quldorlik tuzumida bolalarni 
ta’lim maskanlariga olib borish va olib kelish vazifasini qullar bajarishgan 
va ular «pedagog» deb nomlanganlar. Ushbu tushunchaning m a ’nosi 
«bola yetaklovchi» demakdir.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Tarixiy taraqqiyotning keyingi bosqichlarida bolalarga tizim li 
bilimlarni berish bilan doimiy shug‘ullanuvchi kishilar aynan shu nom
bilan atala boshlaganlar.
F e o d a liz m d a v rid a aksariyat m a k t a b l a r masjid ( m u s u l m o n
mamlakatlarida) yoki ibodatxonalar (Hindiston) qoshida tashkil etilgan. 
Bunday maktablarda yoshlarga diniy bilimlar bilan birga dunyoviy 
bilimlar ham o ‘rgatilgan.
0 ‘rta asrlar davrida, Sharqda ak adem iya ko‘rinishidagi t a ’lim 
muassasalari ham faoliyat yuritgan boMib, ular «Donishm andlar uyi» 
(IX asr, Bag‘dod), « M a’mun akademiyasi» (XI asrboshlari, Xorazm), 
observatoriyalar qoshidagi jam iyatlar (XV asr, Samarqane) tarzida 
nomlangan. Akademiyalarga turli fan yo ‘nalishlari b o ‘yicha kuchli 
bilimga ega boMgan qomusiy olimlar jalb etilgan boMib, ular to m onidan
matematika, geodeziya, mineralogiya, meditsina, astronomiya kabi 
y o ‘nalishlarda keng koMamli tadqiqotlar olib borilgan.
0 ‘rta a s rla r h a m d a k a p ita l ish la b c h iq a r is h ig a a s o s l a n g a n
j a m iy a t la r d a a k a d e m iy a ( S h a r q d a m a d r a s a ) l a r k o ‘r in i s h id a g i
maktablarda m a’naviy-axloqiy jihatdan yetuk, turli sohalar b o ‘yicha 
m ukam mal bilimga ega pedagoglarning faoliyat yuritishlariga alohida 
aham iyat qaratilgan. C h u n o n c h i, M u h a m m a d Tarag‘ay U lug‘bek 
tom onidan Ь а ф о etilgan madrasalarda o ‘z davrining taniqli olimlari — 
Ali Qushchi, Taftazoniy, Qozizoda Rumiy, Mavlono M u h a m m a d , 
GMyosiddin Jam shid Koshiy, M u in id d in Koshiy h a m d a M a n s u r
Koshiylar talabalarga t a ’lim berganlar.
XIX asr oxiri hamda XX asr boshlarida yuzaga kelgan jadidizm
harakatining asoschilari, taniqli m a ’rifatparvarlar — M a h m u d x o ‘ja 
Behbudiy, Munavvar Qori, H am za H a kim z o da Niyoziy, Abdulla 
Avloniy, Abduqodir Shakuriy, Ismatulla Raxmatullayev, A b d u ra u f 
Fitrat, Isohxon Ibrat va boshqalar aholi orasida nafaqat murabbiy, 
balki m a ’naviy yetuk inson sifatida ham no m qozondilar.