Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги

X U L O S A 
Atoqli nemis olimi Karl Yaspers o’z vaqtida “Buyuk shaxslar boshqalarning 
erkinligi va ozodligi uchun o’zining majburiyatini chuqur his qiladi”
1
, deb 
ta’kidlagan edi.
Darhaqiqat, tarixiy davr va ijtimoiy vaziyatning o’zi ulkan faziyatlarga ega 
bo’lgan buyuk shaxsni maydonga chiqaradi. Buyuk shaxs esa, tasodif emas. U o’z 
xalqining maqsadlariga, orzu-umidlariga, intilishlariga, sevinchu istiroblariga, 
baxtli va sitamli onlarining guvohi bo’lib, yaxlit jamiyat ma’naviy ruhiy sharoitda 
shakllanadi, rivojlanadi, kamolotga etadi. 
1
Гобозов И.А. Сациальная философия. МГУ. М.: 2007. стр. 187. 

---

88 
Prezident Islom Karimov ham ayni O’zbekistonda mavjud bo’lgan ijtimoiy-
siyosiy vaziyat oqimida shakllandi, totalitar rejimning butun mohiyatini o’zbek 
xalqining tarixiy qadr-qimmatini chuqur angladi. Natijada millat sha’nini tiklash, 
orzu-umidi bilan yashadi va shakllandi. 
Umuman olganda, buyuk shaxs zamonaviy bilimlar saviyasini egallagan, har 
qanday sharoitda tez va to’g’ri qarorga kela oladigan kuchli, g’ayratli, qat’iyatli, 
ayni paytda, javobgarlikni chuqur his qila oladigan inson sifatida o’zini namoyon 
qila oladi. Atrofdagilarning manfaatlarini o’z hayotidan ko’ra balandroq qo’ya 
oladi. O’zi qabul qilgan qarorlarni va rejalarni amalga oshirish uchun har qanday 
xavf xatarni zimmasiga oldi. 
Buyuk shaxs, eng avvalo, milliy qadriyatlarni qadrlay oladi, hurmat qila 
biladi va ayni paytda, o’ziga nisbatan hurmatni ham talab qiladi. Aniq xulosaga 
ega bo’lmagan inson ijtimoiy hayotda aniq o’ringa ega bo’lmaydi. Bunday 
odamlar uchun ijtimoiy mohiyatga ega bo’lish, ijtimoiy qadriyatga aylanish haqida 
gapirish o’rinsiz. Voqea-hodisalarga o’z munosabatini bildira olmaydigan, 
boshqalar fikri bilan yashaydigan, vaziyatga qarab ish tutadigan, o’ta yumshoq va 
noshud inson shaxs bo’lib etisha olmaydi. Boshqacha qilib aytganda, har qanday 
shaxs o’z qiyofasiga, o’z xulosasiga, har qanday vaziyatdan chiqa olish iqtidoriga 
ega bo’ladi.
Shaxsning butun qadriyatini belgilaydigan omillardan yana biri bu bevosita 
o’zining har bir fikri va hatti-harakati uchun javobgarlikni chuqur his qilish va 
tushunishdadir. Ayni ana shu fazilat shaxsning jamiyatdagi o’rnini, mavqeini, 
obro’-e’tiborini belgilaydi. Javobgarlik hissi, dahldorlik tuyg’usi, millat va jamiyat 
oldidagi ulkan majburiyatni chuqur his qilish va eng muhimi ushbu javobgarlik va 
majburiyatni ijtimoiy hayotning real voqeligiga aylantirish shaxsning butun 
qadriyatini belgilaydigan asosiy omil hisoblanadi. 
O’zbekistonning yangi rahbari – Islom Abdug’anievich Karimov qizil 
imperiya va kommunistik partiyaning istiqboli yo’qligini, tajovuz va g’oyaviy-
mafkuraviy zo’ravonlikka asoslangan “Harbiy kommunizm” uzoqqa bormasligini 

---

89 
sobiq Ittifoq hududida mavjud ijtimoiy-siyosiy jarayonlar ancha keskinlashganini 
o’z safdoshlari va elkadoshlaridan ancha oldin chuqur tushundi. Bunday murakkab 
vaziyatdan tahlikaga tushgan kommunistik mafkura hohlaydimi-yo’qmi, o’z 
g’oyalarini qisman o’zgartirish, ish uslubining yangi shakllarini izlab topishi, 
qisqasi,imperiyachilik siyosatini va mavjud tuzumni saqlab qolish uchun qandaydir 
o’zgarish qilishi kerak edi. Ana shu harakatlarning mahsuli sifatida Gorbachevcha 
“qayta qurish” siyosati dunyoga keldi. 
Bir qarashda qayta qurishning siyosati sovet ittifoqida demokratik 
jarayonlarni chuqurlashtirish, fuqarolarning haq-huquqlari va erkinliklarini 
kengaytirish borasida ma’lum darajada ijobiy siljishlarga olib keldi. Biroq, bu asl 
manzaraning tashqi ko’rinishi edi, xolos. Aslida esa qayta qurish siyosati o’zining 
ko’zlagan maqsadiga, kutilgan natijasiga erisha olmadi. 
M.Gorbachev boshchiligidagi sovet hukumati rahbariyati nomigagina 
erkinlikka yo’l berib, inson huquqlari xususida ko’pirtirib gapirsada, mohiyatan 
totalitar tuzum va ma’muriy-buyruqbozlik rejimini saqlab qolishdan manfaatdor 
edi. Zotan, ular hech qachon SSSRning tarqalib ketishini nazarda tutmagan va buni 
kutmagan ham edi. 
Jarayonlar bu darajada tezlashdiki, oxir oqibatda nafaqat M.Gorbachevni 
balki butun Siyosiy Byuroni, partiya Markaziy Qo’mitasini, hukumatni talvasaga 
solib qo’ydi. Natijada ma’muriy organlar kuchidan foydalanish yo’li tanlandi. 
Turli shaharlarda, mintaqalarda, SSSRning faol va demografik jihatdan murakkab 
bo’lgan, geosiyosiy jihatdan muhim ahamiyatga ega bo’lgan nuqtalarida 
beqarorlikni vujudga keltirish orqali mamlakat aholisini chalg’itish yo’liga o’tildi. 
Umuman olganda, Islom Karimov respublika rahbarligiga saylanganidanoq 
Markaz bilan o’ziga xos “munosabat”da bo’ldi. Ochiqroq aytganda, uning o’ta 
qat’iyatliligi, o’z fikriga va xulosasiga egaligi hamda o’z yo’liga sobitligi “ulug’ 
og’a”larga unchalik ham yoqmasdi. Ikkinchidan, millat manfaatiga ko’proq yon 
bosgani, respublika ichki hayotidagi vaziyatga chuqurroq kirib borgani sayin KPSS 
Markaziy Komiteti Siyosiy Byurosida ham, SSSR Oliy Kengashi va Ittifoq 

---

90 
idoralarida ham unga nisbatan munosabat keskinlasha boshladi. Ayniqsa, 
yurtimizni abgor qilib Markazga “qochib” borgan bir guruh “sobiqlar” bunday 
“qulay” fursatdan foydalanib qolish uchun turli-tuman hiylayu nayranglarni ishga 
solishdi. Qator markaziy nashrlarda O’zbekiston va uning rahbariyatiga nisbatan 
ig’vogarliklar uyushtirishdi. Bunday og’ir, ziddiyatli bir sharoitda ishlash davlat 
rahbaridan alohida asab, nihoyatda vazminlik, po’latdek mustahkam iroda talab 
etadi. 
Ana shunday paytda I.Karimov raqiblarga hurmat bilan qarash, ularning 
fikrini diqqat bilan eshitish, zarur bo’lsa ulardan ijobiy xulosalar chiqarish, xalq va 
mamlakat manfaati uchun har qanday ig’vogarliklar, tazyiqlaru zo’ravonliklar, 
qolaversa maqtovlaru xushomadgo’yliklarga bir xilda munosabatda bo’lish, faqat 
aql-idrokka tayanib ish tutish namunasini ko’rsatdi. 
Prezident Islom Karimov – el-yurt uchun fidoyi, buyuk azmu shijoat, 
mustahkam iroda egasi. U ozgina adolatsizlikka ham chiday olmaydigan, haq va 
haqiqatni butun vujudi bilan himoya qiladigan siyosatchi. Uning ana shunday 
fazilati ayniqsa Respublika rahbarligiga saylanganidan so’ng yana ham yorqinroq 
ko’zga tashlana boshladi. Chunonchi, Farg’ona voqealari yuz bergan bir paytda 
deputatlardan qonli to’qnashuv sabablarini respublika Oliy Kengashi sessiyasida 
keng muhokama qilishni so’radi. SSSR Oliy Kengashidan bu fojialar asosini 
chuqur o’rganish va o’z vaqtida siyosiy baho berishni talab qildi. Uning bevosita 
tashabbusi bilan fashizmga qarshi urush yillarida vatanidan quvib chiqarilgan qator 
xalqlarga o’z yurtiga qaytishga yordam berish to’g’risida dekloratsiya qabul qilindi 
va SSSR Oliy Kengashiga taqdim etildi. Aytish mumkinki, o’z vaqtida katta 
siyosiy va tarixiy ahamiyatga ega bo’lgan bunday hujjat faqat O’zbekistonda qabul 
qilindi va uning rahbariyati hamda xalqi hoxish-irodasining ifodasi sifatida butun 
SSSRda e’lon qilindi. 
Shunday qilib, davlat rahbari hayoti uchun xatarli, ammo millat va yurt 
istiqboli uchun shukuhli bo’lgan dastlabki, zalvorli qadamlar qo’yildi. 
Yurtimizning xalq dushmani sifatida qoralangan milliy merosimiz va 

---

91 
qadriyatlarimizni asl farzandlaridan tortib buyuk allomalarimiz hayoti va ijodini 
o’rganish, man etilgan ulug’ tariximiz, milliy merosimiz va qadriyatlarimizni – 
barcha-barchasini tiklash uchun sharoit tug’ildi. Halqimiz uchun borgan sari 
o’zligini anglashga, o’zligini tiklashga, tarixiy qadriyatlarini o’z vaqtida 
baholashga zamin yaratildi. Xo’sh bularning hammasiga qanday qilib erishildi? 
Bunday imkoniyat o’z-o’zidan yuazaga keldimi? Yo’q albatta!