‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

3.1-rasm. Omilli tahlil turlari.
Determinatsiyalashgan omilli tahlil - natijaviy ko'rsatkichlar bilan 
aloqasi funksional tavsif kasb etuvchi omillar tadqiq metodikasini o'zida 
aks ettiradi. Stoxastik tahlil esa natijaviy ko'rsatkich bilan aloqasi, 
funksionaldan farqli ravishda, noto'liq, ehtimoliy (korrelyatsion) hisob- 
lanuvchi omillar ta ’sirini o'rganadi. Agar argument o'zgarishiga funk­
sional (to'liq) bo giiqlikda doimo funksiyalaming mutanosiblikda o'zga­
rishi sodir b o isa , u holda argument o'zgarishining stoxastik aloqasida 
ushbu ko'rsatkichni aniqlovchi boshqa omillar uyg'unligiga bogiiqlikda 
funksiyalar o'sishining bir nechta qiymatini berishi mumkin. Masalan, 
mehnat unumdorligi ayni bir xil darajali fond bilan qurollangan turli 
korxonalarda bir xil bo'lm asligi mumkin. Bu natijaviy ko'rsatkichga 
ta’sir qiluvchi boshqa omillaming maqbul uyg'unligiga bogiiq.
Tadqiqot metodikasi bo'yicha to 'g 'ri va teskari omilli tahlil farq-

---

lanadi. To‘g‘ri omilli tahlil deduktiv usulda - umumiydan xususiyga to- 
mon amalga oshiriladi. U o'rganilayotgan natijaviy ko‘rsatkich katta- 
ligini shakllantiruvchi omillami kompleks tadqiq qilish maqsadida olib 
boriladi. Teskari omilli tahlil sabab-oqibat aloqalarini mantiqiy induk­
siya usuli bilan tadqiq qiladi - xususiy, alohida omillardan umumiy ga, 
sababdan oqibatga. Ko‘plab natijaviy ko‘rsatkichlaming o'rganilayotgan 
omil o ‘zgarishiga ta'sirchanlik darajasini baholashga imkon beradi.
Omillar detallashtirish darajasiga bog'liqlikda tahlil bir darajali va 
ko‘p darajali bo‘lishi mumkin. Birinchi shakli omillaming faqat bir dara­
jasini (bir pog'onani), ulaming tarkibiy qismlar bo'yicha detallash- 
tirmasdan tadqiq qilish uchun foydalaniladi. Masalan, 
y=a ■
b
ko'p dara­
jali omilli tahlilda omillaming mohiyatini o'rganish maqsadida ulaming