7
I.Gul qisimlarining joyllanishlari
Bir muncha ba’zi gullarda masalan: Kallikan simonlarning kichik oilasida
talaygina magnoliyalik gullarda ba’zi ayiqtovonlarda Adonis yoki mushuk o’t
va boshqalarda. Gulning hamma qisimlari o’ramlari bir biriga judda zij
taqalib turgan spiral bo’ylab joyt olgan.Bunday gullar atlistik yoki spiral
gullar deyiladi. Gul qo’rg’oning bir xil qisimlari halqa-halqa bo’lib qolgan
qisimlari otaliklari bilan onaliklari esa spiral bop’ylab joylashgan bo’lsa
bunday gul gemetiklik yoki yarim doirali gul deb ataladi tag’in kam sonly
shunday gullarga ba’zi gullilar ayiqtovon kalujnitsa caltha kupalnitsa trollius
sichqon quyuq magnaliya va lola daraxti va boshqalar kiradi. Yopiq urug’li
o’simliklarda n judda ko’pchiligini gullari siklik yoki doirtali gullardir.
Gullarning hamma qismlari halqa-halqa yani mutofka bo’lib joylashgan.Besh
doirali va to’rt doirali gullar judda ko’p uchraydi.Besh doirali gullarda
masalan: Piyoz gullilar, chinni gullilar chinni gullilar geran gullilar beresk
gullilar va boshqalarda bo’lganidek ikkita oddiy yoki murakkab gul va ikkita
murakkab ginetsi doirasi bor. To’rt doirali gullar masalan: it uzum gullilar
gapzanon gullilar va boshqalarda bo’lganidek ko’pincha androbseyning
ikkinchi doirasi taraqiy etmaydi. Doiralarining kamayishi shungacha borib
yetishi mumkinki bunga faqat bitta doira qoladi masalan: ochiq bir jinsli
gullarga shunday bo’ladi ikkinchi tomonidan doira sonlarining ortib eng ko’p
deganda 15 tagacha yetishi ham ko’riladi. Mutofkaning har bor a’zosi
chinbarg mutofkalri singari ko’pin cha garlanib ya’ni qo’shni mutovkalar
a’zolari qarshisida emas balki, ularning oralig’idan joy oladi. Turli o’simlik
mutovkalarida bittadan 30 tagacha a’zolar bo’ladi. Ba’zi o’simliklarda gul
doiralari mutovkalari orasidagi gul o’rni uzun tortishish tufayli siljib qoladi
masalan: Qovullarda gul o’rni androtey bilan ginetsey orasida o’sib ginofor
deb ataladigan uzun bandni hosil qiladi onalik shu bandda bo’ladi gul o’rni
8
gul qo’rg’on bilan androsey o’rtasida uzun tortgan bo’lsa otaliklar nbilan
onlalik androginofor deb ataladigan bandda bo’ladi. Guyl o’rni kosacha bilan
gultoj o’rnida ham osishi mumkin. Bunday gultoj kosachadan yuqori turadi
luchnis, melandrium turlarida bunday gul o’rning maxsus nomi yo’q. Bazi
holatda onalik bandi gul tubining taragan pastki qismidagina bo’ladi bu
mevacha barglaridan yuzaga keladi masalan: Dukkakliklarda ba’zi gazak
o’tlarda. Ginoforning uzun tortgan gul o’rni yoki taragan tuguncha asosi
ekanligini ya’ni poyadan yoki bargdan kelib n chiqqanligini bilish hamisha
ham oson bo’lavermaydi.Bu masalani hal qilish unchun uning rivojlanishini
o’tkazuvchi bog’lamalartning joylashuv xarakterini tekshirish kerak. Gul
qisimlarinig qo’shilib ketishi. Gulning hamma a’zolari ham tagental
yo’nalishida bir doira a’zolari bir-biri bilan ham radial yo’nalishida qo’shni
doiralrining a’zolari bir-biriga qo’shilib ketgishi mumkin. Kosaccha barglar
toj burglar va mevali barglar ko’pincha tegantal yo’nalishida bir-bviriga
qo’shiladi. Otaliklarning gul toj bilan radial yo’nalishda qo’shilishi ayniqsa
ko’p ko’riladi shuning uchun otaliklar go’yo gul tojidan chiqqan deb bo’lib
tuyuladi otalliklar ginetsiy onaliklar bilan masalan arxis gularda guilning
hamma qisimlari ginetsiy bilan ko’poincha pastgi tuguncha ginetsiy bilan
ham qo’shilib ketadi. Guyl a’zolari qanday bo’lmasin bir tarzda qo’shilganida
butunlay bir-biriga birikmay ko’pincha pastki qisimdan ba’zan ancha
yuqorisigacha va ahyon-ahyondagina ustki qismidan birikkan bo’ladi.
Dostları ilə paylaş: