Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti

 
 
146 

---

V BOB. JINOYAT OBYEKTI 
1-§. Jinoyat obyekti tushunchasi va ahamiyati 
JK Maxsus qismida nazarda tutilgan har qanday jinoyat kimgadir yoki 
nimagadir qaratilgan tajovuz hisoblanadi. 
NOTA BENE ! 
Jinoyat obyekti – jinoiy tajovuz qaratilgan va ana shu tajovuz orqali 
unga zarar yetkazilishi mumkin bo‘lgan ijtimoiy munosabatdir. 
Jinoyat obyekti jinoyat qonuni bilan qo‘riqlanadigan ijtimoiy 
munosabatdir. Ushbu ijtimoiy munosabatlar JK 2-moddasida ma’lum 
qadriyatlar tariqasida hamda JK Maxsus qismi bo‘lim (8-bo‘limdan 
tashqari) va boblari nomlanishida ifodalangan. 
Ijtimoiy munosabatlar insonlar o‘rtasida ularning hayoti faoliyati 
jarayonida vujudga keladigan aloqalardir. Ijtimoiy munosabatlar 
jamiyatning mavjudligi jarayonida shakllanib boradi. Ular qonun tufayli, 
jumladan, jinoyat qonuni tufayli yuzaga kelmaydi, ammo qonun ularning 
rivojlanishi, shakllanishi va shaxs, jamiyat va davlat manfaatlari bilan 
mosligini mustahkamlashga zamin yaratishi mumkin. 
Ijtimoiy munosabatlarni jinoyat qonuni o‘z himoyasiga olganida, ular 
jinoyat-huquqiy muhofaza obyekti deb e’lon qilinadi va ma’lum shartlarda 
potentsial jinoyat obyekti bo‘lishi mumkin, shuningdek, bir ijtimoiy 
munosabat bir yoki bir necha jinoyat obyekti bo‘lishi mumkin. 
Jinoyat sodir etilayotganda jinoyat-huquqiy norma buziladi. Ammo u 
ikkilamchi, chunki doimo ijtimoiy munosabat birlamchidir. Zero, jinoyat-
huquqiy norma ijtimoiy munosabatni muhofaza qilish uchungina 
mavjuddir. Jinoyat jinoyat-huquqiy normani buzishga emas, balki ijtimoiy 
munosabatga zarar yetkazishga qaratiladi. Jinoyat obyekti esa, jinoyat 
zarar yetkazadigan yoki zarar yetkazishi mumkin bo‘lgan narsadir.
Bu holatda obyektni moddiy deb o‘ylamaslik lozim. Jinoyat obyekti – 
ijtimoiy kategoriya va u hech qanday moddiy alomatlarga ega emas, 
ijtimoiy munosabatlar esa, xuddi shunday kategoriyadir. 
147 

---

Bir qator hollarda, masalan, xususiy mulk huquqi fuqarolik huquqi 
yoki boshqa huquq sohalarida ijtimoiy munosabatlar huquqning boshqa 
tarmoqlari normalarida belgilab qo‘yiladi. 
Ijtimoiy munosabat jinoyat obyekti sifatida bir necha tarkibiy 
elementlarga ega bo‘lib, ular quyidagilardan iborat: 
– ijtimoiy munosabat mavjudligining sababi bo‘lgan predmet; 
– ijtimoiy munosabat subyekti; 
– ijtimoiy munosabat tarkibi sifatida ijtimoiy aloqa. 
Jinoyat obyekti sifatida ijtimoiy munosabatlarga bir qator belgilar xos 
bo‘lib, ular yordamida jinoyat obyekti deb e’lon qilingan ijtimoiy 
munosabatlarni ajratish, ularning mohiyatini ochish, ularning boshqa 
jinoyat-huquqiy kategoriyalar bilan chegarasini belgilash va nihoyat, 
jinoyat obyektiga yetkaziladigan zarar xususiyatini aniqlash mumkin. 
Birinchidan, jinoyat obyekti deb e’lon qilingan ijtimoiy munosabatlar 
o‘zida jamiyatda yuzaga kelgan qimmatli mezon asoslarini tasvirlaydi. 
Jinoyat qonunida belgilangan muhofaza obyektlarining qanchalik qattiq 
qo‘riqlanishiga qarab, jamiyatdagi eng muhim, birinchi darajali ijtimoiy 
munosabatlarni bilib olish mumkin. Bu ko‘p jihatdan ijtimoiy 
munosabatlarni muhofaza qiluvchi normalar ketma-ketligiga ham bog‘liq. 
Xususan, qonunchilik bu ketma-ketlikni JK 2-moddasidagi prinsipga 
asosan amalga oshiradi. 
Ikkinchidan, qonun chiqaruvchi tomonidan jinoyat obyekti sifatida 
faqat eng muhim, qiymati yuqori va davlat muhofazasiga muhtoj ijtimoiy 
munosabatlar tan olinadi. Shunga e’tiborni qaratish lozimki, jinoyat 
obyekti deb e’lon qilinadigan ijtimoiy munosabatlarning aksariyati 
umuminsoniy qadriyatlardir, masalan, shaxsning jismoniy va ma’naviy 
daxlsizligiga oid munosabat va boshqalar. 
Uchinchidan, jinoyat obyekti ijtimoiy kategoriya bo‘lib, hech qanday 
moddiy ahamiyatga ega emas, ya’ni jinoyat obyektini jinoyat predmetidan 
farqlash mezonidir. 
To‘rtinchidan, jinoyatning obyektiga nisbatan ta’sir etish mexanizmi 
shundan iboratki, jinoyat sodir etilayotganda jinoyat obyekti sifatida 
ijtimoiy munosabat parchalanib, yo‘qolib ketmay, faqatgina buziladi. 
148 

---

Masalan, odam o‘ldirish jinoyatida shaxs o‘ldiriladi, ammo u jinoyat 
obyekti sifatida yo‘q qilib yuborilmaydi (inson hayotini ta’minlovchi 
ijtimoiy munosabatlar). Bundan kelib chiqadiki, jinoyat obyektining 
subyekti (ijtimoiy munosabatning tarkibiy qismi sifatida) jamiyatning har 
bir a’zosi hisoblanadi.