‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi n. M. Ziyavitdinova, Y. M. O‘rinov, Sh. N. Xayitov menejment

Adabiyotlar:
1. Мескон М., Альберт М., Хедоури Ф. Основы менеджмента. М.:
«Дело», 1995.
2. Sharifico jayev М., Abdullayev Yo. Menejment. Т.: «О‘qiluvchi»,
Tayanch iboralar:
• Funksiya
• Vazifa
• Rejalashtirish
• Tashkil etish
• Nazorat
• Muvofiqlashtirish
• Motivatsiya
• Tizimli yondashuv
• Kompleks yondashuv
• Modellashtirish
• Iqtisodiy-matematik uslub
• Tajriba o ‘tkazish uslubi
• Sotsiologik tadqiqotlar uslubi
• Boshqaruv texnologiyalari
Nazorat savollari:
2001
.
64

---

V BO B. T A S H K IL O T N IN G IC H K I M A D A N IY A TI VA 
R A H B A R N IN G U N D A G I R O L I
5.1. M e n e jm e n t m ad a n iy ati va u n in g asosiy elem en tlari
«M adaniyat» tushunchasi rivojlanish 
darajasini um um - 
lashtiruvchi k o ‘rsatkich boMib, bir qancha m a ’noni bildiradi. Jam i- 
yat m adaniyati, shaxs madaniyati, inson m adaniyati va turli m adani- 
yatlar to ‘g ‘risida so ‘z yuritish m umkin. Inson faoliyati moddiy va 
m a’naviy boyliklar yaratuvchi turlarga boMinadi. Shu sababli m od­
diy va m a’naviy m adaniyat farqlanadi.
M od d iy m a d a n iy a t— inson tom onidan tabiatni bo‘ysundirish 
darajasi ko‘rsatkichlaridir. Unga ishlab chiqarish vositalari va 
mehnat predm eti kiradi. M a’naviy m adaniyatga ilm-fan, san’at, 
sport, aholi m a’lum ot darajasi, tibbiy x izm at k o‘rsatish darajasi, 
odam larning axloq m e’yorlari, insonning m a ’naviy ehtiyojlari va 
manfaatlari kiritilishi mumkin. Shunday qilib, m adaniyat insonning 
ishlab chiqarish va m a’naviy hayot sohasida rivojlanishi jarayoni- 
dagi yutuqlarini qam rab oladi. U insoniyat bilim lari, uning mehnati 
m ohiyatidan iborat b o ‘lib, oldingi avlodlar tom onidan yaratiladi.
M enejm ent m adaniyati iuda m uhim dir. M enejm ent m adani­
yati inson m adaniyatining tarkibiy qism i hisoblanib, o ‘ziga xos xu- 
susiyatlarga ega. M enejer o ‘z faoliyati davom ida yuksak m adani­
yatga ega boMishi zarur. Chunki, tashkilot rivojlanishi va samarali 
ishlashi m enejerga, uning bilimi, tajribasi ham da m adaniyatiga bev­
osita bogMiq boMadi. N afaqat tashkilot m enejeri, balki tashkilotning 
har bir xodim i, jam iyatdagi har bir inson yuksak madaniyatga ega 
boMishi va uning m e’yorlariga rioya qilishi zarur.
M enejm ent madaniyati darajasi xodim lar, menejerlar, boshoa- 
ruv jarayoni m adaniyati, boshqaruv texnikasi, m ehnat sharoitir.i 
aks ettiruvchi k o ‘rsatkichlar bo ‘yicha baholanadi. M enejm ent 
madaniyati elem entlarining turli-tum anligi boshqaruv jarayonidagi 
m e’yorlarga, jum ladan, axloqiy, huquqiy, iqtisodiy, tashkiliy, texni- 
kaviy, estetik m e'yorlarga rioya qilish zaruratini keltirib chiqaradi.
Korxona va tashkilotdagi har qanday xodim ning kasbiy vazi-
65

---

fasi uning axloqiy m e ’yorlam i, xulq-atvor qoidalarini bilishi va 
o ‘zining atrofidagi tashqi muhit bilan o ‘zaro m unosabatlarda bu 
qoida va m e’yorlarga am al qilishi lozim ligidan iboratdir. M ehnat 
m unosabatlarida axloq m e ’yorlariga rioya qilish tashkilot va uning 
xodimlari om ilkorligiga baho berishning asosiy m ezonlaridan biri 
hisoblanadi.
Axloqiy m e ’y o rlar insonning axloq va odob sohasidagi xulqini 
tartibga soladi. U lar ju m lasig a ijtimoiy burchni to ‘g ‘ri tushuntirish, 
kishilar o ‘rtasidagi insoniy m unosabatlar va o ‘zaro hurmat, 
vijdonlilik, h aq iq atg o ‘ylik, kamtarinlik, saxiylik va boshqalar 
kiradi. Boshqaruv jaray o n id a axloqiy m e’yorlarga rioya qilish uning 
m adaniyati yuqori darajaliligidan dalolat beradi.
M enejm entda huquqiy m e’yorlar davlat-huquqiy va tashkiliy- 
huquqiy m e ’yoriy hujjatlarda aks etadi. K orxonalar, tadbirkorlik va 
m ulk to ‘g ‘risidagi qonunlar shular jum lasiga kiradi. Lekin qonunlar 
har bir korxona yoki tashkilotning o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga 
ololm aydi. Shu sababli, har bir tashkilotda qonunga asoslangan 
holda ishlab chiqarishning o ‘ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqib 
m e’yoriy qoidalar belgilanadi. Iqtisodiy m e’yorlar korxona faoliyati 
jarayonida erishilishi lozim bo‘lgan iqtisodiy ko‘rsatkichlam i 
belgilaydi. Ular ju m lasig a kredit olish, ssudalar olish, am ortizatsiya 
m e’yorlari, m ahsulot bahosi, foyda m iqdori, rentabellik darajasi, 
fondlar uchun to ‘lovlar, budjetga to‘lovlar, iqtisodiy rag‘batlantirish 
m e ’yorlari kiradi.
Tashkiliy m e’yorlar tashkilot tarkibi, alohida b o ‘linma tarkibi 
va faoliyat turlari, ichki tartib-qoida, xodim larning vazifalari, 
axborotni qayta ishlash va foydalanish jarayonini belgilaydi.
Texnikaviy m e ’yorlar korxonaning ish faoliyati uchun 
zarur boMgan texnika, asbob-uskuna, transport vositalari bilan 
ta ’m inlanganlik darajasini bildiradi.
M enejm ent 
m adaniyati 
tarkibiga 
boshqaruv 
xodimlari 
m adaniyati, 
ishchi-xodim lar madaniyati, 
boshqaruv jarayoni 
m adaniyati, m ehnat sharoiti madaniyati va hujjatlar yuritish 
m adaniyati kiradi