Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта
Yüklə 1,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tasdiqlangan cheklanishlar
|
qarz
majburiyati imzolanadi. Qarz majburiyatida kreditga o‘rnatilgan foiz miqdori va kreditni qoplash muddati ko‘rsatiladi. Qarz majburiyati bilan birga yirik firma va kompaniyalar ko‘chmas mulkni garovga qo‘yish sharti bilan kredit shartnomasini imzolaydilar va bank bu shartnomaga asosan kelishilgan kredit hajmi miqdorida o‘rnatilgan muddat ichida mijozga kredit berish majburiyatini oladi. Beriladigan kreditlar ta’minlangan yoki ta’minlanmagan (ishonchga asosan) bo‘ladi. Ta’minlangan kreditlar mijoz mulkini garovga olish orqali beriladi. Garov tariqasida ko‘chmas mulk, avtomobil, qimmatli qog‘ozlar va boshqa likvid boyliklar berilishi mumkin. 390 Ishonchga tayanib beriladigan kreditlarga garov olinmaydi. Bunda asosan mijozning obro‘-e’tibori, daromadlari darajasining yuqoriligi asosiy omil hisoblanadi. Ko‘pgina kredit shartnomalarida banklar mijozlariga cheklanishlar belgilaydilar. Bu cheklanishlar ikki xil bo‘ladi: Tasdiqlangan cheklanishlar mijozlardan, kelishilganiga ko‘ra, vaqti-vaqti bilan moliyaviy hisobotlarni bankka taqdim qilish, har qanday ta’minotni sug‘urtalash, likvidlilik va kapitalning yetarlilik darajalarini saqlab turishni talab qiladi. Taqiqlangan cheklanishlarga asosan mijozlar bankning ruxsatisiz boshqa moliyaviy faoliyatlarni amalga oshirmasliklari, qarz hajmini orttirmasliklari, aktivlarini sotmasliklari, o‘zlarining aksiyadorlariga yuqori darajada dividendlar to‘lamasliklari lozim va boshqalar. Mijoz kredit arizasidagi ma’lumotlarning barchasini kafolatlashi lozim. Kredit shartnomasiga asosan mijozga kafillik bera oladigan tashkilot, firma yoki jismoniy shaxsning nomi, mijoz tang ahvolda qolganda uning qarzini to‘lashga kafolat berishi to‘g‘risida to‘liq ma’lumot bo‘lishi kerak. Kredit shartnomasida «Kredit shartnomasini bajarmaslik hollari» bo‘limi bo‘lib, mijoz shartnomani buzgan hollarda bank kreditni qaytarib olish uchun qanday huquq va vakolatlarga ega ekanligi yoritib beriladi. Bu bo‘limda shartnoma bajarilmagan hollarida kreditni qaytarib olish maqsadida ijro organlariga murojaat qilingan vaqtdagi sud va advokatlarga to‘laydigan barcha sarf-xarajatlar va chiqimlarni kim to‘lashi ko‘rsatiladi. [245]. Qarz shartnomasi deb shunday shartnomaga aytiladiki, bunga asosan bir taraf (qarz beruvchi) ikkinchi tarafga (qarz oluvchiga) pul yoki unga xos alomatlari bilan belgilangan boshqa ashyolarni mulk qilib beradi. Qarz oluvchi esa qarz beruvchiga bir yo‘la yoki bo‘lib-bo‘lib, o‘shancha summadagi pulni yoki qarzga olingan ashyolarning xili, sifati va miqdoriga barobar ashyolarni (qarz summasini) qaytarib berish majburiyatini oladi (FK, 732-modda). Qarz shartnomasi pul yoki ashyolar topshirilgan paytdan boshlab tuzilgan hisoblanadi. Agar qarz summasi eng kam ish haqining o‘n barobaridan ortiq bo‘lsa, u holda fuqarolar o‘rtasidagi qarz shartnomasi oddiy yozma shaklda tuziladi. Shartnomadagi taraflardan biri yuridik shaxs bo‘lganida esa summasidan qat’iy nazar yozma shaklda tuzilishi shart. 391 Qarz shartnomasining oddiy yozma shakliga rioya qilmaslik uning haqiqiy emasligiga olib kelmaydi, biroq nizo chiqqan taqdirda taraflarni bitimning tuzilganligini, mazmunini yoki bajarilganligini guvohlarning ko‘rsatmalari bilan tasdiqlash huquqidan mahrum qiladi. Agar qarz oluvchining tilxati yoki unga qarz beruvchi tomonidan muayyan summa yoki muayyan miqdordagi ashyolar topshirilganligini tasdiqlaydigan boshqa hujjat mavjud bo‘lsa, qarz shartnomasi yozma shaklda tuzilgan hisoblanadi. [246]. Qarz shartnomasining huquqiy belgilari quyidagilardan iborat: Bu shartnoma real shartnoma sanaladi, chunki taraflar o‘rtasida huquq va burchlar shartnoma predmeti bo‘lgan pul yoki ashyoning topshirilishi paytidan e’tiboran vujudga keladi va shartnoma ham shu paytdan e’tiboran tuzilgan hisoblanadi. Qarz bir tomonlama shartnomalar guruhiga kiradi, chunki bu shartnoma yuzasidan bir taraf qarz beruvchi huquqlar olsa, ikkinchi tarafda - qarzdorda burchlar bo‘ladi, jumladan, qarz beruvchi qarzning qaytarilishini talab qilish huquqiga ega bo‘lsa, qarzdor olingan qarzini qaytarishga majbur bo‘ladi (FK, 735-modda). Qarz shartnomasi fuqarolar o‘rtasida agar bu qarzning summasi eng kam ish haqining o‘n baravaridan ortiq bo‘lsa, oddiy yozma shaklda tuzilishi, shartnomadagi taraflardan biri yuridik shaxs bo‘lganida esa, qarz summasidan qat’iy nazar, yozma shaklda tuzilishi shart (FK, 733- modda). Qarz mulkka nisbatan bo‘lgan egalik huquqini yoki mulkni operativ boshqaruv huquqini o‘tkazishga qaratilgan. Binobarin, qarzdor qarzga olingan narsaning aynan o‘zini qaytarmasdan, balki olgan pulni yoki o‘sha qarzga olingan narsaning xili, sifati va miqdori baravarida boshqa narsani qaytarishga majbur bo‘ladi. Qarz shartnomasi agar qonunda yoki qarz shartnomasida bosh- qacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, qarz beruvchi (yuridik shaxs yoki fuqaro) qarz oluvchidan qarz summasiga shartnomada belgilangan miqdorda va tartibda foizlar olish huquqiga ega bo‘ladi. Qarz shartnomasini bajarish muddatlariga to‘xtaladigan bo‘lsak, agar qarz summasini qaytarish muddati shartnomada belgilangan bo‘lmasa, qarz oluvchi uni qarz beruvchi qarzni qaytarish haqida talab qo‘ygan kundan boshlab o‘ttiz kun mobaynida qaytarishi kerak. [247]. Qarz va kredit shartnomalari o‘rtasidagi umumiylik bilan |