‘zbekiston respublikasi oliv va o rta maxsus ta’lim vazirligi
Hadis ilmining paydo bo‘lishi. Imom Ismoil al-Buxoriy
Yüklə 3,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2. Hadis ilmining paydo bo‘lishi. Imom Ismoil al-Buxoriy
“Sahih” yo‘nalishining asoschisi eng yetuk va mashhur muhaddis Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil al-Buxoriydir. Imom Ismoil al-Buxoriy hadis ilmida “Amir-ul-mo‘minin’’, “Imom al-muhaddisiyn” (“Barcha muhaddislaming peshvosi”) degan sharafli nomga sazovor bo‘lgan. U 810 yilning 13 mayida (ba’zi manbalarda 810 yilning 20 iyulida) (hijriy 194 yil shawol oyining 13 kuni) Buxoroda tug‘ilgan. Go‘dakligida otadan yetim qolgan. Dastlabki savodini maktabda chiqargan, 10 yoshidayoq arab tilida yaratilgan kitoblar yordamida hamda roviylardan og‘zaki ravishda eshitish asosida hadislami yodlay boshlagan. Alloma hadis ilmini z;o‘r ishtiyoq va katta qiziqish bilan o‘rgandi. Abdulloh ibn al- Muborak, Vaqi’ ibn Jarroh kabi olimlar tomonidan to‘plagan hadislami yod olgan, shuningdek, hadis rivoyatchilari xususida so‘z yuritilgan bahslarda ishtirok etgan. 351 Imom Ismoil al-Buxoriy 825 yilda, o‘n olti yoshida onasi va akasi bilan Hijozga safar qiladi. Makka-yu Mukarrama va Madinai Munawarada bo‘lib, haj ibodatini ado etadi. Balx, Basra, Kufa, Bog'dod, Xume, Damashq, Misr, Makka va Madina kabi shaharlarda bo‘lib, safar jarayonida muhaddislar bilan uchrashadi. Muhaddislar bilan uyushtirilgan suhbatlarda ular tomonidan aytilgan hadislami yodlab borar edi. Olti yil Hijoz shahrida yashab, и yerda yetuk muhaddislardan hadis ilmi bo‘yicha, Damashq, Qohira, Basra va Bag‘dod shaharlarining mashhur olimlaridan esa fiqh ilmi bo‘yicha ta’lim oladi. Shuningdek, allomaning o‘zi ham turli bahs va munozaralarda ishtirok etib, toliblarga dars ham beradi. Imom Ismoil al-Buxoriy iste’dodli. o‘tkir zehnli hamda ziyrak olim bo‘lgan. “Manbalarga ko‘ra, Bag‘dod shahrida istiqomat qilgan vaqtda ko’pincba qorong‘u kechalari sham yorug‘i va oyning nurida ijod qilib, kitob yozar ekan. Tunda yodiga bexosdan biror-bir fikr-mulohaza tushib qolsa, shamni yoqib, darhol o ‘sha fikmi qog‘ozga tushirar, shu taxlitda ba’zan shamni yigirma martagacha o‘chirib-yoqar ekan”1. Rivoyatlarga ko‘ra, и qaysi bir kitobni qo‘lga olib, bir marotaba mutoala qilsa, unda bayon etilgan barcha fikrlar, ma’lumotlarni yodda saqlab qolavergan. Imom Ismoil al-Buxoriyning qayd etishicha, yuz ming sahih (ishonchli) va ikki yuz ming g‘ayri sahih (ishonchsiz) hadisni yod bilgan. Shogirdlaridan Amir ibn Fallos “Muhammad ibn Ismoil al-Buxoriyga ma’Ium bo‘lmagan hadis, albatta, ishonchli hadis emasdur”, - deydi. Ustoz Imom Ahmad ibn Xanbal al- Marvaziyning aytishicha, “Butun Xurosondan Muhammad ibn Ismoil kabi olim chiqqan emas”. Imom Ismoil al-Buxoriy o‘ta kamtar, insohparvar, xulq-odobda tengsiz, sahovatli inson ham bo'lgan. U hadis ilmining yetuk olimi sanalsada, zamondoshlari hamda shogirdlaridan ham ilm o‘rgangan. Alloma bir ming sakson nafar mxihaddisdan hadis eshitgan. Allomaning o'zidan esa to‘qson ming nafar kishi ishonarli hadislarini eshitgan. Ma’lumotlarga ko‘ra, Imom Ismoil al-Buxoriy 600 mingga yaqin hadisni to'plagan., 100 ming “sahih” va 200 ming “g‘ayri sahih” hadislami 1 Уватов У. Надис илмининг султони. Узбекисгон адабиёти ва саньати.1993, 29 октябрь. .№43-44. 352 yod olgan. Imom Ismoil al-Buxoriy uzoq safardan ona yurti Buxoroga qaytgach, talaba va ulamolarga hadis iimidan saboq beradi va mazkur ilmning targ‘ibotchisiga avlanadi. Rivoyatlarga ko‘ra, xalifaning Buxorodagi noibi Xolid ibn Ahmad ibn Xolid az- Zuhaliy uni sarOyga kelib hadis iimidan saboq berishga taklif etadi. Ammo Imom Ismoil al-Buxoriy bu taklifhi qabul etadi va: “Men ilmni xorlab sulton-u amirlar eshigiga olib bormayman. Agar amirga ilm kerak bo‘Isa, bolalami (ikkinchi rivoyatda saroyda- gilami) uyimga yoki masjidimga yuborsin”, -deb javob beradi1. Shu bois alloma bilan amir Xolid ibn Ahmad az-Zuhaliy o‘rtasidagi munosabatga biroz putur yetadi. Bunga ayrim xasadgo‘y shaxslar- ning ig‘volari ham sabab bo‘ladi. Amir allomaning shahardan chiqib ketishga farmon beradi. Samarqand ulamolari Imom Ismoil al-Buxoriyni o‘z yurtlariga taklif etadilar. Yo‘lga chiqqan Imom Ismoil al-Buxoriy Samarqand shabriga yaqin boigan Hartang qishlog‘i (hozirgi Poyariq tumanining hududi)da betob bo‘iib qola- di va shu yerda hijriy 256 yili ramazon oyining oxirgi kuni (milodiy 872 yil 1 sentyabr) 62 yoshida vafot etadi va shu yerga dafn etiladi. Imom Ismoil al-Buxoriy juda boy ijodiy meros qoldirgan. Uning “Al-jome’ as-sahih” (“Ishonchli to‘plam”), “Al-adab al- mufirad” («Adab durdonalari»), “At-tarix al-kibor” (“Katta tarix”), “At-tarix as-sag‘iyr”, (“Kichik tarix”), “Al-qiroatu xalfa-i-imom” (“Imom ortida turib o‘qish”), “Vaful-yadini fi-s-saloti” (“Na- mozda ikki qo'lni ko‘tarish”) kabi asarlari mavjud bo‘lib, ulaming qo‘lyozmalari bizgacha yetib kelgan. Ammo “At-tarix al-avsat” (“o ‘rta tarix”), “At-tafsir al-kabir” (“Katta tafsir”), “Al-jome’ al- kabir” (“Katta to‘plam”), “Kitob-ul~hiba” (“Hadya kitobi”) nomli asarlari ham bo‘lganligi ma’lum, biroq ular bizgacha yetib kelmagan. Shubhasiz, yuqorida nomlari qayd etib o‘tilgan asarlarining eng yirigi, shoh asari “Al-jome’ as-sahih”dir. Bu asar “Sahih al-Buxoriy” nomi bilan ham dunyoga mashhur. 4 jilddan iborat mazkur kitobda payg‘ambarimiz Muhanunad alayhissalom hadislaridan tashqari, islom huquqshunosligi, islom marosimlari, axloq-odob, ta’lim-tarbiya, tarix va etnografiyaga oid ma’iumotlar J Бобохонов Шамоиддш. Курсагилган acap, 9-бет. 353 ham berilgan. Unga 600 ming hadisdan 7275 ta eng “sahih” hamda 4000 ta takrorlanmaydigan hadislar kiritilgan. Bu kitob Islom ta’limotida Qur’oni karimdan keyingi asosiy manba hisoblanadi. Yüklə 3,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|