‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I

KADRLAR TAYYORLASH MILLIY M O D ELI.
H O ZIRG I DAVRDA 0 ‘QITUVCHILIK KASBI VA
UNING JAMIYATDA TUTGAN 0 ‘RNI
O ‘zbekiston Respublikasining Kadrlar tayyorlash milliy modeli va 
uning mohiyati. 0 ‘zbekiston Respublikasi siyosiy mustaqillikni q o ‘lga 
kiritgach, ijtimoiy hayotimizning barcha sohalarida tub islohotlar amalga 
oshirila boshlandi. Totalitar boshqaruv usuli asosida, ish yuritilayotgan 
xalq t a ’limi tizimida ham so‘nggi o ‘n yilliklar davomida yuzaga kelgan 
m uam m o la m i hal etish vazifasi Respublika hukumati hamda mutasaddi 
tashkilotlami ta ’lim tizimida ham jiddiy o‘zgarishlami amalga oshirishga 
undadi. Bu boradagi sa’y-harakatlarning samarasi sifatida 1992-yil iyul 
oyida mustaqil 0 ‘zbckistonning ilk «Ta’lim to ‘g‘risida»gi Qonuni qabul 
qilindi. M azkur Q onun m azm unida Respublika t a ’limi tizimi, uning 
asosiy y o ‘nalishlari, maqsad, vazifalari, ta ’lim bosqichlari va ularning 
mohiyati kabi masalalar o ‘z ifodasini topdi. Biroq, 1997-yilga kelib, 
0 ‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to ‘g‘risida»gi Qonuni va uning 
m a z m u n id a ilgari surilgan g ‘oyalarning a m aliyotga tatbiqi tahlil 
e tilg a n d a , bu b orada m uay yan kamchiliklarga y o ‘l q o ‘yilganligi 
aniqlandi. 0 ‘tkazilgan tahlil natijalariga ko ‘ra, t a ’lim tizimida olib 
borilayotgan islohot aksariyat o ‘rinlarda c hu q u r ilmiy asoslarga ega 
b o ‘lmaganligi m a ’lum b o ‘ldi hamda kadrlar tayyorlash tizimini isloh 
qilish zarurligi belgilandi. Shu bois 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy 
Majlisining IX sessiyasida yangi tahrirdagi 0 ‘zbekiston Respublikasining 
«Ta’lim t o ‘g ‘risida»gi Q o n u n i va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» 
qabul qilindi.
H a r qanday m am lakatning kuchi uning, fuqarolarining m a’naviy 
yetukligi, intellektual salohiyatga egaligi bilan belgilanadi.
Fuqarolarning m a ’naviy yetukligi, intellektual salohiyati esa t a ’lim 
tizim ining m azm uni, shaxsning har tom onlam a shakllanishi uchun 
xizm at qiluvchi moddiy va m a ’naviy shart-sharoitlam ing mavjudligi, 
j a m iy a td a q a ro r topgan ijtimoiy sog‘lom muhit darajasi, ijtimoiy 
m u n o s a b a t l a r m a z m u n i, s h u n in g d e k , a h o li n in g e tn o p s ix o lo g ik
x u s u s iy a tla r i, a x loq iy q a ra s h la r i va h ay o tiy e ’tiq o d la r i aso sid a 
shakllant iriladi.
«Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ning yaratilishida mazkur jihatlar 
t o ‘la o ‘rganildi. Milliy dastur asosini 0 ‘zbekistonning taraqqiyotini 
t a ’m in lay oladigan, uni ja h o n n in g ilg‘or m am lakatlari darajasiga
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ko'tarilishiga hissa q o ‘shuvchi dadil, mustaqil fikrlovchi, bilimli, 
malakali mutaxassis, shuningdek, ijobiy sifatlarga ega boMgan kadrlarni 
| 
tayyorlab voyaga yetkazish jarayoni tashkil etadi.
X o ‘sh, «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» q a nd ay hujjat? Uning 
m azm unida qanday g‘oyalar ifoda etilgan?
«Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» 0 ‘zbekiston Respublikasining 
«TaMim to ‘g‘risida»gi Qonunining qoidalariga muvofiq, milliy tajribaning 
tahlili va taMim tizim idagi, ja h o n miq^esiefagi y u t u q la r asosida 
tayyorlangan hamda yuksak umumiy va kasb-hunar madaniyatiga, ijodiy 
va ijtimoiy faollikka, ijtimoiy-siyosiy hayotda mustaqil ravishda moMjalni 
t o ‘g‘ri ola bilish mahoratiga ega boMgan, istiqbol vazifalarini ilgari 
surish va hal etishga qodir kadrlarning yangi avlodini shakllantirishga 
yo.^naltirilgandir1.
• «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ning maqsadi — taMim sohasini 
tiibdan isloh qilish, uni o ‘tm ishd an qolgan m afkuraviy qarash va 
sarqitlardan to'la xalos etish, rivojlangan demokratik davlatlar darajasida,
■f
yuksak m a ’naviy va axloqiy talablarga javob beruvchi yuqori malakali 
kadrlar tayyorlash Milliy tizimini yaratisVidan iboratdir2.
,t j!
«K adrlar tayyorlash milliy dasturi»a^_jjgari surilgan m aqsadni 
%
toMaqonli ro‘yobga chiqarish bir qator vazifalarning ijobiy hal qilinishini 
nazarda tutadi. Dasturda bu boradagi vazifalarning quyidagilardan 
iboratligi ko ‘rsatiladi:
— «Ta’lim to ‘g‘risida»gi 0 ‘zbekiston Respublikasi Qonuniga muvofiq 
t a ’lim tizimini isloh qilish, davlat va nodavlat ta ’lim muassasalari hamda 
t a ’lim va kadrlar tayyorlash sohasida, raqobat m uhitini shakllantirish 
negizida t a ’lim tizimini yagona o ‘quv, ilmiy-ishlab chiqarish majmui 
sifatida izchil rivojlantirishni t a ’minlash;
— t a ’lim va k a d rla r ta y y o r la s h t i z i m i n i j a m i y a t d a a m a l g a . 
o s h ira y o tg a n d e m o k r a tik h u q u q iy davlat q u rilish i ja r a y o n la r ig a
moslashtirish;
— k a d rla r tay yorlash tiz im i m u a s s a s a la rin i y u q o r i m a la k a li 
mutaxassislar bilan ta ’minlash, pedagogik faoliyatning nufuzi va ijtimoiy 
m aqom ini ko‘tarish;
— kadrlar tayyorlash tizimi va m azm unini m am la k a tn in g ijtimoiy
1 K adrlar tayyorlash m illiy dasturi //O liy ta ’lim: m e’yoriy hujjatlar to 'p la m i. — Toshkent: 
Sharq nashriyot-m atbaa aksiyadorlik kom paniyasi Bosh tahririyati. 2001. — 20-bet.
2 0 ‘sha m anba, — 25-bet.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

va iqtisodiy taraqqiyoti istiqbollaridan, jamiyat ehtiyojlaridan, fan, 
madaniyat, texnika va texnologiyaning zamonaviy yutuqlaridan kelib 
chiqqan holda qayta qurish;
— t a ’lim oluvchilarni m a’naviy-axloqiy tarbiyalashning va m a’rifiy 
ishlaming samarali shakllari hamda uslublarini ishlab chiqish va joriy etish;
— t a ’lim va kadrlar tayyorlash, ta ’lim muassasalarini attestatsiyadan 
o'tkazish va akkreditatsiya qilish sifatiga baho berishning xolis tizimini 
joriy qilish;
— yangi ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarda t a ’limning talab qilinadigan 
darajasi va sifatini, kadrlar tayyorlash tizim ining am alda faoliyat 
k o ‘rsatishi va barqaror rivojlanishining kafolatlarini, ustuvorligini 
t a ’minlovchi normativ, moddiy-texnika va axborot bazasini yaratish;
— ta ’lim, fan, ishlab chiqarish samarali integratsiyalashuvini ta’minlash, 
tayyorlanayotgan kadrlarning miqdori va sifatiga nisbatan davlatning 
talablarini, shuningdek, nodavlat tuzilmalari, korxonalar va tashkilotlarning 
buyurtmalarini shakllantirishning mexanizmlarini ishlab chiqish;
— uzluksiz t a ’lim va kadrlar tayyorlash tizimiga budjetdan tashqari 
mablag‘lar, shu jum ladan, chet el investitsiyalari jalb etishning real 
mexanizmlarini ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish;
— kadrlar tayyorlash sohasida o ‘zaro manfaatli xalqaro hamkorlikni 
rivojlantirish.
Milliy dasturning maqsad va vazifalari bosqichma-bosqich amalga 
oshiriladi. Har bir bosqichda muayyan vazifalarning hal etilishi1 nazarda 
tutiladi. Ushbu vazifalar quyidagilardan iboratdir:
Birinchi bosqich (1997—2001-yillar) mavjud kadrlar tayyorlash 
tizimining ijobiy salohiyatini saqlab qolish asosida ushbu tizimni isloh 
qilish va rivojlantirish uchun huquqiy, kadrlarjihatidan, ilmiy-uslubiy, 
moliyaviy shart-sharoitlarni yaratish.
Ikkin ch i bosqich (2001 —2005-yillar) — Milliy dasturni t o ‘liq 
ro ‘yobga chiqarish, mehnat bozorining rivojlanishi va real ijtimoiy- 
iqtisodiy sharoitlarni hisobga olgan holda unga aniqliklar kiritish. Bu 
bosqichda, shuningdek, t a ’lim muassasalarini maxsus tayyorlangan 
m alakali pedagog kadrlar bilan t o ‘ldirish t a ’m inlan a d i, ularning 
faoliyatida raqobatga asoslangan muhit vujudga keltiriladi.
«Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» maqsadini ro‘yobga chiqarishning
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ikkinchi bosqichida ta ’lim muassasalarining moddiy-texnika va axborot 
bazasini mustahkamlash davom ettiriladi, o ‘quv-tarbiya jarayonining 
yuqori sifatli.o‘quv adabiyotlari va ilg‘or pedagogik texnologiyalar bilan 
ta ’minlash, uzluksiz ta ’lim tizimini axborotlashtirish vazifalarining ham 
hal etilishiga alohida urg‘u beriladi.
U chinchi bosqich (2005 va undan keyingi yillar) t o ‘plangan tajribani 
tahlil etish va umumlashtirish asosida, m am lakatni ijtimoiy-iqtisodiy 
rivo jla n tirish istiqbollariga m uvofiq k a d rla r ta y y o r la s h tiz im in i 
takomillashtirish va yanada rivojlantirish. Bu bosqichda, yana shuningdek,
— t a ’lim muassasalarining resurs, kadrlar va axborot bazalarini 
yanada mustahkamlash;
— o ‘quv-tarbiya jarayoni yangi o ‘quv-uslubiy majmualar, ilg'or 
pedagogik texnologiyalar bilan t o ‘liq t a ’minlanishi;
— milliy (elita) oliy ta’lim muassasalarini qaror toptirish va rivojlantirish;
— t a ’lim jarayonini axborotlashtirish, uzluksiz t a ’lim tizimi jahon
axborot tarm o g‘iga ulanadigan kom puter axborot ta rm o g ‘i bilan t o ‘liq 
q a m ra b olinishiga erishish kabi vazifalarning h a m ijobiy yechimi 
t a ’minlanadi.
0 ‘zbekiston Respublikasi «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» tarkibiy 
tuzilmasi quyidagicha aks etadi (1-chizma).