‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi n. M. Ziyavitdinova, Y. M. O‘rinov, Sh. N. Xayitov menejment

1 Qarang: 0 ‘zbek tilin in g izohli luG ‘ati. М.: 1981, Т., II, 308-bet.
2 0 ‘sh ajoyd a, 170-bet.
56

---

li amalga oshiriladi. Funksiyalami aniqlash, ularning mohiyatini 
ochish va o ‘rganish boshqaruv jarayonini to‘g ‘ri tashkil qilishning 
muhim shartidir. Funksiyalar faoliyat turlarini, subyektning boshqa­
rish obyektiga aniq ta’sir qilish y o ‘nalishlarini aks ettiradi.
G ‘arb menejmentining bugungi zamonaviy boshqarish 
funksiyalarini tasniflashida, eng avvalo, uning quyidagi asosiy 
(umumiy) funksiyalariga ustuvorlik beriladi: rejalashtirish; tashkil 
qilish; tartibga solish va muvofiqlashtirish; nazorat; motivatsiya.
Rejalashtirish
— boqarishning asosiy va dastlabki funksiyasi- 
dir. Bunda boshqaruv maqsadlari va vazifalari, ularni amalga oshirish 
muddatlari belgilanadi, vazifalami amalga oshirish usullari ishlab 
chiqiladi. Rejalashtirish barcha x o ‘jalik strukturalari strategiyasida 
o‘z aksini topadi va korxonaning butun ishi kelajakni bashorat etish 
(prognozlash) va strategik rejalar asosida ta’minlanadi. Rejalashti­
rishning umumiylik xususiyati shundaki, bunda har bir boshqaruv 
xodimi o ‘zining shaxsiy ishini rejalashtiradi, o‘z ish joyidagi faoli­
yat ko‘rsatkichlarini ishlab chiqadi, rejalami qanday bajarayotganini 
nazorat qilishni uyushtiradi.
Tashkil etish
— mazkur funksiya boshqaruv obyekti 
doirasida barcha boshqariluvchi va boshqaruvchi jarayonlarning 
uyushqoqligini ta ’minlaydi. Shu nuqtai nazardan tashkil etish ichki 
va tashqi shart-sharoitlaming o ‘zgarib turishiga qarab, amaldagi 
tizim tarkibini takomillashtirish yoki yangisini tuzish demakdir. 
Mazkur funksiya joriy va strategik rejalaming ijrosini ta ’m inlash 
bo‘yicha dastlabki qadamdir.
Muvofiqlashtirish
— harakatlam ing uzluksizligini ta ’min- 
lovchi menejmentning muhim funksiyasidir. Muvofiqlashtirishning 
maqsadi — tashkilotning barcha pog‘onalari o ‘rtasida optimal 
aloqalami o ‘matish vositasida hamma bo‘limlaming muvofiq 
ishlashini ta ’minlash. Bunda intervyu, hisobotlar, majlislar, 
komputer aloqalari, radio va televidenie vositalari keng m iqyosda 
foydalaniladi.
Tartibga solish
muvofiqlashtirishning mantiqiy davomi b o ‘lib, 
u sodir bo‘lib turadigan og‘ishlarni bartaraf qilish yo‘li bilan ishlab
57

---

chiqarish jarayonlarini am alga oshirishni maqsad qilib qo‘yadi. 
Uning yordami bilan vujudga kelishi ehtimol tutilgan og‘ishlarning 
oldi olinadi.
Nazorat
funksiyasining vazifasi ish natijalarini miqdoriy va 
sifat jihatdan baholash va hisobga olishdir. Uning asosiy dastaklari
— kuzatish, tekshirish, hisob va tahlil. Nazorat teskari aloqa elementi 
sifatida namoyon boMadi. Nazorat ma’lumotlari asosida qabul qilin­
gan qarorlarga, rejalarga, norma vanormativlargatuzatishlar kiritiladi.
Motivatsiya
— ishlovchilami keng demokratik asosda 
faollashtirish, ulami ko‘z!angan maqsadlarga erishish uchun samarali 
m ehnat qilishga undash va jalb qilish maqsadlariga ega. Buning 
uchun ishlovchilami turli xil moddiy va ma’naviy rag‘batlantirishlar 
jo riy etiladi, ijodiy salohiyatni namoyon etish va ishlovchilarning 
saviyasini rivojlantirish uchun sharoitlar yaratiladi.
Boshqarishni uzluksiz o ‘zaro bog‘liq boshqarish funksiyalari 
to ‘plami 
sifatida 
qarash 
jarayonli 
yondashishga 
taalluqli. 
Boshqarishning bu funksiyalari boshqaruvning barcha bo‘g ‘inlarida 
va hamma bosqichlarida quyidagi izchillikda amalga oshiriladi 
(4.1-chizma).
4 .1 -c h iz m a . B o sh q a rish f u n k ts iy a la r in i am alg a o shirish.
Demak, boshqarish rejalashtirishdan boshlanib, faoliyatni 
tashkil qilish, uni rag‘batlantirish bilan tugaydi. Bu yerda 
muvofiqlashtirish barcha funksiyalar jarayonida o ‘z aksini topadi. 
Bu funksiyalar boshqaruvning hamma bosqichlariga xos boMgan 
umumiy xususiyatlarga ega boMib, boshqaruv apparatining barcha 
rahbarlari va mutaxassislari faoliyatida mavjud boMadi. Ularni, 
boshqaruvning hamma tomonlarini qamragan funksiyalar deyish 
ham mumkin, chunki ular boshqaruv tizimini ham bo‘yiga (vertikal), 
ham eniga (gorizontal) qamrab oladi.