Ўzbekiston respublika oliy va ўrta maxsus

 
3.2. Mukofotlar va rag‘batlantirish 
Odatda menejerning chora-tadbirlari salbiy elementlarga nisbatan ijobiy 
elementlarni o„zida ko„proq mujassam etadi, chunki insonlar boshliqning 
bo„yruqlariga nisbatan ijobiy rag„batlantirishga xayrixohlik bilan qaraydilar. Lekin 

---

58 
rag„batlantirishning hajmi va sifati vazifani murakkabligiga bog„liq. Rahbariyat 
motivlash usullarni samaradorligini oshirish uchun ham moddiy, ham ma‟naviy 
rag„batlantirishlardan foydalanadi. Menejer ijrochilarning ehtiyojlarini qanchalik 
yaxshi bilsa, rag„batlantirish shunchalik ta‟sirli bo„ladi. Ushbu hol korxona 
strategiyasini amalga oshirishga shunchalik ijobiy ta‟sir ko„rsatadi. 
 
Strategiyani rag„batlantirishlar orqali qo„llab-quvvatlash funksiya va xizmat 
burchlarini aniqlashdan iborat bo„lmay, balki bajariladigan ishni, topshiriqni va 
natijani aniqlashdan iborat. Ijrochining e‟tiborini aniq natijaga qaratish orqali uni ish 
samarasini oshirish mumkin.
Faoliyatni tavsiflashda funksiyaga, xizmat burchlariga va operatsiyalarga 
alohida e‟tibor berish o„z-o„zidan kutilgan natijani beradi deb o„ylash noto„g„ri. 
Sidqidildan mehnat qilish va funksiyalarni bajarish kerakli natijani kafolatlamaydi. 
Harakatlarga zo„r berish emas, balki maqsadni amalga oshirishga zo„r berish – bosh 
vazifadir. Har bir talaba biladiki, o„kituvchining o„tgan darslarining hammasi ham 
o„zlashtirilmaydi, chunki o„qitish - bu mehnat, o„zlashtirish - bu natijadir.
Maqsadli yo„llanmalar mavjud bo„lmaganda xodimlar funksiyalar va muddatlar 
bilan shunchalik band bo„ladilarki, oqibatda maqsadni nazardan qochiradilar. 
Menejerlar rejadagi bajariladigan ishni muntazam taqqoslash va muvofiqlashtirish 
orqali maqsadni amalga oshirishga erishishlari mumkin.
Natijalar uchun mukofotlash.
 
Strategiyadagi maqsadlarni amalga oshirish 
uchun xodimlarni qiziqtirishni ishonchli yo„li – bu belgilangan natijalarga 
erishganlarni munosib mukofotlash, erishmaganlarni esa mukofotlamaslik yoki 
jazolashdir. Boshqacha har qanday yondashuv strategiyani bajarilishini xavf ostida 
qoldiradi. Strategik maqsadlarni amalga oshirish yo„nalishida bosim so„zsiz mavjud 
bo„lishi lozim.
Kutilgan natijalarga erishish yo„nalishidagi bosim odilona va sezilarli 
mukofotlar bilan kuzatilishi shart. Rag„batlantirilmaydigan boshqaruv sistemasi izdan 
chiqa boshlaydi, strategiyani yurituvchilarning esa bo„yruq berib, ularni bajarilishini 
talab qilishdan boshqa imkoniyati qolmaydi.

---

59 
«Remington prodakshen» korxonasi ishchilari 65 % asosiy ish haqini oladilar. 
Ish ќarining rolgan qismi esa ishbay mukofot sifatida beriladi. Korxona o„z 
mahsulotining sifatini 100 % tekshiradi, sifatsiz mahsulotning narxi aybdor 
ishchining mukofotidan qaytarib qolinadi. Oliy rahbariyatni maoshining mukofot 
qismi esa ko„proq ulushni tashkil etadi. Tahlillar shuni ko„rsatadiki, ushbu korxonada 
rag„batlantirish dasturini amalga oshirishning to„rtinchi yiliga kelib, mehnat 
unumdorligi 17 % oshgan.
Rag„batlantirish sistemasini yaratish uchun boshqa yo„nalishlar ham mavjud:
1.
Natijalarga haq to„lashning ko„proq qismi mehnat uchun olinadigan 
mukofotni tashkil etishi lozim. Rag„batlantirish 20% ni tashkil etsa, e‟tiborni jalb 
etadi va yaxshi ishlash hissiyotini uyg„otadi.
2.
Rag„batlantirish rejasi faqat oliy rahbariyatga tegishli bo„lmay, hamma 
ishchi-xodimlarni qamrab olishi lozim. Strategiya va maqsadlarni amalga oshirishdan 
keladigan mukofotlarni katta qismini faqat bir necha oliy rahbarlar oladigan bo„lsa, 
oddiy ishchi-xodimlar yaxshi ishlaydi degan fikr butunlay noto„g„ri.
3.
Rag„batlantirish sistemasini aniq va odilona tashkil etish lozim. Agar 
natijalarning ko„rsatgichlari haddan tashqari Yuqori ko„rsatilgan bo„lsa, invividual 
natijalar noaniq va yyetarlicha asoslanmagan bo„lsa, ishchi-xodimlarning noroziligi 
va qoniqmasligi xar qanday ijobiy natijalarni yo„qqa chiqaradi.
4.
Strategik 
rejaga 
mos 
keladigan 
natijalarga 
erishgan 
xodimlarni 
rag„batlantirish lozim, aks xolda strategiya mukammal emas yoki rahbariyatning 
maqsadlari strategiyadan farq qiladi.
5.
Har bir ishchi-xodimning oldiga ruyilgan maqsadlarning amalga oshirish 
jarayoniga ularning o„zi ta‟sir eta olishi lozim. 
Yuqorida keltirilgan umumiy yo„nalishlardan farqli rag„batlantirishning aniq 
choralarini taklif etish va aniq ishlab chiqarish natijalarini e‟tiborga olish lozim, faqat 
aytish kerakki, rag„batlantirish strategiya bilan bog„langan holda amalga oshirilishi 
shart. Agar strategiya tejamkorlikdan iborat bo„lsa, rag„batlantirish sistemasi resurslar 
sarfini tejash uchun xizmat qilishi lozim. Agar korxona mahsulotlar va xizmatlar 
sifatini oshirish orqali raqobatchilardan uzib ketmoqchi bo„lsa, rag„batlantirish 

---

60 
sistemasi nuqsonsiz ishlashni, xaridorlarning kam shikoyat qilishini va buyurtmalarni 
tezkorlik bilan bajarishini e‟tiborga olishi lozim.