‘zbekiston respublikasi oliv va o rta maxsus ta’lim vazirligi
Yüklə 3,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
tutiladi. Shu bilan
birga “Qur’on”da jamiyat, shuningdek, biror kishining manfaatiga zarar yetkazuvchi yomonlik hamda dushmanlik qoralanadi. “Qur’on”da insondagi eng zarur xislatlar- dan sanalgan oliyjanoblik haqida ham fikr yuritiladi. Oliyjanoblik- yaxshilikni o‘zi uchun emas, boshqalar uchun ham zarurligini anglash istagidir. Demak, oliyjanoblik ruhiy holat bo‘lib, inson kamolotini ko‘rsatuvchi xislatdir. “Xashr” surasining 9-oyatida “Garchi o‘zlarida ehtiyoj bo'lsa-da, o‘zlarini qo'yib (o‘zgalarni) iysor-ixtiyor qilurlar. Kimki o‘z nafsining baxilligidan saqlana olsa, bas, ana o‘shalar najot olguvchi zotlardir”, - deya o‘zgalarga nisbatan oliyjanoblik qila olgan insonlar sharaflanadilar. Muomala madaniyatiga rioya qilish qonun-qoidalari Islom dini g‘oyalari yaratilgunga qadar ham tizimlangan bo‘lsada, biroq Islom ta’limotigina uning asl mohiyati, shuningdek, inson kamoloti va jamiyat taraqqiyotidagi ahamiyatini to‘laqonli ravishda ochib berdi. Kishilarida shirinso‘zlik, madaniy muomala qila olish ko‘nikmalari taraqqiy etgan mamlakatlardagina ijtimoiy-iqtisodiy hamda madaniy taraqqiyot ro‘y beradi. Shirinso‘zlik insonning muomala madaniyatiga ega ekanligini ko‘rsatadi, uning obro‘sini oshiradi, elning hurmatiga sazovor qiladi. Shu bois “Qur’on”da har bir insonning shirinso'z bo'iishi ham o‘zi uchun, ham jamiyat uchun foydali ekanligiga alohida urg‘u beriladi. Boshqa oyatda esa Alloh kishilami so‘zlashganda past ovoz bilan so‘zlashga undaydi: “Kishilarga chiroyli so‘zlar so‘zlangiz” (“Baqara” surasi, 53-oyat). “Qur’on”da yana insonni axloqiy kamolga yetkazishga zid xususiyatlar. manmanlik, aroqxo‘rlik, qimorbozlik, yolg‘onchilik, boshqalami kamsitish, badgumonlik, josuslik, g‘iybatchilik, maishiy buzuqlik, g‘azabnoklik, xasadgo'ylik, ochko‘zlik kabilar xususida ham muhim fikrlar bildirilgan. Manmanlik - o‘z aybini tan olmaslik, takabburlik sanaladi. Manmanlik illati kishilami sog‘lom fikr yuritishdan, o‘zini tako- millashtirib borishdan mahrum etadi. Natijada jaholat illati paydo bo‘ladi (“A’ro f ’ surasining 146-oyati). “Qur’on”da aroqxo‘rlik va qimorbozlik ham insonni tubanlik sari yetaklovchi, or-nomusini oyoq osti qiluvchi illat sifatida qoralanadi. Chunki aroqxo‘r asta- sekin or-nomusini xmuta boshlaydi, maishiy tubanlikka yuz tutadi. Inson naslining buzilishi, jamiyatning inqiroziga sabab boiadi. Aroqxo‘rlik va qimorbozlik ruhan va jismonan insonning ma’naviy 349 qashshoqlanishiga olib keladi. Bunday inson ham oila, ham jamiyat uchun bevosita zarar keltiradi. Shunga ko‘ra, isiom ta’limoti g‘oyalarida aroq xarom hisoblanishi qayd etiladi. Qimor esa insonga ham moddiy, ham ma’naviy jihatdan zarar keltiradi, inqirozga yuz tutishga oUb keladi. Shuning uchun ham ushbu yomon illatlaming oldini olish ta’kidlanadi. “Qur’on”da yolg‘onchilik va uning turlari, zarar И oqibatlari haqida ham batafsil to‘xtab o‘tilgan. IJnda yolg'onchilik razolat bilan bir qatorga qo'yiladi. Odamlar yolg‘onchi kishining gaplariga ishonmay qo‘yadilar, unga bo‘lgan ishonchlarini yo‘qotadilar. Shuningdek, mazkur kitobda yolg‘ onchilikning turlari ham bayon etiladi. Shulardan eng xavffisi xiyonat deb ta’kidlanadi. Zero, xiyonat jamiyat uchun ham, shu jamiyatda yashovchi odamlar uchun ham zarar keltirib, uni xarob etadi. “Anfol” surasining 27 hamda “Niso” surasining 107 oyatida xiyonat qilganlami Alloh kechirmasligi ta’kidlangan. Y olg‘ onchilikning у ana bir turi va’daga vafo qilmas lik deb ko‘rsatiladi. Irodasiz, birovga yaxshilikni ravo ko‘rmay- digan, ishonchsiz kishilar va’daga vafo qihnasligi bayon etiladi. Islomda va’dasining ustidan chiqmaslik - munofiqlik deb tushun- tiriladi. Bu xususidagi fikrlar hadislarda ham o‘z ifodasini topgan, xususan, “Munofiqlikning belgisi uchta: gapirsa-yolg‘on gapiradi, va’da bersa-vafo qilmaydi, omonatga xiyonat qiladi” tarzida ifoda etilgan. Yolg‘on guvohlik berish ham kishilarga jabr-zulm o'tkazishga sabab bo‘lishiga “Qur’on”da alohida e’tibor beriladi. Chaqimchilik ham yolg‘onning bir turi sifatida, kishilar o‘rtasiga nifoq soluvchi razolat tarzida qoralanadi. “Qur’on”da haqiqiy inson o‘zgalami kamsitmasligi, boshqalami hurmat qilishi, shu bilan kishilar o‘rtasida totuvlikni mustahkamiash mumkin ekanligi kabi g‘oyalar ham mavjud. Islom ta’limoti da hasad ham eng qabih xislat sifatida qoralanadi. “Qur’on”da insonning axloqiy kamol topishida bekorchi gap-so‘zlardan yiroq yurish, mayda va behuda gaplarga vaqt ketkazmaslik, ulardan o‘zini chetga olish kabilami ham bajarish farz ekanligi ta’kidlanadi. Insonning ma’naviy kamol topishiga salbiy ta’sir etuvchi xislatlardan biri - ochko‘zlik ekanligi ta’kidlanib, kishilaming bunday xislatga ega bo‘lmasligi darkor ekanligi uqtiriladi. Chunki mol-u dunyo 350 orttirishga bo‘lgan rag‘bat manmanlik, berahmlik, isrofgarchilik kabi yomon xislatlaming paydo bo‘lishiga olib keladi (“A’rof” surasining 31-oyati). Ochko‘zlik, xasislik esa mol-dunyoga ruju qo'yishga olib keladi. “Qur’on”da ta’lim berilishicha, mol-dunyo insonni sinash uchun beriladi. Mol-dunyoga erishgan har bir inson uni to‘g‘ri yo‘lda sarflashi lozim (“Anfol” surasi, 28 oyat).“Qur’on”da boylik emas, haqiqat va yaxshilik abadiydir, deyiladi. Ba’zilar mol- dunyosi ortganda manmanlik kasaliga giriftor bo‘ladilar, aql va adolatni unutadilar. Inson boylik orttirsa, haddidan oshadi, shu sababli kishilarning boylik orttirgan chog‘ida kekkayib, gerdayib ketishlaridan saqlanish masalalari keng yoritiladi.Islom ta’limotida ilgari surilgan g‘oyalardan yana biri va uning eng muhim tarkibiy qismi poklik va tozalikka rioya qilishdir. Xulosa qilib aytganda, Islom va uning asosiy ta’limoti mujassamlashgan Qur’oni karim insonda aqliy, axloqiy hamda jismoniy xislatlami shakllantirish, bir so‘z bilan aytganda, komil insonni tarbiyalashda muhim manba bo‘lib xizmat qiladi. Yüklə 3,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|