Z nishanova, G. Alimova

20.3. Psixologiyaiii o‘qitish vazifalari va psixologiya kursini tuzish tamoyillari


Psixologiya fani o‘qituvchisi oldida quyidagi muhim vazifalar turadi:

1. 
   Talabalar —boiajak o‘qituvchUarda ilmiy dunyoqarash va yuksak axloqiy sifatlami tarkib toptirish.
   

2. 
   Talabalarda kasbiy yo’nalganlikni tarbiyalash: ularda o‘qituvchi faoliyatiga qiziqishni oshirish, bolalaiga bo‘lgan muhabbat, bolalami o‘iganishga bo‘lgan intUishni kuchaytirish.
   

3. 
   Talabalarda psixologiya bo‘yicha egaUangan bUimlami pedagogik amaUyotda qo‘Uash ko‘nikmalarini rivojlantirish.
   

www.ziyouz.com kutubxonasi

Mazkur vazifalami muvaffaqiyatli bajarish uchun psixologiya o‘qituvchisi o‘qitish metodikasinl mukammal egalagan bo‘lishi кегак.

0. 
   ‘qitish metodikasini yaxshi bilish nafaqat ta’lim usullari va metodlarini samarali qo‘llash, balki mavjud psixologik ma’lumotlar ichidan eng ishonchli, pedagogik jihatdan muhim ma’lumotlami ajratib olish uchun ham zamr bo‘ladi, ular asosida esa psixologiya kursi tuziladi.
   

Quyidagi tamoyillar psixologiya kursining tuzilishi uchun asos bo‘ladi:


1.Barcha psixik hodisalar voqelikning in’ikosi- aksidir. Faoliyat jarayonida odam olamni aks ettirar ekan, u olamdagi narsa va hodisalar, ularning xususiyatlari, ular o‘rtasidagi munosabatlar haqida bilimga ega bo‘lib boradi. Voqelikning inson tomonidan aks ettirilishi faol xarakterga egadir. Chunki u insonning atrof olamga ta’sir ko‘rsatish va uni o‘zgartirishga qaratilgan faoliyati davomida ro‘y beradi. Insonning bilish jarayoni uning individual xususiyatlari, to‘plangan bilim va tajribasi ta’siri ostida kechadi. Psixik faoliyat natijasida inson ongida ob’ektiv olamning sub’ektiv obrazi shakllanadi.


2.Psixika bu —yuksak taraqqiy etgan materiya, ya’ni miyaning xususiyati. Psixik hodisalar asosida tashqi muhit ta’siri asosida yuz bemvchi miyaning reflektor faoliyati yotadi.Tashqi muhit ta’siri miyada o‘zgarish, tormozlanish, nerv bog‘lanishlarining hosil bo‘lishi kabi asab jarayonlarini keltirib chiqaradi. Miyaning reflektor faoliyati organizmning tashqi ta’sirlarga nisbatan javob reaktsiyasini ta’minlaydi. Teskari afferentatsiyaning mavjudligi hisobiga odam va xayvonlar o‘z organizmining faoliyatini boshqarish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.


3.Insonning butun psixik faoliyati sababiy taqozolangan. U tashqi va ichki muhit ta’sirlari bilan hosil qilinadi. Insonning flkrlari va hissiyotlari, harakatlari va xulq-atvori uning hayot tarzi, yashash va tarbiyalanish muhiti xususiyatlari bilan belgilanadi. Xatti-harakatlami tushunish uchun ularning motivlarini bilish kerak. Ularning sabablarini bilish uchun inson qanday muhitda tarbiya topgani, uni qanday insonlar qurshab turganini, bu insonning ular bilan qanday munosabatda ekanini bilish talab qilinadi.

www.ziyouz.com kutubxonasi

4.Barcha psixik hodisalar taraqqiy etib boruvchi birliklar sifatida quriladi. Mazkur tamoyil inson va hayvonlar psixikasining filogenezdagi rivojlanishi uchun ham, inson psixikasining ontogenezdagi taraqqiyoti uchun ham o‘rinlidir. Taraqqiyot bu - sifat o‘zgarishi, yangilikning paydo boiishidir. Aynan taraqqiyot davomida kuzatuvchanlik, yorqin xayol, chuqur fikrlash qobiliyati, murakkab va oliy insoniy hissiyotlar - vatanparvarlik, burch hissi, hamdardlik va boshqa insoniy fazilatlar, shaxs xususiyatlari tarkib topib boradi. Yangi xususiyatlar insonning amaliy faoliyati va boshqa insonlar bilan boigan munosabat va muloqoti natijasida shakllanadi.


5.Inson tafakkuri uning faoliyatida shakllanadi va namoyon boiadi. Inson narsa va hodisalami, ulaming xususiyatlarini va ular o‘rtasidagi munosabatlami bu narsa va hodisalarga ta’sir ko‘rsatibgina bilishi mumkin. Insonning narsa va hodisalaiga ta’siri esa faoliyat orqali amalga oshadi. Aynan faoliyat davomida inson boshqalami va o‘zini bilib boradi. Faoliyat xususiyatlari, uning amalga oshirish jarayoni shaxsning turli tomonlari rivojlanishiga ta’sir ko‘rsatadi.


6.Наг bir psixik hodisa bir butun, yaxlit xolda ko‘rib chikilishi kerak. Inson psixologiyasi yaxlit voqelikdir. Shaxs xususiyatlari, bilimlari, hayotiy tajribasi psixik hodisalarga faqat o‘ziga xoslik baxsh etadi. Temperament xususiyatlari ko‘pgina psixik jarayonlami o‘ziga xos tarzda kechishiga sabab boiadi. Faoliyat davomida shakllanib shaxs xususiyatlari psixik jarayonlarning kechishiga ta’sir ko‘rsatadi, insonning xulq- atvori va xarakatlarini belgilab beradi. Inson shaxsining barcha tomonlari bir-biri bilan bogiiq. Faoliyat motivatsiyasi shaxs yo‘nalishiga bogiiq, diqqatning rivojlanishi xarakterda irodaviy sifatlaming shakllanishiga bog‘liq va hakazo.
7.Nazariy psixologiya bilimlari amaliy pedagogik faoliyat bilan bogianishi kerak. Pedagogika oliy o ‘quv yurtida o‘qitiladigan psixologiya kursining asosini umumiy psixologiya, yosh va pedagogik psixologiya tashkil etadi. Umumiy psixologiyada umumiy psixologik qonuniyatlar, psixologiyaning nazariy tamoyillari, asosiy kategoriyalari metodlari o‘igatiladi. Yosh psixologiyasida psixikaning ontogenezdagi rivojlanish qonuniyatlari yoritilsa, pedagogik psixologiya ta’lim-tarbiya jarayonlarining psixologik jihatlarini ochib

www.ziyouz.com kutubxonasi

beradi. Pedagogika oliy o‘quv yurtida yoki o‘rta maxsus bilim yurtida psixologiyani o‘rgatishning o‘ziga xosligi shundaki, bu erda psixologiyani o‘rganishning o‘zi maqsad emas. Bo‘lajak o‘qituvchi va taibiyachilaiga psixologiyani o‘qitishning asosiy maqsadi psixologik bilimlami pedagogik faoUyatda qo‘Uashga o‘rgatishdan iboratdir.


Pedagogika o‘quv yurtlaridagi psixologiya kurslari yuqorida sanab o ‘tilgan tamoyillar asosida tuzilsa, ular talabalar psixologik bUimlarining hayot va kasbiy faoliyatdagi ahamiyatini tushunishlari, shaxs sifatida shaldlanishlarida muhim poydevor bo‘lib xizmat qiladi.