‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

2.6. Iqtisodiy fanlar tizimida iqtisodiy tahlilning o‘rni
Iqtisodiy tahlil xo'jalik munosabatlaridagi obyektiv zarurat talabi- 
dan kelib chiqqan aniq fan b o iish ig a qaramasdan boshqa fanlardagi 
umumiy qonuniyatlar, usul-uslublar, prinsip kabilarga rioya qiladi.

---

Iqtisodiy tahlil iqtisodiy fanlar tizimida informatsion-analitik tavsifiga 
ega b o iib , ko‘pgina fanlar bilan o‘zaro bogiiq. Jumladan, iqtisodiy 
tahlil umumiqtisodiy nazariya fani bilan bevosita aloqador. Chunki ob- 
yektlami iqtisodiy tahlil qilish umumiqtisodiy qonunlarga asoslanadi va 
umum qabul qilingan kategoriyalardan foydalaniladi. Umumiqtisodiy 
nazariya fanida kategoriyalar va atamalaming mohiyati ham da maz- 
munini ochib beriladigan b o isa , iqtisodiy tahlilda esa ushbu kategoriya­
lar va atamalar fanning usul-uslublaridan foydalangan holda turli tomon­
dan o ‘rganiladi. Misol uchun, mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi 
kategoriyasini oladigan bo isak , umumiqtisodiy nazariya fanida ushbu 
kategoriyani mohiyati va mazmuni nimadan iborat ekanligi, qanday 
aniqlanishi, tarkibi nimalardan iborat boiishini bilib olishimiz mumkin. 
Iqtisodiy tahlil fanida esa mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi 
ko‘rsatkichi dinamikasi, uning tarkibi, tarkibdagi o‘zgarishlar hamda 
o‘zgarishlarga ta’sir etgan omillar va shu kabilar bo‘yicha tahlil qilish 
mumkin.
Tabiat, jamiyat, iqtisodiyot va tafakkumi rivojlanishi haqidagi 
falsafiy va iqtisodiy taiim otlar, o ‘rganilayotgan jaravonga tarixiv va 
dialektik yondashuv kabilar iqtisodiy tahlil fanida umumiy asos b o iib
hisoblanadi.
Iqtisodiy tahlil fani quyidagi fanlar bilan o‘zaro aloqadordir:
• Buxgalteriya hisobi va audit.
• Menejment va marketing.
• Mikro va makro iqtisod.
• Statistika.
• Axborot texnologiyalari va informatika.
• Moliya, bank, soliq, investitsiya, qimmatli qog'ozlar, b iija ishi 
sohasidagi fanlar bilan.
• Iqtisodiy matematika va ekonometriya.
• Xuquq sohasidagi fanlar.
• Tabiiy fanlar bilan vahokazolar.
Buxgalteriya hisobi mulkchilikning va xo‘jalik yuritishning turli 
shakllaridagi korxonalar faoliyatini yalpi, uzluksiz va hujjatlarga 
asoslangan holda aks ettirish tizimidir. Tahlilda ushbu tizimda shakl- 
lantirilgan m a’lumotlardan keng k o iam d a foydalaniladi. 
Demak, 
mazkur fan iqtisodiy tahlilning eng asosiy axborot bazasi b o iib hisob­
lanadi.
Moliya, bank, soliq, investitsiya, qimmatli qog‘ozlar, biija ishi so­
hasidagi fanlar bilan iqtisodiy talilil bevosita bogiiq. Chunki korxonalar

---

faoliyati davlat budjeti bilan majburiy hisob-kitoblar, kredit olish va 
ulami to‘lash, investitsiyalami jalb qilish yoki ulami sotish, qimmatli 
qog‘ozlar bozorida faol ishtirok etish. biija va bozordagi holatni uzluksiz 
o ‘rganish bilan chambarchas bogiiq. Ushbu faoliyatlarni iqtisodiy talilil 
qilish ulaming o ‘ziga xos jihatlarini bilishm talab qiladi. Bu esa, 
iqtisodiy tahlilning samarali boiishida muhim ahamiyatga ega.
Axborot texnologiyalari va informatika fanlari asosida iqtisodiy 
tahlil ishlari dasturlanib, kompyuter vositalarida ular amalga oshiriladi. 
Bunda iqtisodiy tahlil fanining usul va uslublari, belgilangan maqsad va 
vazifalar axborot texnologiyalari va informatika fanlari talablari asosida 
dasturlanadi. Kompyuterlar yordamida amalga oshirilgan tahlil ishlari 
o‘ta tez va aniq bajariladi hamda mutaxassislar mehnatini yengillashtirib 
beradi.
Yuqorida qayd etilgan boshqa fanlar ham iqtisodiy tahlil fani bilan 
bevosita bogiangan.