Zoologiya uzb 2017. indd

1
5
7
6
3
2
9
4
8

---

6
organizmlarni suvdan filtrlab oziqlanadigan turlari ko‘p uchraydi. 
Bunday hayvonlar tabiiy sanitarlar deyiladi. Ular yer yuzini va suv 
havzalarini ifloslanishdan saqlaydi. 
Uy hayvonlari faqat go‘sht va sut beribgina qolmasdan, sanoat 
uchun mo‘yna, iðak va boshqa mahsulotlar ham beradi. Arilar, 
kapalaklar o‘simliklarni changlatib, ular hosildorligini oshirishga yor-
dam beradi. Hasharotxo‘r va yirtqich hayvonlar, qushlar, ko‘rshapa-
laklar, baqalar o‘rmon va qishloq xo‘jalik zararkunandalarini qirib, 
foyda keltiradi.
Hayvonlar orasida odamlar, chorva mollari va o‘simliklarga ziyon 
keltiradigan turlari ham ko‘p uchraydi. Qon so‘ruvchi hasharotlar 
va kanalar parazitlik qilish bilan birga, o‘lat, terlama, bezgak ka-
salliklarini tarqatadi. Atoqli vatandoshimiz Abu Ali ibn Sino o‘zi-
ning «Tib qonunlari» asarida kasallik paydo qiladigan hayvonlardan 
saqlanish haqida yozib qoldirgan.
Hayvonlarni muhofaza qilish. 
Odamlar qadimdan yovvoyi hay-
vonlarni ovlashgan; ularning go‘shti, terisi va boshqa mahsulot-
laridan foydalanishgan; hayvonlarni qo‘lga o‘rgatishgan; ulardan 
uy qo‘riqchisi va ishchi kuchi sifatida foydalanishgan. Keyin 
chalik 
aholi sonining ortib borishi, ov qurollarining tobora takomillashuvi, 
hayvonlar uchun zarur bo‘lgan tabiiy sharoitning buzilishi ta’sirida 
Yevropa turi (qoramollar nasl boshi), tarpan (otlar nasl boshi), 
Stellerov sigiri (dengiz hayvoni) yo‘q bo‘lib ketdi; Prjevalskiy oti, 
zubr, bizon, jayron, xongul kabi hayvonlar uchun qirilib ketish xav-
fi tug‘ildi. Bu hol hayvonlar va ular yashaydigan muhitni muhofaza 
qilishni talab etadi.
Respublikamiz hududida noyob va soni kamayib borayotgan 
hayvonlarni asrab qolish va ko‘paytirish maqsadida Badayto‘qay, 
Qizilqum, Zarafshon, Surxon va Hisor davlat qo‘riqxonalari, 
Chotqol biosfera qo‘riqxonasi, bir qancha milliy bog‘lar va buyurt-
ma qo‘riqxonalar tashkil etilgan. O‘zbekiston Respublikasi «Qizil 
kitobi»ning so‘nggi 2016-yilgi nashriga noyob va soni kamayib bo-
rayotgan hayvonlarning 205 turi kiritilgan.
1. Zoologiyaning rivojlanishida K. Linney xizmatlari nimadan iborat?
2. Yashash muhiti va uning omillari nimadan iborat?
3. Oziqlanishiga binoan hayvonlar qanday guruhlarga ajratiladi?
4. Qanday hayvonlar tabiiy sanitarlar deyiladi?
I bob. Hayvonlar to‘g‘risida umumiy ma’lumot

---

7
5. Qanday hayvonlar yirtqich deyiladi?
6. Qanday hayvonlar parazit deyiladi?
7. Hayvonlar sonining keskin kamayib borish sabablari nimadan iborat?
1. K. Linney:
a) hayvonlarni o‘rganish asosida evolyutsion ta’limot yaratgan;
b) hayvonlarni tur, urug‘, turkum va sinflarga ajratib o‘rganishni taklif etgan;
d) hayvonlarning embrional rivojlanishini o‘rgangan.
2. T.Z. Zohidov va O.P. Bogdanov:
a) umurtqali hayvonlarni o‘rgangan;
b) hayvonlar ekologiyasini o‘rganishni boshlab bergan;
d) umurtqasiz hayvonlarni o‘rgangan.
Hayvonlar guruhlari va ularga mos keladigan xususiyatlarni juftlab yo-
zing.
a) tabiiy sanitarlar;
1) kasallik yuqtiradi;
b) qon so‘ruvchilar;
2) qoldiqlar bilan oziqlanadi;
d) arilar, kapalaklar.
3) gullarni changlatadi.