Turk tilining nazariy grammatikasi. Xudayberganova Z, Hamidov X
‘O ’ olmoshi
Ahm ed (Ahmadjni, Ay$e (Oyshajm , ogrenci (talaba)n i,
‘B u ’ olmoshi
kitap (kitob)m k o'rsatib keladi. Dem ak, olm oshlar ot emas, ot o ’rnida kelib,
uning o ‘m ini bosa oladigan so ‘zlardir.
2. Olm oshlar har qanday shaxs yoki predm etning o ‘rnini bosa
olsa-da, o'zlari so‘z sifatida m ustaqil m a ’noga ega b o im a sd a n turib,
katta imkoniyatlarga ega so ‘zlardir. Birgina
о yoki
bu olmoshi yuzlab,
m inglab predm etlarni ko’rsata oladi. M asalan,
kitap m ustaqil m a’noga
ega b o ig a n bir ot, ammo u bor y o ‘g ‘i bitta predm etni ifodalay oladi.
Lekin
bu olmoshi m a’nosiz b o i a turib,
kitapni ham,
clef term ham,
yoki boshqa narsalarni ham ifodalash qobiliyatiga egadir.
3. O lm oshlarning ot turkum idan yana bir farqi so'z yasalishi
uchun qulay emasligidir. Olm oshlardan faqat
ben va
sen so’zlari
asosida bir-ikkita so ‘z yasalishi mumkin:
ben-lik, sen-li, ben-siz ,
ben- cil, benimsemek (fe ’l) kabi. Am m o, ushbu yasovchi qo'shim chalarni
boshqa olm oshlarga q o 'sh ib yangi so ‘z yasashning iloji yo'q.
4. Olm oshning ot turkum idan boshqa bir farqi, egalik q o ‘-
shim chalarini olmasligidir. Albatta, bunda b a ’zi istisno holatlar bor.
Olm oshlar turlanganda o ‘zak o ‘zgarishi m umkin:
ben - bana, sen - sana kabi (holbuki, turk tili q o ‘shim cha qo ‘shilib, so ‘z va shakl yasaluvchi
til b o ig a n i uchun turlanishlar asnosida o ‘zak o ‘zgarm asligi kerak. Bu
borada so ‘z turkum lari ichida faqat olmosh istisnolarga ega).
5. Olmoshlarning ot turkum idan yana bir farqi uning yordamchi
so ‘z turkum lariga b og ianayotganda qo'shim cha olishidir. M asalan:
