ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА
ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ
БУХОРО ДАВЛАТ УНИВЕРСИТЕТИ
Кимё-биология факультети
“Биология” кафедраси
“Биология” мутахасислиги IV курс талабаси
Исмоилова Дилнозанинг
МАВЗУ: «Ўсимликларда уруғланиш ҳодисаси ва унинг
хусусиятлари»
Илмий раҳбар:
доц. Рашидов Н.Э.
Ҳимоя қилишга рухсат этилди
“------”------------2013йил
Кафедра мудири:
доц. Рашидов Н.Э.
Бухоро 2013
2
Mundarija
Kirish………………………………………………………3-6
I. Gul qismlarining joylanishlari…………………………..7-29
1.1. Kosacha barglar va ularning vazifasi…………………8-9
1.2. Gultoj barglar va ularning vazifasi…………………...10-12
1.3. Androsey………………………………………………12-19
1.4. Ginesey………………………………………………..19-25
1.5. Urug’kurtak……………………………………………25-27
1.6. Gullash…………………………………………………28-29
II. Changlanish…………………………………………….30
III. Embrion xaltachaning tuzilishi va rivojlanishi…...........31-32
IV. Urug’lanish ……………………………………………33-40
Xulosa………………………………………………………41
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati…………………………42
3
Kirish
Gulli o’simliklarning kelib chiqishi haqida hozircha yagona bir fikr yo’q.
Shu bois, gulli o’simliklar qachon va qayerda paydo bo’lgan va eng qadimiy
gulli o’simliklarning dastlabki vakillari qaysi o’zimliklar degan savollar
paydo bo’lgan. Bu fikrni tasdiqlovchi bir qator dalillar mavjud. Demak, gulli
o’simliklar lizozoy erasining trias davrida hattoki, pomozoy erasining perm
davrida paydo bo’lgan deb hisoblaydilar.
Gulli o’simliklarning kelib chiqishiga ikki xil fikr mavjud.
1.Manofilitik yil bilan gulli o’simliklar bitta qadimgi ajdoddan kelib
chiqqan deyiladi.
2.Polifilitik yo’l bilan esa gulli o’simliklar bitta o’simlikdan emas balki,
bir necha qadimiy ajdodlardan kelib chiqqan.
Ingliz botanigi R.Melvilla fikricha, gulli o’simliklar devon davrida
riniofitlardan kelib chiqqan. Bu jarayon urug’li paporatniklargacha pelmning
oxiri triasning boshlarigacha davom etgan. Unga chondvon hududidagi
Afrika, Antarktida, Janubiy Amerika va Avstraliya materiklari kirgan.
Mashhur rus botanigi A.L.Paxtadjan dastlabki gulli o’simliklar Janubiy-
Sharqiy Osiyoda paydo bo’lgan deb qaraydi, chunki eng qadimiy oddiy
tuzulishga ega bo’lgan gulli o’simliklar shu regionda uchraydi.Amerikalik
olim Dj. Stebins fikricha, dastlabki gulli o’simliklar quruq hududlarda tez
o’sishga moslashgan ikki urug’ pallalilarni o’z ichiga olgan, bir urug’
pallalilar esa suv havzalarida va soy bo’ylarida o’sgan.gulli o’simliklar
ko’pchillik olimlarning fikriga qaraganda eng soda tuzulishga ega bo’lgan
buttasimon ochiq urug’li o’simliklardan kelib chiqqan.Gulli o’simliklarning
qoldiqlari bo’r davri yotqiziqlaridan topilgan.Lekin pozamoy va lizazoy
4
erasida o’sgan ochiq urug’lilarning ayrim belgilari gulli o’simliklarnikiga
o’xshash bo’lgan.Buni o’sha davrga xos bo’lgan qozilma xolda topilgan
materiallar tasdiqlamoqda. Dastlabki gulli (teshikcha) iborat bo’lib, xuddi
qirqquloq (poporotnik) larning sporasiga va urug’li o’simliklarning changiga
o’xshash bo’lgan.
Dastlabki gulli o’simliklarda, ya’ni hamma bir urug’ pallali va primitive
(soda) tuzulishga ega bo’lgan.Bundan 120 mln. yil oldin o’sgan gulli
o’simliklarga chang 3 porali, ya’ni ikki urug’pallalilarnikiga o’xshash
bo’lgan.Bundan taxminan 80-90 mln. yil oldin o’sgan yopiq urug’li
o’simliklar yer yuzida hukmronlik qilgan.
Gulli o’simliklar qadimiy vakillarini aniqlash uchun qazilma holda
topilgan urug’li o’simliklar asos qilib olingan va ularning bir-biri bilan
bog’likligi o’rganila boshlagan.Natijada ularning filogeniyasini yanada
yaxshiroq o’rganish imkoni yaratildi.
Ta’kidlash joizki, ayniqsa qirqquloqlar (paporotniklar), sagovniklar va
qarag’aylarga gulli o’simliklarga xos ba’zi bir belgilarni ko’rish mumkin.gulli
o’simliklarning filogeniyasini o’rganishda urug’li qirqquloqlar benettitlar va
boshqa nina bargli o’simliklarning roli ham benihoyat katta. Sagovniklar
bilan qarag’aylar ikkilamchi yo’g’anlashishiga ega va urug’lari orqali
ko’payadi.demak, yog’ochlik ega 350 mln. yil oldin vujudga
kelgan.Sagovniklar bilan qarag’aylarning qubbalari tashqi ko’rinishidan
o’xshash bo’lsada, kelib chiqish jihatidan bir-biridan farq qiladi.masalan:
sagovniklarning qubbasi shakli o’zgargan barg bo’lsa, qarag’aylarning
qubbasi judda murakkab tuzulishga ega, shu sababdan bularni analogik
organlar deb atash mumkin.
1859 yilda Ch.Darvinning “tabiiy tanlash yo’li bilan turlarning paydo
bo’lish” nomli asari vujudga kelish bilan, olimlar evolutsion
5
tuzulishi(sistema) tuzulishiga bel bog’ladilar.Bu borada yirik nemis botanigi
A.Englaerkatta ish qiladi. Engler marfologik belgilar evolutsiasiga alohida
e’tibor beradi. Uning fikricha, eng soda (primitiv) gul, gulqo’rg’onsiz va bir
jinsli bo’lgan.
1875 yili nemis botanigi A.Brauk primitive belgiga ega bo’lgan
o’simliklarni gulli gulqo’rg’onli, yirik va ikki jinsli bo’lgan deydi va bunga
misol kelib magnoliyalarni keltiradi. Ikki jinsli gullardan ayrim jinsli gullar
paydo bo’lgan deb hisoblaydi.bu fikrni ko’pchilik olimlar qo’llab-
quvvatlaydi, nemis botanigi X.Galler(1912) va merikallik CH.Bessi(1915)
ayiqtovonnomalar qadimiy o’simliklar deb qaraydilar. Galler va Bessi tizim
(system) lari asosida yirik ingliz olimi Dj.Xaychinson (1926-1936) o’z tizimi
(sistemasi) ni yaratadi.
Akademik A.L.Tajdyadjan ham shu fikr asosida o’z sirtemasini
tuzatadi.Lekin ayrim botaniklar masalan, R.Daligen gulli o’simliklar
qandaydir yo’q bo’lib ketgan yanada soddaroq o’simliklardan kelib chiqqan,
magnomiyalar esa ulardan keyen paydo bo’lgan deb tushuntiriladi. Lekin
hozirgacha gulli o’simliklarning kelib chiqishi masalasi uzul kesil hal
qilinmagan .Shu sababdan gulli o’simliklar haqida tuzilgan (sistema) 20 dan
ortib ketdi.
Gulli o’simliklarning kelib chiqish to’g’risida asosan 3 nazariya mavjuyd.
1.Psevdant (soxta) gul nazariyasi. Bu nazariyaning asoschilari
R.Vattshteyn va A.Karstenlarning (1900) fikricha,eng qadimiy soda
tuzulishga ega bo’lgan o’simliklarning gullari bir jinsli, gul qo’rg’oni oddiy
yoki gulqo’rg’onsiz bo’lgan. Ular shamol vositasida changlangan. Bunday
o’simliklarga misol qilib, qizilcha(efedra) va kazuarinlarni keltirishdi.
2.strobilyar nazariya.U 1905 yilda yaratilgan.ochiq urug’larning vakilli
bennetitlarninfg qoldiqlari topilgan keyen bu nazariya paydoi bo’lgan unga
6
ko’ra bennetitlarning strabiylariddan gul paydo bo’lgan degan xulosaga
kelgan bu nazariyasi bo’yicha strabiylardan hosil bo’lgan gul ikki jinsli gul
qo’rg’onli bo’lib hasharotlar vositasida changlangan. Unga misol qilib
magnoliyalar olingan nemis botanigi X Galler (1912) ingliz olimlari A.Arber
D.Tarsinlar(1905) strobiylar yoki chingul nazariyasi asoschilari hisoblanadi.
3.Telon nazariyasini asoschisi nemis olimi B. Simrenman (1959) eng
qadimgi gul osimliklar pisilofiglarning telomidan kelib chiqqan deydi: Bu
mavzunio tanlashdan asosiy maqsad guli o’simliklarning kelib chiqishgi va
undagi gul organlarning funksiyasi hamda urug’lanishi ahamiyati to’g’risioda
atroflicha ma’lumotlar olishga qaratilgan.
Dostları ilə paylaş: |