ZƏHĠRƏDDĠn məHƏMMƏd babur
Yüklə 4,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
- BABURNAMƏ
|
b) və o yola girdilər. Gecənin üç pasına 1 qədər yürüdük və Gavədən keçən Kərnan çayına gəldik. «Siz burada gözləyin, mən gedib Gavə yoluna baxıb gəlim» dedi Baba
1 Pas: günün səkkizdə birinə verilən ad, yəni üç saat.
BABURNAMƏ
131 Sayrami və bir müddət sonra gəlib belə söylədi: «Moğollardan bir neçə adam bu yola gəlib, buradan keçmək olmaz». Bu sözü eşidərək əndişəyə düşdüm. Vilayət içində idik, sabah yaxın- laşmışdı və hədəfimiz də uzaqdı. «Bir yerə götürün ki, gündüz orada gizlənib gecə olunca atlarımızla Xocənd çayını keçərək o tərəfdən Xocəndə doğru gedək» dedim. «Burada bir təpə var, orada gizlənmək mümkündür» dedilər. Bəndə Əli Kərnanın darğasıydı. «Atlarımızın və özümüzün boğazını düşünmək lazımdır. Mən Kərnana gedib nə tapa bilsəm gətirim» dedi. Ora- dan dönüb Kərnana doğru getdik. Kərnana bir küruh məsafədə dayandıq. Bəndə Əli getdi, biz də orada gözlədik. Sabah yaxınlaşırdı, o isə hələ də gəl- mirdi. Çox təlaşa düşdük. Dan yeri ağaranda Bəndə Əli tələsik gəldi. Üç çörək gətirmiş, lakin atlara heç bir şey gətirməmişdi. Hər birimiz bir çörəyi qoynumuza qoyub tə- laşla dönərək təpənin üstünə çıxdıq. Atları bir dərədə bağlayıb hərəmiz bir tərəfə, yüksək bir yerə çıxıb ətrafa göz qoymağa başladıq. Günortaya yaxın (117 a) Əhməd Quşçu dörd atlıyla birlikdə Gavədən Axsiyə doğru gedirdi. Bir an üçün Əhməd Quşçunu çağırıb vədlərlə şirnik- dirərək atlarını almağı düşündüm, çünki atlarımız bütün gecə-gündüz savaş və qaçışda idi, üstəlik, yem də tapılmadığı üçün haldan düşmüşdülər. Lakin qəlbim narahat idi, onlara güvənə bilmədim. Yanımdakılarla qərara qldıq ki, bu gecə onlar Kərnana gedəcək, gecə gizlincə girib atları çıxaracaqlar ki, bizi bir yerə qədər götürə bilsinlər. Günorta olmuşdu, uzaqda, amma gözlə görünən bir yerdə, bir atın üs- tündəki bir şey günəş şüalarıyla parlayırdı. Nə olduğunu heç cür başa düş- mədik. Sonra anladıq ki, o, Məhəmməd Bakir bəymiş. Axsidə bizimlə bir- likdəydi. Axsidən çıxanda hərə bir tərəfə getmişdi, Məhəmməd Bakir Bəy də bu tərəfə gəlib gizlənərək yürüyürmüş. Bəndə Əli ilə Sayrami dedilər ki, atlar iki gündür acdır. Ovaya enib atları ota salaq. Oradan atlara minərək ovaya endik və atlarımızı ota saldıq. İkindi namazı vaxtı atlı bir adam bizim gizləndiyimiz təpəyə çıxırdu. Onu tanıdım və Gavənin böyüyü Qədirverdi olduğunu anladım. Yanımdakı- lara dedim ki, Qədirverdini çağırsınlar. Çağırdılar, o da gəldi. Görüşüb hal- əhval tutduqdan sonra inayət və şəfqət sözləri söyləyib, vədlərdə bulunub şirnikdirərək urğan, oraq, balta və suyu keçmək üçün lazım olan əsbabla bir- likdə atlara yem, özümüzə yemək (117 b) və əgər mümkünsə at da gətirmə- sini söyləyib göndərdik, yatsı namazı vaxtında həmin yerə gəlməsini qərar- laşdırdıq. Axşam namazı vaxtında atlı bir adam Kəman tərəfindən Gavəyə doğru keçib gedirdi. «Kimsən?» deyə soruşduq, o da bir ad deyib cavab verdi. Sən demə, bu adam Məhəmməd Bakir bəyin ta özü imiş. Günorta gördüyümüz
Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
132 yerdən ayrılmış və gizlənmək üçün başqa bir yerə gedirmiş. Səsini elə də- yişdirmişdi ki, illərlə mənim yanımda qalmasına baxmayaraq heç tanıya bil- mədim. Onu tanıyıb özümüzə qoşsaydıq, yaxşı olardı. Onun keçib getmə- sinə çox üzüldük. Qədirverdi Gavaniyə vət etdiyimiz yerdə qala bilmədik. Bəndə Əli belə dedi: «Kərnanın məhəllələrində kimsəsiz bağlar var. Heç kim ağlına gətirməz ki, biz orada olarıq. Oraya gedib Qədirverdiyə adam göndərək, oraya gəlsin». Bu niyyətlə atlara minib Kərnanin məhəllərinə gəldik. Qışdı və çox soyuq idi. Əski bir quzu dərisi tapıb gətirdilər, geydim. Bir çanaq darı şorba- sı gətirdilər, içdim. Çox rahat oldum. «Qədirverdiyə adam göndərdinmi?» deyə Bəndə Əlidən soruşdum. «Göndərdim» dedi. Lakin bu alçaq həriflər onunla gizlicə danışaraq onu Axsiyə Tənbəlin yanına göndərmişlər. Divarla çevrilmiş bir evə girdim və od qalayıb bir müddət yuxuya dal- dım. Bu həriflər nökərlik edib mənə təkrar belə dedilər: «Qədirverdidən xə- bər almadan buradan hərəkət edə bilmərik. Bura məhəllə arasıdır, kənarda kimsəsiz bağlar var. Oraya (l18 a) getsək, heç kim bizim orada ola biləcəyi- mizi ağlına belə gətirə bilməz». Gecə yansı ata minib kənar bağa getdim. Baba Sayrami divar üzərin- dən ətrafı gözətləyirdi. Günortaya yaxın divardan enib yanıma gələrək dedi: «Yusif darğa gəlir». Buna çox üzüldüm və «Öyrən gör, mənim burada olduğumu bilərəkmi gəlir» dedim. Çıxdı və danışdıqdan sonra gəlib belə dedi: «Yusif darğa deyir ki, Ax- si qapısında qarşıma bir piyada çıxdı və padşahın Kərnanda filan yerdə ol- duğunu söylədi. Mən də başqaları bilmədən bu piyadanı müharibədə əlimə düşən Vəli Xəzinə[çi] ilə birlikdə bir yerə gizlədim, sonra da sizin yanınıza qoşdum. Bəylərin bu işdən xəbəri yoxdur». «Sən nə düşünürsən?» deyə soruşdum. «Bu adamlar hamısı da nökərlərinizdir, sizə nə eləyə bilərlər ki? Get- mək lazımdır. Sizi padşah edəcəklər» dedi. «Bu qədər qovğadan və savaşdan sonra necə etimad edib gedə bilə- rəm» dedim. Biz belə danışarkən Yusif gəlib önümdə iki dizi üstünə çöküb dedi: «Sizdən nə gizlədim, bundan Sultan Əhməd bəyin xəbəri yoxdur. Şeyx Bə- yazid bəy sizin xəbərinizi alıb məni göndərdi». Belə deyincə mənə qəribə bir hal oldu. Dünyada can qorxusundan da- ha pis bir şey yox imiş. «Doğrusunu söylə, iş bir az başqa isə gedib abdəst alım» dedim. Yusif and içdi, lakin onun andına kim inanar (l18 b). Özümdəki taqət- sizliyi düşündüm. Qalxıb bağın bir guşəsinə gedib öz-özümə düşünərək, BABURNAMƏ
133 «İnsan min il də yaşasa, axırda öləcək» dedim: Əgər səd sal mane, var ya ki ruz, Bibayəd rəft əz in kahi diləfruz.
Ölümü qəbul etdim. Bu bağdan bir su axırdı. Abdəst aldım. İki rükət namaz qıldım. Başımı münacata qoyub dilək dilərkən yuxuya dalmışım. Röyamda Xoca Yəhyanın oğlu və Xoca Übeydullah həzrətlərinin nə- vəsi olan Xoca Yaqub ağ və qara nişanlı bir ata minmiş olaraq izdihamlı bir camaatla birlikdə qarşıma çıxdı. Mənə belə dedi: «Qəm yeməyin, məni sizin yanınıza Xoca Əhrar göndərdi və dedi ki, biz ona kömək göndərib padşahlıq məqamına oturtmuşuq, bir yerdə çətinə düşsə, bizi göz önünə gətirib yad et- sin, biz orada hazır olarıq. Bu anda belə şans hələ sizin tərəfinizdədir. Ba- şınızı qaldırın və yuxudan oyanın». Bu vəziyyətdə sevinclə oyandım. Yusif darğa və yanındakılar öz aralarında danışıb belə deyirdilər: «Bə- hanələr tapıb hiylə eləyir, tutub bağlamaq lazımdır». Bu sözü eşittim və «Siz belə danışırsınız, yaxınlaşın görüm, hansınız mənə yaxınlaşa bilərsiniz» dedim. Tam bu sözü söylərkən, bağın divarının dışından izdihamlı bir atlı qafiləsinin ayaq səsləri gəldi (119 a) «Əgər bizimlə birlikdə Tənbəlin hüzuruna getsəydin, bizim işimiz dü- zələrdi. İndi isə sizi yaxalamaq üçün bu qədər adam gödərib» deyən Yusif darğa bu səslərin Tənbəlin göndərdiyi adamların səsi olduğunu təxmin etdi. Bunu eşidincə təlaşım lap artdı və nə edəcəyimi bilmədim. O anda bu atlılar bağın qapısını aramaq üçün vaxt itirmədən əski di- varın bir yerindən bir dəlik açaraq içəri girdilər. Baxdım ki, onlar mənə can- dan bağlı olan adamlarımdır. Qutlu Məhəmməd Barlas və Babayi-Pərgari yanlarında on beş və ya iyirmi adamla gəlib yetişmişdi. Yaxınlaşanda özlə- rini atlardan yerə atdılar və uzaqdan hörmətlə əyilib sayğı göstərərək ayaq- larıma qapandılar. O anda mənə qəribə bir hal oldu, sanki Allah mənə yeni- dən can vermişdi. Mən gələnlərə «Bu Yusif darğanı və yanındakı xain hərifləri yaxala- yıb bağlayın» dedim. Bu həriflər qaçmışdılar, amma onlardan birini bir yer- də yaxalayaraq bağlayıb gətirdilər. «Siz hardan gəlirsiniz və necə xəbər aldınız?» deyə soruşdum. Qutlu Məhəmməd Barlas belə anlatdı: «Axsidən qaçıb çıxarkən, siz- dən ayrıldıqdan sonra Əndicana gəldim. Xanlar da Əndicana gəlmişdilər. Mən bir röya gördüm. Rüyamda Xoca Übeydullah mənə dedi ki, Babur pad- şah Kərnan (1l9 b) deyilən kənddədir, gedib onu gətirin. Padşahlıq məqamı ona verilmişdir. Bu röyanı gördükdən sonra sevinərək böyük və kiçik xana ərz etdim və dedim ki, mənim beş-altı kiçık qardaşım və oğlum var, bunlara bir neçə igid qoşun, mən də Kərnan tərəfinə gedib xəbər alım. Xanlar biz də
Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
134 onun o tərəfə getmiş olacağını düşünürük, deyərək yanıma on adam təyin et- dilər və o tərəfə gedib yaxşıca araşdıraraq bir xəbər al, heç olmasa, o tərəfdə bir xəbər tapa bilərsən, dedilər. Biz belə danışarkən Babayi-Pərgari mən də gedib axtarım, dedi və o da iki igid kiçik qardaşı ilə birlikdə bizə qoşuldu. Bugün üçüncü gündür ki, yoldayıq. Əlhəmdülillah, sizi tapdıq». Sonra isə dedilər ki, indi darhal ata minin və bu bağlananları da alaraq gedək. Burada durmaq yaxşı deyildir. Tənbəl sizin buraya gəldiyinizdən xə- bər tutub. Tez buradan gedək və xanlara qoşulaq. Dərhal ata minib Əndican tərəfinə yola çıxdıq. İki gündən bəri heç ye- mək yemirdım. Günorta namazı vaxtı bir qoyun taparaq gedib bir yerdə fa- silə verdik və kabab bişirdilər. Bu kababdan doyunca yedim. Ondan sonra atlara minib beş günlük yolu iki gün və iki gecədə sürətlə gedib Əndicana girdik. Orada böyük və kiçik xan dayılarımla görüşdüm, başımdan keçənləri tam şəkildə onlara danışdım. Dörd ay xanların yanında qaldım. Hər tərəfə (120 a) dağılan adamla- rım yığıldılar. Üç yüzdən bir az artıq adam vardı. «Madam ki bu Fərqanə vi- layətində yersiz və yurdsuz olaraq yaşamam lazımdır, mən də başımı alıb başqa bir tərəfə gedim» deyə düşündüm və məhərrəm ayında Xorasana get- mək niyyətilə Fərqanə vilayətindən yola çıxdım 1 .
1 Baburun xatirələri 908-ci ilin hadisələri başa çatmadan burada kəsilir, 909-cu ilin ha- disələri isə bütünlüklə yoxdur. Həmin çatışmayan dövrdə bu hadisələr baş vermişdir: 909- cu ildə Əndican Baburun dayıları olan iki moğol xanının əlində, Babur özü dayılarının ya- nında olmuşdur. Tənbəlin vəziyyəti çox pisləşmiş, Fərqanədə qala bilmək üçün Şeybaniyə tabe olmağı qəbul edərək onu köməyə çağırmışdır. Şeybani xan savaşda moğol xanlarını məğlub etmiş, ancaq onları öldürməmiş, onların soyundan qızlar alaraq xanları buraxmışdır. Məqsədi moğolları öz ordusuna qatmaqdır. Bu savaş zamanı dayılarının ordusunda olan Babur qaçmağı bacarmış və Şeybani onu yaxalaya bilməmişdir. Babur qaçıb Fərqanənin cənubundakı dağlarda gizlənmişdir. Şeybani xan Daşkəndi və Seyhunun sağ sahilindəki bir çox yeri də almışdır. Sonra Bəlxdə Bədiüz- zaman Mirzənin üstünə hücum edib şəhəri bir neçə ay mühasirədə saxlamış, lakin ala bil- məmişdir. Daha sonra Tənbəli Əndicanda ələ keçirmiş və öldürmüşdür. Bundan sonra Fər- qanəyə bütünlüklə hakim olmuşdur. Babur isə Fərqanənin cənubundakı dağlardan Xorasana getməyi qərara almışdır. Bu zaman onun yanında üç yüzdən bir az artıq adam olmuşdur. BABURNAMƏ
135 II. KABĠL
KABİL - 910 (14 İYUN 1504 - 4 İYUN 1505)
Məhərrəm ayında [=1504 iyun-iyul] Xorasana getmək niyyətilə Fər- qanə vilayətindən çıxıb Hisar vilayətinin yaylalarından olan İlək yaylasına endim. Orada iyirmi üç yaşıma girərkən ilk dəfə təraş oldum. Hər hansı bir ümidə qapılaraq mənimlə birlikdə gələnlərin sayı böyük- kiçık iki yüzdən bir az artıq, üç yüzdən bir az azdı. Çoxu piyadə idi. Əllərində zopa, ayaqlarında çarıq və üstlərində çuldan başqa heç bir şeyləri yox idi. Səfalət o dərəcə idi ki, yalnızca iki çadırımız vardı. Mənim çadırım validəmə təxsis edilmişdi. Mənə isə hər getdiyimiz yerdə bir alaçıq qururdu- lar və mən bu alaçıqda otururdum. Gərçi Xorasana getmək niyyətilə yola çıxmışdıq, lakin bu vəziyyətdə bu vilayətdən və Xosrov şahın adamlarından ümidlənirdik. Hər neçə gündən bir bir adam gəlib vilayət və xalqdan xəbər gətirir, biz də ümidə qapılırdıq. Bu əsnada Xosrov şahın yanına elçi olaraq göndərilən Molla Baba Pə- şağari gəldi. Xosrov şahdan qəlbəyatan bir söz gətirməsə də əhalidən gətir- diyi sözlər (120 b) ümidverici idi. İləkdən ayrılıb üç-dörd mənzildə gecələdikdən sonra Hisar civarında Xocaimad deyilən yerdə düşərgə qurduq. Orada ikən Mühib Əli Qurçu Xos- rov şahın elçi olaraq gəldi. Xosrov şah kərəmi və səxavəti ilə məşhur idi, an- caq iki dəfə onun vilayətindən keçdiyimiz halda başqalarına elədiyi insaniy- yəti bizə göstərmədi. Amma əhalidən və vilayətdən ümidvar olduğumuza görə hər mənzildə bir müddət qalırdıq. O zaman ən böyqk adamımız Şirim Tağayi idi, onun da Xorasana get- mək istəməyərək bizdən ayrılmaq niyyəti vardı. Sərpüldə məğlub olaraq Sə- mərqəndə döndüyüm zamanda da ailəsini uzaqlaşdırmış və qalanın müdafiə- sində yalnız özü qalmışdı. Çox alçaq bir adamdı. Daha öncə də bir neçə dəfə belə hərəkətlərdə bulunmuşdu. Qabadiyana gələndə Çağanyanı, Şəhri-Səfanı və Termizi əlində tutan, Xosrov şahın kiçık qardaşı Baqi Çağanyani Qarşı xatibini göndərib mənə öz
Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
136 sədaqətini bildirərək bizə qoşulmaq istədi və Amu çayını [Amu-Dərya] Ubaç keçidindən keçən zaman gəlib bizə qoşuldu. Baqinin xahişi ilə Termiz qarşısına gəldik və sonrasında bütün köç- lərini Amudan keçirib bizimkilərə qatılmasının ardından da Xosrov şahın qardaşı oğlu, Baqinin oğlu Əhməd Qasımın idarəsindəki Kahmərd və Bam- yan tərəflərinə hərəkət etdik. Niyyətimiz Kahmərdin Əcər adlı dərə kurqa- nında ailə və adamlarımızın (121 a) təhlükəsizliyini təmin etmək, sonra da vəziyyətə görə hərəkət etmək idi. Aybəkə gələndə əvvəlcə mənim yanımda olan, yaxşı qılınc çalan və bu qarışıqlıqda məndən ayrılıb Xosrov şahın yanına gedən Yarəli Bilal bir neçə igidlə birlikdə qaçıb gəldi və Xosrov şahın moğollarından da sədaqət sözləri gətirdi. Dəreyi-Zindana gələndə isə Sallax dedikləri Qənbər Əli bəy də qaçıb gəldi. Üç-dörd mənzildə dayandıqdan sonra Kahmərdə gəldik. Ev və ailələri Əcər kurqanına yerləşdirdik. Əcərdə ikən Cahangir Mirzə ilə Sultan Mahmud Mirzənin Xanzadə bəyimdən olan qızının nikahları kəsildi. Cahangir Mirzə onu əvvəlcə hələ mirzələr sağkən istəmişdi. Bu sırada Baqi Bəy mənə dəfələrcə dedi ki, bir vilayətə eyni anda iki padşah və bir əsgərə iki komandan qarışıqlığa və xarablığa səbəb olur, fitnə və pərişanlığa aparıır, necə ki demişlər: Dəh dərviş dər kilime bexoftənd, Dü padşah dər iqlime nəqoncənd, Nim nane gər xurənd mərdi-xuda, Bəzli dərvişan konəd nimi-digər, Mülki-iqlime bigərəd padşah Həmçinin dər bəndi iqlimi-digər. On dərviş bir kilim üstündə yatar, Lakin iki padşah bir iqlimə sığmaz. Dindar adam bir çörəyin yarısını öz yesə Digər yarısını kasıblara verər. Bir iqlim mülkünü tutan padşah Digərlərini də zəbt etmək fikrinə düşər. 1 Elə ümid edirdik ki, bugün-sabah Xosrov şahın yanında bulunan bütün adamları gəlib padşahın xidmətinə girəcəklər. Lakin orada Əyyubun [Bəy- cik] oğulları və digərləri kimi (121 b) bir çox fəsadçılar vardı ki, onlar bizim mirzələrin arasında daima pislik və fitnənin səbəbkarı və təhrikçiləri idilər. İndi bu zaman Cahangir Mirzənin Xorasan tərəfinə getməsinə xoşluq və gö- zəlliklə izin verilməli idi ki, gələcəkdə təəssüf və peşmanlığa səbəb olmasın.
1 Sədi Şirazidən. BABURNAMƏ
137 Lakin qohum-qardaşdan bəzi qəbahətlər görsəm də, onların mənim üzümdən zərərə uğramalarını istəmək mənim təbiətimə xas deyildi. Düzdür, Cahangir Mirzə ilə aramızda əvvəlcə mülk, səltənət və adamlar üzündən in- ciklik, qovğa və gurultu çox olmuşdu, lakin bu dəfə o, vilayətdən mənimlə birlikdə gəlmişdi, qardaş və xidmətçi vəziyyətində idi, bugünlərdə də ondan incikliyə səbəb olacaq heç bir şey görmürdüm. Ona görə də Baqi bəy o sözü təkrar-təkrar söyləsə də, mən qəbul etmədim. Axırda Baqi Bəyin dediyi ki- mi, Yusif Əyyub və Bəhlul Əyyub kimi fitnəkarlar mənim yanımdan qaçıb Cahangir Mirzənin yanına getdilər, pisliklə, fitnə ilə uğraşaraq Cahangir Mirzəni məndən ayırıb Xorasana apardılar. SULTAN HÜSEYN MĠRZƏDƏN GƏLƏN MƏKTUBLAR
O zaman Sultan Hüseyn [Bayqara] Mirzədən [oğlu] Bədiüzzaman Mirzəyə, mənə, Xosrov şaha və Zünnuna [bəy Arğun] eyni məzmunda uzun (122 a) məktublar gəldi. O məktublar hələ də məndədir. Məktublarda belə deyilirdi: [Əbu Səid Mirzənin oğulları] Sultan Əh- məd Mirzə, Sultan Mahmud Mirzə və Uluğ bəy Mirzə qardaşlar birləşib mə- nim üstümə hücum çəkəndə Murqab sahilini gücləndirmişdim. Mirzələr də yaxınlaşdıqları halda heç bir şey edə bilmədən geri qayıtmışdılar. İndi əgər özbəklər hərəkətə keçsələr mən yenə Murqab sahilini tutum, Bədiüzzaman Mirzə isə Bəlx, Şaburqan və Əndəhud kurqanlarına inanılmış adamlarını qo- yub özü Gürzüvan, Dəreyi-Zəng və o dağlıq bölgəni tutsun. Mənim də bu civara gələndən xəbərdar olmuş, «sən də Kahmərd, Əcər və civardakı dağ ətəklərini tut» deyə yazmışdı. Xosrov şah da Hisar və Qunduz kurqanlarına inanılmış adamlarını qoyub kiçık qardaşı Vəli ilə birlikdə Bədəxşan və Xut- lan dağlarını tutsunlar. Onda özbəklər heç bir şey edə bilmədən geri qayıda- caqlar. Sultan Hüseyn Mirzədən gələn bu məktublar ümidsizliyə səbəb oldu, çünki Teymur bəyin yurdunda o dönəmdə yaş, vilayət və əsgər baxımından ondan daha böyük bir padşah yoxdu. Mən gözləyirdim ki, onun elçiləri və qasidləri dalbadal dələrək belə əmrlər gətirəcəklər: «Termiz, Kilif və Kərki keçidlərində (l22 b) gəmiləri belə düzəldin, körpü materialını bu miqdarda hazırlayın, yuxarıdakı Doqquz-Ölüm keçidlərini möhkəm qoruma altına alın ki, neçə ildən bəri özbəklər üzündən cəsarətini itirmiş olan xalqın könlünə qüvvət gəlib ümidvar olsun». Teymur bəyin taxtında oturan Sultan Hüseyn Mirzə kimi böyük bir padşah düşmən üzərinə yürüməyi düşünmədən yalnız müdafiə olunma lü- zumundan bəhs edirsə, daha xalqda necə bir ümid qala bilərdi. Bizimlə birlikdə gələn ac adamların ailələrini, Baqi Çağanyani və oğlu Məhəmməd Qasımın mövcud sipahi və aymaqlarının köç və mallarının ha- Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
138 mısını Əcərdə qoyub əsgərləri götürüb çıxdıq. Xosrov şahın yanındakı moğollardan «Bütün moğol ulusu olaraq pad- şahın tərəfini tuturuq, Talikandan köç edib İşkəmiş və Fülul tərəflərinə do- ğru hərəkət edirik, qoy padşah da çalışıb tez gəlsin, Xosrov şahın adamla- rının çoxu padşahın xidmətinə girəcəkdir» şəklində xəbərlər gətirən adamlar gəlməyə başladı. Bu zaman Şeybani xanın Əndicanı alıb Hisar və Qunduz üzərinə qo- şun çəkməsi xəbəri gəldi. Xosrov şah bu xəbəri eşidincə Qunduzda qalma- yaraq bütün adamını alıb (123 a) Kabilə doğru getdi. Xosrov şah Qunduzu qoyub çıxar-çıxmaz, Molla Məhəmməd Türküstani adında çox etibar etdiyi köhnə bir adamı da Qunduzu Şeybani xana qarşı gücləndirdi. Biz Səmtu yoluyla Qızılsu tərəfinə gələndə Xosrov şaha tabe olan, Hi- sar və Qunduzda bulunan moğol ulusu köçləri ilə birlikdə gəlib bizə qoşuldu. Daha əvvəl də haqqında dəfələrlə söz açdığım Qənbər Əli moğol [Sallax] gəvəzə bir adamdı. Xasiyyəti Baqi bəylə [Çağanyani] tutmadı və Baqi bəyin xatiri üçün getməsinə izin verdim. [Qənbər Əlinin] oğlu Əbdüşşükür isə o zamandan bəri Cahangir Mirzənin xidmətində qaldı. XOSROV ġAHIN BABURUN XĠDMƏTĠNƏ GĠRMƏSĠ
Xosrov şah moğol ulusunun bizə qoşulduğunu eşidəndə çox heyrət eləmişdi. Ancaq bir çarə tapmayınca kürəkənı Yaqub Əyyubu elçi olaraq göndərdi. Əhd bağlandığı təqdirdə qulluq və sədaqətini göstərib xidmətimi- zə gələcəyini bildirdi. Baqi Çağanyani nüfuz sahibiydi. Bizə sadiq olsa da, öz böyük qardaşının tərəfini verməzdi. O, araya girdi və bu şəkildə bir əhd bağlandı: onun həyatına toxunulmayacaq, malına da öz istədiyi kimi sərən- cam verəcək, ona heç bir təzyiq göstərilməyəcək. Yaqubun getməsinə izin verdikdən sonra Qızılsuyu keçib Əndərab çayının birləşdiyi yerə yaxın bir yerdə (123 b) düşərgə saldıq. Ertəsi gün, rəbiüləvvəl ayının ortalarında [=avqust ayının sonunda] bir neçə adamla Əndərab çayını keçib Duşi civarında böyük bir çinarın altında oturdum. Qarşı tərəfdən Xosrov şah əzəmət, ehtişam və izdihamlı məiyyəti ilə gəldi. Təşrifat qaydalarına müvafiq olaraq uzaqda atından düşdü və gəlib görüşərək üç dəfə, geri çəkilərək yenə üç dəfə, kef-hal soruşanda və hədiyyə təqdim edəndə birər dəfə yükündü. Cahangir Mirzə ilə Mirzə xana [Baburun əmisinın oğlu Sultan Veys Mirzə] də eyni şəkildə yükündü. Qoca və təmbəl hərif neçə ildir öz istədiyi kimi hərəkət edir və yalnızca öz adına xütbə oxut- ma dışında səltənət sürürdü. Bu şəkildə iyirmi beş-iyirmi altı dəfə ard-arda yükündü, getib gəldi. Yorğunluqdan az qala yıxılacaqdı. Neçə ildir sürdüyü bəyliyi və səltənəti tamamən burnundan gəldi.
BABURNAMƏ
139 Görüşüb hədiyyə təqdim etdikdən sonra oturmasını buyurdum. Bir-iki qari
1 oturub oradan-buradan danışdıq. Alçaqlığı və nankorluğu ilə bərabər boş və zövqsüz bir danışığı da vardı. Etimad göstərdiyi, etibarlı adamları gö- zünün qabağında dəstə-dəstə gəlib mənim xidmətimə girirdilər. Onun işi o dərəcədə pozulmuşdu ki, padşahlıq etməkdə olan bu hərif bu cür həqir bir vəziyyətdə çar-naçar gəlib mənimlə görüşmüşdü. Belə bir zamanda (124 a) iki qəribə söz söyləyib məni lap şaşırtdı. Bi- ri budur: nökərlərinin yanından ayrılması üzündən ona təsəlli verəndə belə cavab verdi: «Bu adam dörd dəfə məndən ayrılmış və təkrar gəlmişdir». Biri də budur: kiçık qardaşı Vəli haqqında «O nə zaman gələcək və Amu-Dəryanın hansı keçidindən keçəcək?» deyə soruşanda o dedi: «Əgər keçid tapılsa, tez gələr, amma sular yüksəlincə keçidlər dəyişir. Bir məsəl vardır: «An güzərra ab burd» 2 . Dövləti və adamları onun əlindən gedən za- man söylədiyi bu sözü onun dilinə Allah gətirdi. Bir-iki qaridən sonra mən ata minib qərargaha gəldim, o da öz düşər- gəsinə getdi. O gündən etibarən böyük-kiçık, yaxşı-pis bəyləri və igidləri ailələri və malları ilə birlikdə ondan ayrılıb dəstə-dəstə bizim yanımıza gəl- məyə başladılar. Ertəsi gün günorta və ikindi namazına qədər onun yanında heç kim qalmadı. «De ki: «Allahım, (ey) mülkün sahibi, sən istədiyinə mülkü verirsin, istədiyindən də mülkü alırsan, dilədiyini yüksəldirsin, dilədiyini alçaldırsan. Xeyir sənin əlindədir. Sən hər şeyə qadirsən». 3
Allahın içinə bax! Bir adam ki, iyirmi-otuz min nökər sahibiydi, Dər- bəndi-Ahənin deyə də bilinən Kahluqdan Hinduquş dağına qədər [Baburun əmisi] Sultan Mahmud Mirzəyə aid olan vilayətlər tamamən onun hakimiy- yəti altında idı, (124 b) onun Həsən Barlas adlı bir təhsildarı, ixtiyar bir hə- rif, İləkdən Ubaca qədər qaba bir şəkildə təhsildarlıq edərək bizim köçümü- zü oradan buraya qovurdu, işə bax ki, bir yarım gündə heç bir müharibə və ya mübarizə olmadan, bizim kimi fəqir və yenilmiş iki yüz-iki yüz əlli ada- mın önündə elə səfil, həqir və aciz bir vəziyyətə düşmüşdü ki, nə adamlarına, nə malına, nə də canına yetəcək qüdrəti qalmamışdı. Xosrov şah ilə görüşüb qayıtdığım gecə Mirzə xan hüzuruma gəlib bö- yük qardaşlarının qanını istədi. Bizim aramızda olanların bir qismi də eyni fikirdə idi. Gerçəkdən də, şəriətə və törəyə görə belə insanların cəzalarını alması doğru idi, lakin əhd bağlanmışdı. Buna görə də Xosrov şahın götürə bildiyi hər şeyi alıb yanında götürmə- sinə iradə və fərman çıxdı. Üç-dörd qatar qatır və dəvəyə mövcud cəvahiratını, altın, gümüş və qiymətli əşyasını yükləyib götürdü. Şirim Tağayini Xosrov
1 Qari: Hindistanda işlənən və 24 dəqiqəyə bərabər olan bir zaman ölçüsü. 2 O keçidi su apardı. 3 Quran, əl-İmran surəsi, 3:26. Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
140 şaha müşayiətçi təyin etdik ki, onu Quri və Dəhanə yoluyla Xorasan tərəfinə göndərdikdən sonra Gahmərdə gedib köçümüzü arxamızdan Kabilə gətirsin. O yurddan Kabilə getmək niyyətilə hərəkət etdik və Xoca-Zeydə gəlib endik. O gün Həmzə Bi Məngit komandanlığındakı özbək axınçısı gəlib Du- şi civarına axın etdi. Seyid Qasım eşik-Ağa ilə Əhməd Qasım Kuhbər (125 Yüklə 4,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|