‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi n. M. Ziyavitdinova, Y. M. O‘rinov, Sh. N. Xayitov menejment

13.4. Hokimiyat va ta’sir etish usullari
Rahbariyat
— sam arali boshqaruvning asosiy kom ponenti 
b o ‘lishiga qaram asdan, sam arali liderlar har doim ham bir vaqtning 
o ‘zida sam arali rahbar hisoblanm aydi. 
Tashkilot rahbari
— o ‘z 
xod im larig a bir vaqtning o ‘zida ham yetakchi ham rahbar hisobla­
nadi. U ning m ahsadi — boshqalarga shunday ta’sir ko ‘rsatish ker- 
akki, u lar tashkilotning ishini bajarsinlar.
Liderlik
— bu bitta shaxsga yoki guruhga shunday ta ’sir 
k o ‘rsatish 
qobiliyatiki, 
ular 
o ‘z 
sa’y-harakatlarini 
tashkilot 
m aqsadiga erishishiga y o ‘naltirsinlar.
Ta’sir
— bu bir individning boshqa individ xatti-harakatiga, 
m unosabatiga, hissiyotiga v a boshqa xususiyatlariga o ‘zgartirish 
kiritish tushuniladi. H ayotda individga, shaxsga ta ’sir k o ‘rsatish 
usullari turli xil bo‘ladi, bular qulog‘iga pichirlab iltim os qilishdan 
tortib toki tom o g‘iga pichoq qo‘yishgacha boMishi m umkin. 
Tashkilotlarga eng oxirgi usul ishdan haydash hisoblanadi.
B ir odam boshqa odam ga qandaydir bir fikr yordam ida ta ’sir 
qilishi m um kin. 0 ‘z yetakchiligi va ta ’sirini samarali qilish uchun 
rahbar hokim iyatni q o ‘llash va rivojlantirishi shart.
238

---

Hokimiyat 
— bu boshqalam ing xatti-harakatiga ta ’sir etish 
im koniyati. Rahbarga rasm iy vakolatdan tashqari hokim iyat ham 
kerak, chunki asosan odam lar bilan ishlaydi.
K o‘pchilikning fikricha hokim iyat — boshqalarni m ajburlash 
hisoblanadi. Ammo, hozirgi kunda shu narsa tan olinganki, ta ’sir va 
hokim iyat bir m e’yorda ta ’sir k o ‘rsatiladigan shaxsga, vaziyatga va 
rahbar imkoniyatiga b o g ‘liq. A bsolyut haqiqiy hokim iyat mavjud 
em as, chunki hech kim ham m aga va har qanday vaziyatda ta ’sir 
k o ‘rsata olmaydi.
Tashkilot sharoitlarida 
hokim iyat nisbatan 
iyerarxiyani 
aniqlaydi. U yoki bu xodim ning qancha hokim iyatga ega ekanligini 
uning rasmiy vakolatining darajasi belgilam aydi. B oshqa kishidan 
qancha bogMiqlik darajasi yuqori b o ‘lsa, shuncha hokim iyatga ega. 
Buni quyidagi form ula orqali ifodalash m um kin: