Њзбекистон республикаси олий ва њрта

2.1-chizma
M a f k u r a
Muayyan ijtimoiy guruh, ijtimoiy qatlam, millat, davlat,
xalq va jamiyatning ehtiyojlari, maqsad-muddaolari, manfaatlari, orzu-intilishlari hamda ularni amalga oshirish tamoyillarini o‘zida mujassamlagan g‘oyalar tizimidir

Falsafiy ildizlar		Dunyoviy ildizlar		Diniy ildizlar
g‘arb falsafasi, sharq falsafasi, hozirgi zamon falsafasining yo‘nalishlari		ilmiy-ma'rifiy, siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy munosabatlar		Avesto, Tavrot, Injil, Qur'on

Dunyoviy jamiyat mafkurasi «dunyoviylik - dahriylik emas» tushunchasi asosida rivojlanadi		Dunyoviy va diniy g‘oyalar bir-birini boyitib borgan sharoitda taraqqiyot yuksak bosqichga ko‘tariladi
Amaliyot falsafasi deb tan olin-gan pragmatizm, hayot falsafasi bo‘lgan ekzistensializm dunyoviy va diniy g‘oyalardan oziqlangan ta'limotdir		Ilm-fan va madaniyat borasidagi yutuqlardan oqilona foydalanish uchun ham jamiyatga sog‘lom g‘oya, sog‘lom mafkura kerak

Mafkuraning 1) falsafiy ildizlari haqida fikr yuritganda, uning barcha ilmlarning otasi bo‘lgan falsafa fani xulosalariga asoslanishi nazarda tutiladi. Bunga uyg‘onish davri va o‘rta asrlarda milliy davlatchiligini tiklay boshlagan yevropa xalqlarining har biri o‘ziga xos mafkurasini yaratganini misol keltirish mumkin. Mazkur mafkuralar Rim imperiyasi parchalangandan keyin o‘z davlatchiligiga ega bo‘lgan xalqlarning o‘ziga xos qadriyatlari va mentaliteti zaminida vujudga kelgan milliy falsafalar asosida shakllandi. Shu bois o‘sha davrdagi italyan, ingliz, fransuz falsafasi o‘zi mansub bo‘lgan jamiyatni birlashtirishga xizmat qildi. Shu bilan birga, bu milliy maktablar zaminida vujudga kelgan falsafiy ta'limotlar, ma'rifiy qarashlar insoniyat madaniyati xazinasiga katta hissa bo‘lib qo‘shildi.

Jamiyat va sivilizatsiyalar rivojiga ulkan ta'sir ko‘rsatgan nazariyalar, ta'limotlar va mafkuralar mavjud. Zardusht, Sokrat, Platon, Konfutsiy, Alisher Navoiy, Maxatma Gandi va boshqalarning bunyodkor g‘oyalari tarixda o‘chmas iz qoldirgan. Sohibqiron Amir Temurning bunyodkorlik g‘oyalari va faoliyati Sharq madaniyatining gurkirab rivojlanishiga buyuk hissa qo‘shdi.
Kant, Gegel, Nitsshe kabi mutafakkirlar nomi bilan shuhrat topgan nemis falsafasi xususida ham shunday fikrni aytish mumkin. Jumladan, haqiqiy milliy xususiyatlarga ega bo‘lgan Gegel falsafasi Avstriya imperiyasidan ajralib, mustaqillik yo‘lini tutgan Pruss monarxiyasining davlat mafkurasi darajasiga ko‘tarilgan.
Mafkuraning 2) dunyoviy ildizlari ma'rifiy dunyoga xos siyosiy, iqtisodiy, madaniy munosabatlar majmuidan iboratdir. Asrlar mobaynida insoniyat bosqichma-bosqich dunyoviylik sari intilib keldi. Umume'tirof etilgan tamoyillar va qonun ustuvorligi, siyosiy plyuralizm, millatlararo totuvlik, dinlararo bag‘rikenglik kabi xususiyatlar dunyoviy jamiyatning asosini tashkil etadi. Insonning haq-huquqlari va erkinliklari, jumladan, vijdon erkinligi ham qonun yo‘li bilan kafolatlanadi. Bunday jamiyat mafkurasi «Dunyoviylik - dahriylik emas» degan tushuncha asosida rivojlanadi, ya'ni dinning jamiyat hayotida tutgan o‘rni va ahamiyatini aslo inkor etmaydi.
Mafkuraning 3) diniy ildizlari deganda u inson ongi va ruhiyoti bilan uzviy bog‘liq ekani va shu bois uning g‘oyaviy ildizlari diniy ta'limotlarga borib taqalishi tushuniladi. Ya'ni ko‘pgina mafkuralarda «Zabur», «Tavrot», «Injil», «Qur'on» kabi ilohiy kitoblar zikr etilgan ezgu g‘oyalar muayyan darajada o‘z ifodasini topganini ko‘ramiz.
Xitoy xalqining taraqqiyot yo‘lini asoslab bergan Konfutsiy va Lao Szining ta'limotlari ham diniy qarashlarga asoslangan edi. Bu ta'limotlar asrlar mobaynida mamlakatning milliy mafkurasi bo‘lib kelgan.
Dunyoviy va diniy g‘oyalar bir-birini boyitib borgan sharoitda taraqqiyot yuksak bosqichga ko‘tariladi. Bunga bashariyat tarixida o‘chmas iz qoldirgan Imom Buxoriy va Muso Xorazmiy, Imom Motrudiy va Abu Rayhon Beruniy, Imom Fazzoliy va Ibn Sino, Imom Termiziy va Abu Nasr Forobiy singari buyuk zakovat sohiblari yashab faoliyat ko‘rsatgan davrlar yorqin misol bo‘la oladi.