Gömrük işi Hazırladı: L. M. Hüseynova

---

1 
 
Gömrük işi 
Hazırladı: L.M.Hüseynova 
1.  Gömrük tarixi. 
Suallar: 
1.Azərbaycanın qədim dövrlərdən XVIII əsrin əvvəllərinə qədərki xarici siyasəti. 
2.  Azərbaycanın  rus  imperiyasının  tərkibində  olduğu  müddət  ərzindəki  gömrük 
tarixi (1807-1918). 
3.Azərbaycanın XX əsrin dövründəki gömrük tarixi. 
4.Azərbaycan  Respublika  müstəqillik  qazandıqdan  sonra  olan  müddətdə  gömrük 
tənzimlənməsi xüsusiyyətləri. 
5.Müasir dövrdə gömrük işinin mahiyyəti, dövlət tənzimlənməsində onun rolu və 
ə
həmiyyəti. 
Azərbaycanın xarici ticarət əlaqələri çox qədim dövrlərə gedib çıxır. Bizim eradan 
ə
vvəl ikinci minilliyin ikinci yarısında yerli tayfalar Assur. Fələstin və Misir ölkələri ilə 
xammal və məhsullar mübadiləsi aparar, həmin ölkələrdən isə bəzək əşyaları və müxtəlif 
soyuq silahlar gətirərdilər. 
Atropatenanın ərazisində olan Təbriz, Ərdəbil, Urmiya, Marağa, Miyana, Zəncan, 
Naxçıvan,  Maku  və  digər  şəhərlər  ölkə  daxilində  mühüm  ticarət  mərkəzlərinə 
çevrilmişdilər. Bu şəhərlər başqa dövlətlərlə təkcə quru ilə deyil, həm də dəniz yolu ilə 
ticarət əlaqələri yarada bilmişdilər. Məşhur “Böyük ipək yolu” vasitəsilə Orta Asiya, Çin, 
Hindistan,  Kiçik  Asiya  ölkələri,  İberiya,  Qafqaz  Albaniyası  ilə  ticarət  əlaqələri 
formalaşmışdı. 
Ölkədə hazırlanmış xalçalar, bəzək şeyləri,  yün məmulatları və s. ixrac olunaraq 
ə
vəzində  lazım  olan  istehlak  malları  idxal  olunurdu.  Bu  zaman  satış  üçün  müxtəlif 
vergilər alınırdı ki, bu da müasir dövrdə gömrük vergiləri və rüsumları adlanır. 
Bizim  eranın  əvvəllərində  indiki  Şimali  Azərbaycanın  və  Cənubi  Dağıstanın 
ə
razisini  əhatə  edən  Albaniya  dövləti  yarandı.  Tarixi  mənbələrdə  bu  ərazidə  neft,  təbii 

---

2 
 
qaz, dəmir, mis və s. kimi qiymətli ehtiyatların olduğu göstərilirdi ki, bunlar da sonradan 
ticarət subyektlərinə çevrilirdilər.  
Ş
irvanda (Bakıda) neft və duz məhsullarının üzərinə vergi qoyulmuşdur ki, bu da 
müasir dildə mədən vergisi və aksiz vergisi kimi dəyərləndirilir. 
Mənbələrin  yazdığına  görə,  Azərbaycan  ərazisində  dövlət  tərəfindən  gömrük 
vergiləri  rəsmi  olaraq  IX  əsrin  əvvəllərindən  müəyyən  edilməyə  başlamışdır.  Bəlkə  IX 
ə
srdən  qabaq  da  bu  vergilər  mövcud  olmuşdur,  lakin  bu  barədə  olan  məlumatlar  Ərəb 
xilafəti dövründə yandırıldığı üçün, bu barədə ancaq mülahizə yürütmək olar. Çünki artıq 
iri  şəhərlərdə  -  Ərdəbil,  Muğan,  Naxçıvan,  Bərdə,  Beyləqan,  Qəbələ,  Şəki,  Şəmkir, 
Dərbənd (Bab-əl-Əbvab), Şabran, Şamaxı və digərlərində ticarət məhəllələri (o zamanlar 
“ravad” adlanırdı) yaranmışdı. 
Xarici  ölkələrdən  Azərbaycana  müxtəlif  parçalar,  metal  məmulatları,  ətriyyatlar, 
ə
dvalar,  xəzlər  və  s.  gətirilir,  ölkədən  isə  xam  ipək,  ipək  parçalar,  pambıq,  xalçalar, 
boyalar,  neft,  mal-qara,  atlar  və  s.  ixrac  edilirdi.  Ticarətə  qoyulan  gömrük  vergi  və 
rüsumları ölkə xəzinəsinin mühüm gəlir mənbəyinə çevrilmişdi. 
XI-XII əsrlərdə karvan və ticarət yollarının bir-biri ilə və xarici ölkələrlə birləşdiyi 
Azərbaycan  şəhərlərindən  daxili  və  xarici  bazarlara  neft,  pambıq,  ipək,  duz,  meyvə, 
balıq, boyaq, ədviyyat və s. göndərilir, Şərq və Qərblə ticarət əlaqələri saxlayırdılar. 
Monqollara  qədərki  Azərbaycanın  iqtisadi  vəziyyəti  məhsuldar  qüvvələrin 
artması, ticarətin və mal-pul münasibətlərinin genişlənməsi ilə səciyyələnir. 
XI-XII əsrlərin vergiləri əvvəlki dövrlərin qayda - qanunlarının çoxunu mühafizə 
etmişdir. O dövrün vergi sistemi haqqında ətraflı məlumat verən tarixçi Ravəndi yazırdı 
ki, vergilər dəftərlərdə xüsusi qeydlər aparılmaqla həyata keçirilirdi. 
Eyni  zamanda  Ravəndi  qanunsuz  vergilərdən  (yəni,  müasir  dildə  rüşvətdən) 
“dəstərqə” (hədiyyə kimi qəbul edilən vergi növü), “şərab-baha” (içki üçün yığılan pul - 
indiki “aksiz” vergisi) və sairlərinin də adını çəkir. 
XII-XIII əsrlərdə Dərbənddən İran körfəzinə, Şərqdən Avropaya gedər beynəlxalq 
karvan  yolları  Təbrizdə  kəsişirdi.  Azərbaycanın  xam  ipəyi  Şamaxıdan  Şimali  İtaliya 
şə
hərlərinə,  həmçinin  Fransaya  ixrac  olunurdu.  Volqaboyu,  Rusiya  və  Şərqi  Avropanı 

---

3 
 
İ
ran körfəzi ilə əlaqələndirən beynəlxalq karvan yolunun üstündə yerləşən şəhər Şamaxı 
idi. 
XI-XIII əsrin əvvəllərində Dərbənddən sonra ikinci mühüm liman şəhəri, ağ neft 
və duz istehsalı mərkəzi Bakı şəhəri idi. 
Monqol əsarəti dövründə Azərbaycanda monqol vergi toplayanları (baskaklar) çox 
qəddarlıq  edirdilər.  Məhz  monqollar  ilk  dəfə  olaraq    tacirlər  üçün  yeni  vergi  növü  -
“tamqa” tətbiq etmişdilər (qeyd etmək lazımdır ki, rus dilində işlənən “tomodnya” sözü 
də  buradan  götürülmüşdür).  Məhz  bu  vergi  növünün  tətbiqindən  sonra  XIII  əsrin 
axırlarında Azərbaycanın xarici ticarəti tənəzzülə uğramışdır. 
Azərbaycan  dövlətçiliyi  tarixində,  məmurların  (чиновник)  özbaşınalığını 
məhdudlaşdırmaq,  iqtisadiyyatı  yüksəltmək  və  xəzinəni  doldurmaq  üçün  ilk  vergi 
islahatını XV əsrdə Səfəvilər dövlətinin başçısı Uzun Həsən həyata keçirmişdir. 
Ağqoyunlu  dövlətinin  banisi  Uzun  Həsən  Trabzon-Yunan  dövləti  ilə  dostluq 
ə
laqəsi yaratmışdı. O, Trabzon imperatorunun qızı Dəspinə (Feodra) Xatunla evlənmişdi. 
Uzun  Həsən  Trabzon  şəhərində  böyük  bir  körpü  saldırmışdır.  Çünki  Trabzonun 
Ağqoyunlular  üçün  böyük  ticarət  əhəmiyyəti  var  idi.  Belə  ki,  bu  şəhər  Ağqoyunlu 
tacirləri  üçün  Qara  dənizə  əlverişli  çıxış  yolu  idi.  Müasirlərinin  “Sultani-adil”  (yəni 
“ədalətli  sultan”)  adlandırdıqları  Uzun  Həsən  ilk  vergi  məcəlləsini  –“Qanunnamə”ni 
hazırlamışdır.  Maraqlıdır  ki,  bu  “qanun”  nəinki  XV  əsrdə,  elə  XVI  əsrdə  də,  həm 
Səfəvilərdövləti  ərazisində,  həm  də  əvvəllər  Ağqoyunlular  dövlətinin  tərkibində  olmuş 
Osmanlı imperiyasının şərq vilayətlərində də qüvvədə idi. 
1475-ci  ildə  Rusiyanın  knyazı  III  İvan  öz  nümayəndəsi  Markı  Uzun  Həsənin 
yanına  ticarət  və  diplomatik  münasibətləri  genişləndirmək  üçün  göndərmişdi.  Səfəvilər 
dövlətinin  hökmdarı  I  Təhmasib  sənətkarlığın  və  ticarətin  inkişafını  genişləndirmək 
məqsədilə 1565-ci ildə vilayətlərin hər birindən alınan 80 min tümənlik tamğa vergisini 
ləğv  etdi.  Şamaxıdan  Rusiya,  İran,  Suriya  ölkələrinə  və  İrəvan  şəhərinə  tranzit  ticarət 
yolları gedirdi. 
XVI  əsrdə  Şamaxıda  daimi  İngiltərə-Moskva  şirkəti  təşkil  edilmişdi.  XVI  əsrdə 
Cənubi  Qafqazda  ipək  istehsalı  əsas  yer  tutmuş  və  ticarətin  hamısı  Şamaxı  və  Ərəşdə 
cəmləşmişdi. 

---

4 
 
XVI-XVII əsrlərdə Azərbaycan Moskva dövləti, Avropa və Asiya ölkələri ilə iri 
miqyaslı  xarici  ticarət  aparırdı.  Azərbaycandan  Moskva  dövlətinə  və  digər  ölkələrə 
parçalar,  xalçalar,  neft,  duz,  zəfəran,  düyü,  boyaq  maddələri,  soyuq  silah  ixrac  edilirdi. 
Qızıl və gümüş məmulatları, ləl-cəvahirat, ədviyyat, ətir və s. isə idxal edilirdi. 
Azərbaycan XVIII əsrin sonu, XIX əsrin əvvəllərinə qədər, yəni Azərbaycan Çar 
Rusiyası  tərəfindən  işğal  olunana  qədər  sərbəstolunana  qədər  sərbəst  vergi  və  gömrük 
siyasəti yetirmişdir. Vergi və rüsumların yığılması vəzifəcə naibin səlahiyyətə daxil idi. 
 
2.XVIII əsrin sonu XIX əsrin əvvəllərində Rusiya imperiyasının Cənubi Qafqazda 
daşa  fəal  siyasət  yeritməsi  1801-ci  il  Şərqi  Gürcüstanın  Rusiyaya  birləşməsi  ilə 
nəticələndi.  Rusiyanın  niyyəti  Azərbaycanı  tutmaq  idi.  General  Sisyanovun  bu  işğal 
planında  ilk  hədəf  Car-Balakən  oldu  (1803-cü  il).  Sonra  Gəncə  xanlığı  (1804-cü  il), 
Qarabağ  xanlığı  (1805-ci  il),  Bakı  xanlığı  (1806-cı  il),  Quba  xanlığı  (1806-cı  il),  Talış 
xanlığı (1809-cı il) Rusiya imperiyasının tərkibinə qatılır. 1804-cü ildə başlamış Rusiya-
İ
ran  müharibəsi  1813-cü  ilin  oktyabr  ayının  12-də  Qarabağın  Gülüstan  kəndində  sülh 
müqaviləsinin imzalanması ilə başa çatdı. Gülüstan müqaviləsi Azərbaycanın Rusiya və 
İ
ran arasında iki yerə bölünməsinin başlanğıcını qoydu.  
1828-ci  ildə  bağlanan  "Türkmənçay"  müqaviləsindən  sonra  Azərbaysanın  şimal 
ə
razisi  Rusiyanın,  cənub  ərazisi  isə  İranın  tərkibində  qaldı.  İndiyə  qədər  də  bu  tarixi 
haqsızlıq  davam  edir.  Azərbaycanı  işğal  edən  Rus  imperiyası  İran  və  Türkiyə  ilə 
həmsərhəd  olan  əraziləri  tam  nəzarətə  götürmək  üçün  təcili  tədbirlər  planı  hazırladı. 
Həmin  tədbirlər  planında  Bakı  şəhərində  gömrükxananın  açılması  məsələsi  də 
göstərilmişdir. 
Bakı şəhərində gömrükxana İmperator 1 Aleksandr tərəfindən Rusiya İmperiyası 
Senatına  25  yanvar  (9  fevral)  1807-ci  il  tarixində  təqdim  olunmuş  "Bakı  şəhərində 
gömrükxananın  təsis  edilməsi  barədə"  434  saylı  Fərmanı  ilə  təsis  edilmiş  və  Həştərxan 
gömrük dairəsinin tərkibinə daxil edilmişdi. Həmin fərmanda gömrükxananın ştatı təsdiq 
olunmuş, Bakı limanına gətirilən mallardan rüsum tutularkən 1751-ci ildə qəbul olunmuş 
rüsum  dərəcələrindən  istifadə  olunması  haqqında  qərar  qəbul  edilmiş,  habelə  işçilərin 

---

5 
 
ə
mək  haqqlarının  yığılacaq  gömrük  ödənişləri  hesabına  həyata  keçirilməsi  barədə 
göstəriş verilmişdir. 
"Gülüstan"  (1813)  və  "Türkmənçay"  (1828)  müqavilələrindən  sonra 
Azərbaycanda  Rusiyanın  gömrüklə  bağlı  qərarları  qüvvəyə  mindi.  Həmin  vaxt  Rusiya 
ə
razisində 1811-ci ildə qəbul olunmuş gömrük tarifləri qüvvədə idi.  
1813-cü  ildə  Bakı  gömrükxanasında  reyestr  üzrə  aşağıdakı  gömrük  kitablarında 
qeydiyyatlar aparılırdı: 
1) dəniz ilə gətirilən mallar və tutulan rüsumların yazıldığı kitab; 
2) quru yolu ilə gətirilən mallar və tutulan rüsumların yazıldığı kitab; 
3) dəniz ilə aparılan mallar və tutulan rüsumların qeydiyyatı kitabı; 
4) quru yolu ilə aparılan mallar və tutulan rüsumların qeydiyyat kitabı; 
5) dəniz gəmiləri ilə gələn sərnişinlərin qeydiyyat dəftəri; 
6) quru yolu ilə gələnlərin qeydiyyatının aparıldığı dəftər və s. 
Bakı  gömrükxanası  "Qafqaz  və  Zaqafqaziyada  gömrük  idarəetməsi  barədə 
Ə
sasnamə”yə  görə,  31  iyul  1831-ci  il  tarixindən  Zaqafqaziya  gömrük  dairəsinin 
tabeliyinə verilmiş və 1832-ci ildən etibarən “Bakı anbar gömrükxanası” adını almışdır. 
Bakı  gömrükxanası  4  may  1847-ildə  Zaqafqaziya  Karantin  -  Gömrük  dairəsinin 
tabeliyində olan Bakı Karantin-Gömrük idarəsinə çevrilir. 
Qafqaz canişini – General-Feldmarşal Knyaz Baryatinski tərəfindən 31 mart 1861 
ci  ildə  təsdiq  edilmiş  “Qafqaz  və  Zaqafqaziyada  Karantin  -  gömrük  hissəsinin  yenidən 
təşkili və idarə edilməsi barədə Əsasnamə”yə görə, Bakı Karantin - Gömrük idarəsi Bakı 
Karantin-Gömrük  kontoruna  çevrilmiş  və  yeni  yaradılmış  Bakı  Karantin-Gömrük 
dairəsinə  tabe  edilmişdir.  Dairənin  idarə  edilməsi  üçün  3  (Dairənin  rəisi,  tapşırıq  üçün 
məmur və katib) ştat ayrılmışdır. 
Bakı  Karantin-Gömrük  kontoru  1-ci  dərəcəli  hesab  edilməklə  bərabər,  18  ştat 
(rəis, karantin üzrə  direktor-həkim, katib-xəzinadar, 2 rüsum yığan, nəzarətçi, tərcüməçi, 
gəmi baxıcısı və 10 gömrükxana yoxlayıcısı) ayrılmışdır. 
Ə
sasnamənin  5-ci  paraqrafına  görə  Bakı  Karantin-gömrük  Dairəsi  iki  sahəyə 
ayrılır: 

---

6 
 
1. Cəbrayıl - Erivan Quberniyasından İran sərhəddi boyu Astara çayına qədər olan 
məsafə buraya aid edilir; 
2.  Bakı  -  Bakı  Quberniyasının  Xəzər  dənizinin  sahili  boyu  Astara  çayından 
başlayaraq Dağıstan Vilayətinə qədər olan sərhəd məsafəsi buraya aid edilir. 
Bakı sahəsinə aşağıdakı gömrük təşkilatları daxil edilir: 
1) Astara Karantin-gömrük Zastavası - birnci dərəcəli; 
2) Nizova Karantin-gömrük Zastavası - üçüncü dərəcəli; 
3) Karantin-gömrük Zastavası - üçüncü dərəcəli: 
Kür deltası zastavası; 
Salyan zastavası; 
Pereval zastavası; 
Lənkəran zastavası. 
4) Apşeron Daimi karantin-gömrük Postu; 
5) Bakı ayırıcı karantin-gömrük Postu. 
Ə
sasnamənin  11  bölməsində  Naxçıvan  Baş  Karantin-gömrük  Kontoru  və  Culfa 
Karantin  gömrükxanasına  gömrük  işlərini  həyata  keçirmək  və  karantin  işlərini  təşkil 
etmək  üçün  150  ştat  ayrılmışdır.  Bu  ştatlardan  yalnız  12-si  (bunlardan  9  nəfəri 
gömrükxana işçisi, 3 nəfəri isə karantin işçisidir) Erivan transit postuna ayrılmışdır. Bakı 
sahəsi  üçün  isə  255  ştat  (bunlardan  200  nəfəri  gömrük  məmuru  kimi,  55  nəfəri  isə 
karantin xidmətinin işçisi kimi nəzərdə tutulmuşdur) ayrılmışdır. 
 “Gömrük  tarifi”  (1891)  və  “Gömrük  nizamnaməsi”  (1892)  qəbul  olundu.  Yeni 
nizamnaməyə  görə  Rusiyanın  Avropa  və  Asiya  hissəsində  gömrük  işlərinin 
tənzimlənməsində  vahid  qaydalar  tətbiq  olundu.  Eyni  zamanda,  sahil  zonası  və  dəniz 
sahilindən 3 dəniz milində yerləşən sular da gömrük zonası elan edildi. 
1897-ci  il  dekabr  ayının  8-də  “Rusiyanın  Avropa  hissəsi  və  Qafqazda  gömrük 
təşkilatlarının  ştatları”  barədə  qanuna  əsasən  Bakı  Karantin  -  Gömrük  kontoru  Bakı 
Gömrük dairəsi idarə heyəti tabeliyində Bakı gömrükxanasına çevrilir. 
XX  əsrin  əvvəllərində,  Rusiya  dövlətinin  gəlirləri  içərisində  gömrük  yığımları 
spirtli  içkilərin  icarətindən  əldə  olunan  gəlirlərdən  sonra  ikinci  yeri  tuturdu.  Bu  dövrdə 
rusiyada  inqilabı  hərəkat  gücləndiyi  üçün  gömrük  orqanlarının  işi  ikiqat  artmışdır. 

---

7 
 
Gömrüyün  funksiyalarına  həm  də,  yoluxucu  xəstəliklərin  müəyyən  edildiyi  tədbirdə 
bütün  sərnişinlərin  və  gəmi  heyətinin  sahildə  müəyyən  olunmuş  müddətlərdə  təcrid 
edilməsi də daxil idi. 
3.Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyəti  (ADR)  hakimiyyətə  gəldikdən  sonra  gömrük 
işinin təşkilində ciddi dəyişiklik baş vermədi. Azərbaycan Demokratik Respubllikasının 
(1918-1920-ci  illər)  vaxtında  bu  sahədə  konkret  bir  iş  görülməsə  də,  dövlətçilik 
baxımından bütün siyasi addımlar atılmışdı. Bütün vergi siyasətinə maliyyə naziri Nəsib 
bəy Yusifbəyli rəhbərlik etmişdir. 
Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyəti  (ADR)  hakimiyyətə  gəldikdən  sonra  gömrük 
işinin təşkilində ciddi dəyişiklik baş vermədi. Yalnız gömrük idarəsi Maliyyə Nazirliyinə 
tabe  edilmiş  və  dəftərxana  işlərində  müəyyən  dəyişiklik  baş  vermişdir.  Amma  yenə  də 
sənədləşmə  rus  dilində  aparılmışdır.  Bu  bəlanın  əsas  səbəbi  isə  əvvəlki  dövrlərdə  yerli 
kadrların  qəsdən  hazırlanmaması  və  hüquqi  bazanın  ancaq  rus  dilində  olması  idi.  Eyni 
problemlə  Azərbaycan  müstəqilliyin  ilk  illərində  də  (1991-1996-cı  illər  arası) 
qarşılaşmışdı. 
ADR  hakimiyyəti  ilk  aylarında  mövcud  vəziyyəti  araşdırmaq,  problemlərlə  tanış 
olmaq,  ölkənin  milli  maraqlarına  uyğun  olan  iqtisadi  siyasət  formalaşdırmaq,  gömrük 
vergi  və  rüsumlarına  yenidən  baxmaq,  yeni  gömrükxanalar  və  gömrük  postları  açmaq, 
ölkənin  Rusiya,  Gürcüstan  və  Ermənistan  olan  dövlət  sərhədlərini  nəzarətə  götürmək, 
gömrük  orqanı  işçilərinin  sosial  vəziyyətini  yaxşılaşdırmaq,  ölkədən  çıxarılan  milli 
sərvətlərin və tarixi əsərlərin qaçaqmalçılığının qarşısını almaq, keçmişdən miras qalmış 
üsul-idarəni  dəyişdirmək,  ölkənin  dünya  ölkələri  tərəfindən  tanınmasını  təşkil  etmək, 
milli  maraqlara  cavab  verən  qanunvericilik  bazası  yaratmaq,  sərhəd  zastavalarını 
artırmaq və onları milli kadrlarla təmin etmək, ölkədaxili hərcmərcliyi aradan qaldırmaq, 
dövlət  büdcəsinin  formalaşdırılması  üçün  yeni  mənbələr  tapmaq,  ölkənin  müstəqilliyini 
qorumaq üçün milli ordunu formalaşdırmaq, müstəqill milli şüur və milli ideologiyanın 
yaradılması  üçün  milli  konsepsiyalar  hazırlamaq  və  s.  məsələlərlə  məşğul  olmağa 
başladı. Problemlərin çoxluğu və çətin həll olması ilk vaxtlar ciddi çətinliklər yaratsa da, 
tədricən məsələlər bir-bir həll edilməyə başladı. 

---

8 
 
28  aprel  dövlət  çevrilişindən  sonra  Rusiyanın  Azərbaycana  olan  marağı  yenidən 
gündəmə  gəldi.  Artıq  1921-ci  ilin  əvvəllərində  Azərbaycanın  gömrük  orqanları 
bütünlüklə Rusiyanın tabeçiliyində idi. 
1921-ci ilin əvvəllərində Bakı gömrükxanasının strukturu aşağıdakı kimi idi: 
1) Dəftərxana; 
2) Müsadirə şöbəsi; 
3) Mühasibat; 
4) Gəmi kontoru. 
Azərbaycan,  1922-ci  il  31  mart  tarixli  dekretə  görə  8  gömrük  ərazisinin  birinə  -
Zaqafqaziya dairəsinə daxil edilmişdir. 
Hakimiyyətə gələn bolşeviklər uzun müddət ölkənin iqtisadi siyasəti, xüsusilə də 
gömrük  işinin  təşkili  və  idarə  edilməsi  işi  ilə  məşğul  olmadılar.  Çünki  onların 
ə
ksəriyyətinin nə dövlətçilik təcrübəsi, nə də təhsilləri var idi. Ölkənin gömrük siyasəti 
sahəsindəki  bütün  hüquqları  alınaraq  Rusiya  Federasiyasına  verilir.  Moskvanın  bu 
siyasəti ötən əsrin 90-cı illərinə qədər davam etmişdir.  
1924-cü il dekabr ayının 22-də SSRİ Xalq Komissarları Sovetinin 151/t saylı əmri 
ilə  Zaqafqaziya  gömrük  idarəsinin  adı  dəyişilərək  “SSRİ  Xarici  Ticarət  Xalq 
Komissarlığı Baş Gömrük İdarəsinin Zaqafqaziya bölməsi” adlandırıldı.  
SSRİ  XTXK-nın  təsdiq  etdiyi  gömrük  təşkilatları  statusuna  görə  aşağıdakı  kimi 
idi: 
İ
rəvan gömrükxanası - II dərəcəli 
Alışar gömrükxanası - III dərəcəli 
Ş
ahtaxtı gömrükxanası - III dərəcəli 
Naxçıvan gömrükxanası - III dərəcəli 
Culfa gömrükxanası - I dərəcəli 
Ordubad gömrükxanası - III dərəcəli 
Mehri gömrükxanası - III dərəcəli 
Mincivan gömrük postu 
Xudafərin gömrük postu 
Cəbrayıl gömrükxanası - III dərəcəli 

---

9 
 
Maralyan gömrük postu 
Bəhram-Təpə gömrükxanası - III dərəcəli 
Biləsuvar gömrükxanası - III dərəcəli 
Arus gömrük postu 
Kilvəz gömrükxanası - III dərəcəli 
Astara gömrükxanası - I dərəcəli 
Lənkəran gömrükxanası - III dərəcəli 
Qızıl-Ağac gömrük postu 
Kür-Dili gömrük postu 
Bakı gömrükxanası - I dərəcəli 
(XTK-nın 28.01.1925-ci il 21 saylı əmri ilə təsdiq edilmişdir). 
Siyahıdan göründüyü  kimi  Azərbaycan ərazisində  3  birinci dərəcəli gömrükxana  
yəni  Gömrük  İdarəsi  (Culfa,  Astara  və  Bakı),  bir  ikinci  dərəcəli  (İrəvan),  10  üçüncü 
dərəcəli gömrükxana və 6 gömrük postu fəaliyyət göstərmişdir. 
Gömrük  işinin  təşkili  ilə  əlaqədar  SSRİ-nin  qəbul  etdiyi  ilk  böyük  sənət  25 
oktyabr  1924-cü  ildə  SSRİ  MİK  Prezidumımın  tərəfindən  təsdiq  edilmiş  “SSRİ-nin 
Gömrük Nizamnaməsi” idi. Bu Nizamnamə SSRİ MİK və XK Sovetinin 6 fevral 1925-ci 
ildə təsdiq edilmişdi. 
SSRİ Xarici Ticarət Xalq Komissarlığı 2 fevral 1925-ci il tarixli 22 saylı qərarı ilə 
Gömrük İdarələrinin vahid ştat cədvəli təsdiq olundu. 
Yeni ştat cədvəlinə görə gömrük idarələrinin strukturu aşağıdakı kimi olmalı idi: 
Gömrük İdarəsi: 
1. Tarif şöbəsi 
2. Smeta-hesablaşma şöbəsi 
3. İnzibati-təsərrüfat şöbəsi 
4. Statistika şöbəsi 
5. Operativ-məhkəmə şöbəsi 
6. Qaçaqmalçılıqla mübarizə üzrə şöbə 
7. Nəzarət şöbəsi. 
SSRİ-nin Yeni Gömrük Nizamnaməsi 53 maddədən ibarət idi.  

---

10 
 
 Baş Gömrük İdarəsinin vəzifələrinə aşağıdakılar daxil idi: 
1) gömrük orqanlarının  fəaliyyətinin təşkili və idarə edilməsi; 
2)  gömrük  işi  ilə  əlaqədar  beynəlxalq  müqavilələr  və  konvensiyaların 
hazırlanmasında iştirak etmək; 
3) gömrük tarifinin hazırlanması; 
4) qaçaqmalçılığa qarşı mübarizə tədbirlərini hazırlamaq və həyata keçirmək; 
5) gömrüklə əlaqədar bütün qanun və təlimatların icrasına nəzarət; 
6) gömrük statistikasının aparılması. 
1929-cu ildən gömrükxanaların fəaliyyəti Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin və Xalq 
Komissarları Şurasının 19 dekabr 1928-ci il tarixli müvafiq qərarı ilə tənzimləndi və əsas 
məsələlər kimi aşağıdakılar nəzərdə tutulurdu: 
a)  sərhədi  keçən  sərnişinlərin,  baqajların,  yüklərin  və  nəqliyyat  vasitələrinin 
müayinəsi və onların buraxılması; 
b)  xarici  ticarət  inhisarçılığı  haqqında  qanunun  yerinə  yetirilməsinə  faktiki  
nəzarət; 
c)  qaçaqmalçılığın  müəyyən  edilməsi  və  tutulması;  qaçaqmalçılıq  barədə  işlərin 
həll edilməsi; 
ç)  yük  və  sərnişinlərin  dövlət  sərhədini  keçdiyi  anda  gömrük  rüsum  və 
yığımlarının hesablanması və tutulması. 
1946-cı  ilin  əvvəlində  Bakı  gömrükxanasının  strukturu  genişləndirildi  və 
aşağıdakı kimi oldu: 
1) Ümumi şöbə; 
2) Mühasibat; 
3) Məhkəmə - müsadirə şöbəsi; 
4) Yük şöbəsi; 5) Poçt sərnişin şöbəsi; 
6) Gəmi şöbəsi. 
1955-ci  ildə  gəmi  və  yük  şöbələri  birləşdirilərək,  vahid  gəmi-yük  şöbəsi  oldu, 
məhkəmə  -  müsadirə  şöbəsi  isə  bəzi  funksiyalarını  itirərək,  qaçaqmalçılığa  qarşı 
mübarizə  qrupuna  çevrildi.  1956-88-ci  illərdə  də  Bakı  gömrükxanasının  strukturunda, 
funksiyalarında, adında və tabeçiliyində bir sıra dəyişikliklər baş vermişdir. 

---

11 
 
5 may 1964-cü ildə SSRİ Ali Soveti Rəyasət heyətinin Fərmanı ilə yeni “Gömrük 
Məcəlləsi” təsdiq olunmuş və bu məcəllə 1991-ci ilə qədər fəaliyyət göstərmişdir. 
İ
lk  dəfə  olaraq  1989-cu  ilin  birinci  yarısında  SSRİ  Nazirlər  Soveti  yanında 
fəaliyyət göstərən Dövlət Gömrük Nəzarəti Baş İdarəsinin razılığı və onun əmri ilə (17 
saylı,  27  yanvar  1989-cu  il)  Azərbaycan  ərazisində,  bütün  respublikaya  nəzarət  edən 
Respublika Gömrük İdarəsi yaradıldı. 
1991-ci  ildə  SSRİ-nin  “Gömrük  Məcəlləsi”  və  “Gömrük  tarifi  haqqında” 
qanunları qəbul olundu. 
Qəbul olunmuş yeni Məcəllənin müddəalarına görə, Dövlət Gömrük Nəzarəti Baş 
İ
darəsi  -  Dövlət  Gömrük  Komitəsinə  çevrildi.  Eyni  zamanda  Gömrük-Tarif  Şurası  və 
narkotik maddələrin dövriyyəsinə qarşı Beynəlxalq Koordinasiya (əlaqələndirmə) Şurası 
yaradıldı. 18  oktyabr  1991-ci  ildə  Azərbaycan  öz  müstəqilliyini qazandı  və Müstəqillik 
haqqında Konstitusiya aktı qəbul olundu. 
4. 30 yanvar 1992-ci ildə “Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin 
yaradılması  haqqında”  Azərbaycan  Respublikası  Prezidentinin  561  saylı  Fərmanı  ilə 
Gömrük  Komitəsi  yaradıldı.  Komitə  əsasən  keçmiş  Azərbaycan  Respublikası  Gömrük 
İ
darəsinin bazasında yaradılmışdı. 
Azərbaycan  Respublikası  Prezidentinin  həmin  Fərmanı  əsasında  Azərbaycan 
Respublikası  Nazirlər  Soveti  1  iyun  1992-ci  ildə  301  saylı  “Azərbaycan  Respublikası 
Gömrük  Komitəsinin  məsələləri”  haqqında  qərar  verdi.  Bundan  sonra  NK  19  yanvar 
1994-cü  il  tarixli qərarı ilə  Gömrük  Komitəsinin  məsələlərinin  və ona  tabe təşkilatların 
siyahısı  həll  edildi  və  onun  maddi-texniki  bazası  yaradıldı.  Son  verilən  bu  qərarda 
Gömrük  Komitəsinin  maddi-texniki  təchizat  məsələləri  ilə  yanaşı,  yeni  gömrük 
postlarının açılması da öz əksini tapmışdır. O zaman Azərbaycan Respublikası Gömrük 
Komitəsinə Naxçıvan MR Gömrük Komitəsi, Bakı Baş Gömrük İdarəsi, 12 gömrükxana, 
Mərkəzi laboratoriya, avtomobil təsərrüfatı və təsərrüfat hesablı “Azərterminalkompleks” 
xarici iqtisadi birliyi daxil idi. 
Ölkəmizin seçdiyi dövlət quruluşu və inkişaf istiqamətləri iqtisadiyyatımızı xarici 
müdaxilənin zərərli təsirlərindən qorumağa, milli istehsalı müdafiə etməyə qadir olan və 
bütövlükdə  ölkənin  iqtisadi  təhlükəsizliyin  təmin  edə  biləcək orqanın  yaradılmasını,  ilk 

---

12 
 
növbədə  təsis  edilməli  olan  dövlət  idarəetmə  sisteminin  aparıcı  elementlərindən  birinin 
təşkilini labüdləşdirdi. 
Xarici  iqtisadi  fəaliyyətin  dövlət  inhisarında  saxlanıldığı  keçmiş  SSRİ-nin 
tərkibində olmuş Azərbaycan üçün bu sahədəki strateji və taktiki tədbirlər tamamilə yeni 
olmaqla,  demək  olar  ki,  sıfır  səviyyəsindən  başlanılmalı  idi.  Bu  tədbirlər  kompleks 
xarakterli olmalı və onların həyata keçirilmə mərhələləri müəyyənləşdirilməli idi. Lakin, 
o  zaman  Azərbaycanda  yaranmış  ictimai-siyasi  vəziyyət  nəticəsində  köklü  tədbirlər 
planının işlənib hazırlanmasına, mütərəqqi və səmərəli gömrük siyasətinin aparılmasına 
nail olunmadı. 
Ölkə  daxilində  və  dövlət  sərhədlərində  iş  qabiliyyətli  gömrük  orqanları 
şə
bəkəsinin  yaradılması  və  onların  texniki  təminatı,  gömrük  xidməti  kadrlarının 
hazırlanması, gömrük qanunvericiliyinin hazırlanması, qəbul edilməsi və tətbiqi, gömrük 
işçilərinin sosial məsələlərinin həlli kimi mühüm tədbirlər ön plana çəkilmədi. 
Müstəqil  Azərbaycan  Respublikasında  Dövlət  Gömrük  Komitəsinin  birinci  sədri 
Maqsud  Məmmədov  (30.01.1992,  562  saylı  fərman)  olmuşdur.  Daha  sonra  isə  Tofiq 
Kərimov (04.06.1992, 825 saylı fərman), 
İ
brahim Vəliyev (05.10.1992, 692 saylı fərman) və Tahir Əliyev (30.07.1993, 693 
saylı fərman) olmuşlar. 
Azərbaycan  Respublikası  24  sentyabr  1993-cü  ildə  Müstəqil  Dövlətlər  Birliyinə 
daxil  oldu.  Respublikamız  MDB-nin  yaratdığı  iqtisadi  ittifaqa  üzv  olsa  da,  Gömrük 
İ
ttifaqına  daxil  olmamışdır  (Dövlət  Gömrük  Komitəsi  13  mart  1992-ci  ildə  imzalanmış 
“Gömrük şurası haqqında Əsasnaməyə qoşulmaqdan imtina etmişdir). 
Azərbaycan  MDB  üzvi  kimi  1995-ci  ilin  10  fevral  tarixində  Alma-Atada 
imzalanmış  “MDB  ölkələrinin  gömrük  qanunvericiliyinin  əsasları  haqqında”  sazişə 
qoşulmuşdur. Buna əsas səbəb isə MDB Nizamnaməsinə (1992) görə “üzv ölkələrə eyni 
qanunvericilik  bazasına  malik  olmalıdırlar”  bəndidir.  1997-ci  il  25  iyul  tarixində  Milli 
Məclis  tərəfindən  qəbul  olunmuş  “Azərbaycan  Respublikasının  Gömrük  Məcəlləsi”nin 
ə
sasını  da  məhz  həmin  sazişdəki  müddəalar  təşkil  edir.  AR  Beynəlxalq  təşkilatlardan 
Ümumdünya  Ticarət  Təşkilatında  müşahidəçi  statusunda,  Ümumdünya  Gömrük 
Təşkilatında isə daimi üzv statusunda iştirak edir. 

---

13 
 
Sonuncu  təşkilatda  ölkəmizi  DGK  təmsil  edir(представляет).  DGK  ÜGT-nin 
Maliyyə Komitəsinin (1998) və Siyasi Şurasının (2000) üzvüdür. 
Azərbaycan  Respublikası  Gömrük  Məcəlləsinin  uyğun  olaraq  Dövlət  Gömrük 
Komitəsi  Azərbaycan  Respublikasının  beynəlxalq  iqtisadi  inteqrasiyanın  inkişaf 
etdirilməsi və möhkəmləndirilməsi üçün digər dövlətlərlə beynəlxalq hüquq normalarına 
uyğun sazişlər, protokollar və memorandum layihələri hazırlanmasında yaxından iştirak 
edir. 
1992-ci  ildən  bu günə  qədər  Azərbaycan  Respublikası  Dövlət Gömrük  Komitəsi 
tərəfindən Azərbaycan Respublikasında dövlətin xarici və daxili siyasətinin tərkib hissəsi 
olan  vahid  gömrük  siyasətinin  həyata  keçirilməsi  sayəsində  Komitənin  beynəlxalq 
ə
laqələri daha da genişlənmiş və keyfiyyətcə yeni səviyyəyə çatmışdır. 
Komitənin  ikitərəfli  və  çoxtərəfli  beynəlxalq  sazişlərə  üstünlük  verməsi  gömrük 
sisteminin təkmilləşdirilməsində öz bəhrəsini verir. 
Türkiyə  Respublikası,  İran  İslam  Respublikası,  Gürcüstan,  Özbəkistan, 
Qazaxıstan,  Livan,  Bolqarıstan  respublikaları  və  Ukrayna  gömrük  orqanları  ilə  gömrük 
işi  sahəsində  əməkdaşlıq  və  qarşılıqlı  yardım  haqqında  sazişlər  imzalanmışdır.  MDB 
Gömrük  Xidmətləri  Rəhbərləri  Şurası  çərçivəsində  və  İqtisadi  Əməkdaşlıq  təşkilatına 
üzv  olan  ölkələrlə  çoxtərəfli  sazişlər  mövcuddur.  Böyük  Britaniya  və  Şimali  İrlandiya 
Birləşmiş  Krallığı  hökuməti  ilə  Azərbaycan  Respublikası  hökuməti  arasında  gömrük 
orqanlarının  qarşılıqlı  inzibati  yardım  haqqında  memorandum  7  iyul  1997-ci  il  tarixdə 
imzalanmışdır. 
Dövlət Gömrük Komitəsi Xarici İqtisadi Fəaliyyətin Mal Nomenklaturası əsasında 
vahid  gömrük  tarifinin  işlənib  hazırlanması,  gömrük  rüsumlarının  alınması,  tətbiq 
edilməsi,  malların  mənşə  ölkəsinin  təyin  edilməsini,  gömrük  məqsədləri  üçün  malların 
qiymətləndirilməsi  də  daxil  olmaqla  MDB  üzvü  olan  ölkələrin  gömrük  siyasətinin  əsas 
istiqamətləri üzrə təkliflərin hazırlanıb təqdim edilməsini təmin edir. 
DGK, həmçinin gömrük orqanları üçün kadrların hazırlanması, avtomatlaşdırılmış 
informasiya  sistemi,  gömrük  statistikası,  beynəlxalq  əməkdaşlıq  sahələrində  MDB 
gömrük xidmətləri ilə əməkdaşlıq edir. 
BMT-nin İnkişaf Proqramı ilə Memorandum imzalanmışdır. 

---

14 
 
ÜGT ilə bir Memorandum və bir niyyət protokolu imzalanmışdır. 
Ümumdünya  Gömrük  Təşkilatlarının  Baş  Katibi  Mişel  Danenin  müraciət 
məktubuna  əsasən  Azərbaycan  Respublikası  “Malların  təsviri  və  kodlaşdırılması  üzrə 
harmonikləşdirilmiş  sistem  haqqında  Beynəlxalq  Konvensiya”ya  qoşulmuş  və  bu 
Konvensiya  Milli  Məclisdə  ratifikasiya  olunmuşdur.  2001-ci  ilin  yanvarından 
Azərbaycan bu konvensiyaya qoşulan 101-ci dövlətdir. 
DGK  Tasis  proqramı  çərçivəsində  Avropa  Gömrüyü  ilə  sıx  əlaqələr  yaradılması 
barədə intensiv iş aparır. Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsi ilə Avropa 
Gömrüyü,  Tasis  proqramı  çərçivəsində  Alman  Gömrüyü  ekspertləri  tərəfindən  Dövlət 
Gömrük  Komitəsinin  əməkdaşları  üçün  narkotiklərin  müəyyən  edilməsi,  riskin  təyin 
edilməsi,  yükün  nəzarətdən  keçirilməsi  və  gəmilərin  yoxlanılması,  Hava  və  Dəniz 
limanlarında,  dəmir  yolunda,  gömrük  sənədlərində  nəqliyyat  vasitələrinə  nəzarətə  dair, 
nəzəri və praktiki seminarlar təşkil olunmuşdur. 
Avropa  İttifaqının  Tacis  proqramı  üzrə  Azərbaycan  Respublikasının  milli  və 
dövlətlərarası  proqramları  və  Avropa  İttifaqı  Komissiyasının  Texniki  Yardım  Proqram 
çərçivəsində  (1996-ci  il  oktyabr)  Daşkənd  şəhərində  Avropa  Gömrüyü  və  Azərbaycan 
Respublikası  Dövlət  Gömrük  Komitəsi  arasında  Tasis  proqramı  çərçivəsində  “Təhsil”, 
“İdarəetmə və Təşkil” Layihələri üzrə müqavilələr imzalanmışdır və layihələrdə nəzərdə 
tutulanlar mərhələlərlə həyata keçirilir. 
Avropa-Qafqaz-Asiya  nəqliyyat  dəhlizinin  inkişafına  həsr  edilmiş  Beynəlxalq 
Konfransa  hazırlıq  üçün  Bakı  şəhərində  keçirilən  iştirakçı  dövlətlərin  işçi  qruplarının 
üzvlərinin  iclasında  gömrük  əməliyyatları  və  sənədləşdirilmənin  aparılması  üzrə  Əsas 
Sazişin texniki əlavəsinin layihəsi hazırlanmışdır. DGK Avropa-Qafqaz-Asiya dəhlizinin 
inkişaf  etdirilməsi  üzrə  imzalanmış  “Çoxtərəfli  Əsas  Saziş”in  gömrük  prosedurası  və 
sənədlərin işlənməsi üzrə texniki əlavədə nəzərdə tutulan müddəaların icrası ilə əlaqədar 
tədbirlərin həyata keçirilməsi işini davam etdirir. 
ÜMUMMİLLİ LİDER HEYDƏR ƏLİYEVİN dövlət başçısı kimi gömrük siyasəti 
sahəsindəki faliyyətini iki mərhələyə bölmək olar: 
1. 1969-1987-ci illəri əhatə edən sovet dönəmi; 
2. 1993-2003-cü illəri əhatə edən müstəqillik illəri. 

---

15 
 
Ölkədəki  problemləri  zərgər  dəqiqliyi  ilə  bir-bir  həll  edən  möhtərəm  H.Əliyev 
cənabları, 1995-ci ildən başlayaraq gömrük orqanlarının işinin yenidən qurmağa başladı. 
Ə
vvəlcə Dövlət Gömrük Komitəsinin rəhbərliyini dəyişdirdi. Dövlət Gömrük Komitəsinə 
Heydər  Əliyevin  17  yanvar  1995-ci  il  tarixli  295  saylı  Fərmanı  ilə  təyin  olunan 
Kəmaləddin  Heydərov  Ümummilli  Liderin  rəhbərliyi  altında  müstəqil  Azərbaycan 
dövlətinin gömrük sistemini yenidən qurdu və onu dünya standartları səviyyəsinə gətirib 
çıxartdı.  
Azərbaycanın gömrük tarixində ilk dəfə olaraq gömrük xidməti sahəsində general 
rütbəsinə məhz K.Heydərov layiq görülmüşdür. Ona 17 yanvar 2002-ci il tarixli 640 saylı 
Fərmanları  ilə  gömrük  xidməti  general-polkovniki  rütbəsi  (41  yaş)  verilmişdir.  O. 
Azərbaycan  dövlətçiliyi  tarixində  bu  yaşda  general-polkovnik  rütbəsini  almış  yeganə 
şə
xsdir.  
Azərbaycan  Respublikasının  “Gömrük  Məcəlləsi”  və  “Gömrük  Tarifi  haqqında” 
Azərbaycan  Respublikasının  Qanunu  qəbul  edildi.  Məcəllədə,  gömrük  orqanlarının 
qarşısında  qoyulan  vəzifələrdən  çıxış  edilərək,  gömrük  işinin  əsas  prinsipləri 
müəyyənləşdirildi.  Məhz  gömrük  orqanları  bu  Məcəllənin  müddəalarına  görə,  hüquq-
mühafizə orqanı statusu aldı. 
Gömrük tarifi və valyuta tənrzimlənməsi haqqında qəbul edilən qanunlar, gömrük 
orqanlarına  valyuta  nəzarətini  həyata  keçirmək  hüququnu  verdi,  habelə  gömrük 
rüsumlarının  dəqiq  hesablanması  və  vaxtında  yığılaraq  dövlət  büdcəsitnə  köçürülməsi 
tələbini qoydu. 
Gömrük  qanunvericiliyinin  inkişafında  Azərbaycan  Respublikası  Prezidenti 
Heydər  Əliyevin  27  oktyabr  1998-ci  il  tarixli  6  saylı  Fərmanı  ilə  təsdiq  edilmiş 
“Azərbaycan  Respublikası  Dövlət  Gömrük  Komitəsi  haqqında”  Əsasnamə  mühüm  yer 
tutur. Əsasnaməyə görə Dövlət Gömrük Komitəsi Azərbaycan Respublikasında gömrük 
işi sahəsində dövlət siyasətini həyata keçirən Mərkəzi İcra Hakimiyyəti orqanıdır. 
Gömrük  işinin  təşkil  edilməsi  və  gömrük  siyasətinin  formalaşdırılması  ilə  bağlı 
Ümummilli liderimiz H.Ə.Əliyevin imzası ilə aşağıdakı sənədlər qəbul edilmişdir: 
QANUNLAR 

---

16 
 
1.  "Gömrük  tarifi  haqqında"  qanunun  təsdiq  edilməsi  barədə(  No  1064  / 
20.06.1995) 
2. "BYD Kitabçası tətbiq edilməklə beynəlxalq yük daşımaları haqqında" gömrük 
Konvensiyasının təsdiq edilməsi barədə (No 33-IQ / 12.03.1996) 
3.  Yoxlama  və  attestasiya  məqsədilə  daşınan  normativ  sənədlərin,  etalonların, 
ölçmə  vasitələrinin  və  standart  nümunələrin  gömrük  rüsumlarından,  vergilərdən  və 
xüsusi icazələr verilməsindən azad edilməsi haqqında Sazişin təsdiq edilməsi barədə (No 
171-IQ / 08.10.1996) 
4.  Azərbaycan  Respublikası  Gömrük  Məcəlləsinin  təsdiq  edilməsi  haqqında  (No 
304 -IQ / 10.06.1997) 
5.  Azərbaycan  Respublikası  Hökumət  və  Qazaxıstan  Respublikası  Hökuməti 
arasında  gömrük  işi  sahəsində  əməkdaşlış  haqqında  Sazişin  təsdiq  edilməsi  barədə  (No 
338-IQ / 26.06.1997) 
6.  "Gömrük  tarifi  haqqında"  Azərbaycan  Respublikasının  Qanununa  dəyişiklik 
edilməsi barədə (No583-IQD / 11.12.1998) 
7.  "Gömrük  orqanlarında  xidmət  haqqında"  Əsasnamənin təsdiq  edilməsi  barədə 
(No 768-IQ / 07.12.1999) 
8. "Azad ticarət zonasının yaradılması haqqında Sazişin iştirakçısı olan dövlətlər 
arasında  dövriyyədə  olan  əmtəələrin  gömrük  rəsmiləşdirilməsi  və  gömrük  nəzarəti 
qaydası haqqında" Sazişin təsdiq edilməsi barədə (No 793-IQ / 01.02.2000) 
9.  "Azərbaycan  Respublikası  Hökuməti  ilə  Bolqarıstan  Respublikası  Hökuməti 
arasında  gömrük  işi  sahəsində  qarşılıqlı  əməkdaşlıq  haqqında"  Sazişin  təsdiq  edilməsi 
barədə (No 803-IQ / 08.02.2000) 
10.  "Sərhədlərdə  yüklərin  nəzarətdən  keçirilməsi  şərtlərinin  razılaşdırılması 
haqqında" Beynəlxalq Konvensiyaya qoşulmaq barədə (No 810-IQ / 11.02.2000) 
11.  "Yol  nəqliyyat  vasitələrinin  ticarət  və  kommersiya  məqsədi  ilə  müvəqqəti 
idxalının Gömrük Konvensiyası"na qoşulmaq barədə (No 813-IQ / 11.02.2000) 
12.  Azərbaycan  Respublikası  Dövlət  Gömrük  Komitəsi  ilə  Qazaxıstan 
Respublikası  Dövlət  Gəlirləri  Nazirliyi  arasında  qaçaqmalçılıq  və  gömrük  qaydalarının 
pozulması,  həmçinin  silahların,  döyüş  sursatlarının,  partlayıcı  maddələrin,  narkotik 

---

17 
 
vasitələrin,  psixotrop  maddələrin  və  prekursorların  qanunsuz  dövriyyəsi  ilə  mübarizə 
sahəsində  əməkdaşlıq  haqqında"  Sazişin  təsdiq  edilməsi  barədə  (No  118-IIQ 
/03.04.2001) 
13.  Azərbaycan  Respublikası  Dövlət  Gömrük  Komitəsi  ilə  Qazaxıstan 
Respublikası Dövlət Gəlirləri Nazirliyi arasında sərhədlərdən qanunsuz keçirilən mədəni 
sərvətlərin  tutulub  saxlanması  və  qaytarılması  məsələləri  üzrə  əməkdaşlıq  və  qarşılıqlı 
yardım haqqında" Sazişin təsdiq edilməsi barədə (No 119-IIQ / 03.04.2001) 
14.  "Azərbaycan  Respublikası  Dövlət  Gömrük  Komitəsi  ilə  Qazaxıstan 
Respublikası  Dövlət  Gəlirləri  Nazirliyi  arasında  əməkdaşlıq  və  gömrük  sənədlərinin  və 
gömrük təminatlarının qarşılıqlı tanınması haqqında" Sazişin təsdiq edilməsi barədə (No 
120-IIQ /03.04.2001) 
15.  Azərbaycan  Respublikası  Gömrük  orqanlarının tanınma  nişanı haqqında  (No 
134-IIQ /01.06.2001) 
16. Azərbaycan Respublikası gömrük orqanlarının bayrağı haqqında (No 135-IİQ 
/01.06.2001) 
17. Tütün və tütün məmuoatı haqqında (No 138-IIQ / 08.06.2001) 
18.  "Müstəqil  Dövlətlər  Birliyinin  iştirakçısı  olan  dövlətlərə  gətirilən  mallara 
texniki, tibbi, əczaçılıq, sanitar, baytar və vitosanitar normaların, qaydaların və tələblərin 
tətbiq edilməsi haqqında" Sazişin təsdiq edilməsi barədə (No 257-IIQ / 12.02.2002) 
19.  "Tərkibində  əqli  mülkiyyət  obyektləri  olan  malların  gömrük  sərhədindən 
keçirilməsi üzərində gömrük nəzarəti Qaydaları haqqında" Qərarın təsdiq edilməsi barədə 
(No 259-IIQ / 12.02.2002) 
20.  "Gömrük  hüquqpozmalarının  qarşısının  alınması,  təhqiq  edilməsi  və  aradan 
qaldırılmasına  dair  qarşılıqlı  inzibati  yardım  haqqında"  Beynəlxalq  Konvensiyaya  və 
onun I-X Əlavələrinə qoşulmaq barədə (No267-IIQ / 19.02.2002) 
21. Azərbaycan Respublikası Hökuməti və Niderland Krallığı Hökuməti arasında 
"Gömrük  qanunvericiliyinin  düzgün  tətbiq  edilməsi  və  gömrük  hüquqpozmalarının 
qarşısının  alınması,  təhqiq  edilməsi  və  onlara  qarşı  mübarizə  aparılması  üçün  qarşılıqlı 
inzibati yardım haqqında" Sazişin təsdiq edilməsi barədə (No 295-IIQ / 09.04.2002) və s. 
 
 

---

18 
 
Azərbaycan R-da gömrük işinin təşkili və gömrük siyasəti. 
Suallar: 
1. Gömrük sisteminin təyinatı və funksiyaları. 
2. Az R-nın gömrük siyasəti və onun məqsədləri. 
3. Gömrük qanunvericiliyi. 
4. Azərbaycan Respublikası gömrük orqanlarının təşkilat strukturu. 
5. Az R-sı gömrük orqanlarının vəzifələri və hüquqları. 
6. Gömrük  işinin təşkil etdirilməsində gömrük infrastrukturunun rolu. 
Heydarov.K. “Gömrük işinin əsasları” cild 1. 
 
Gömrük işi – gömrük sərhədindən keçirilən mallar və nəqliyyat vasitələri 
barəsində  gömrük-tarif  tənzimlənməsi  tədbirlərindən,  xarici  ticarətin 
iştirakçıları  tərəfindən  gömrük  qanunvericiliyi  ilə  müəyyənləşdirilmiş 
qadagalara  və  məhdudiyyətlərə  riayət  olunmasını  təmin  edən  üsullar 
toplusundan,  gömrük  siyasətinin  həyata  keçirilməsinin  digər  vasitələrindən 
ibarətdir.  (maddə  2)  Gömrük  tənzimlənməsi  dedikdə  gömrük  sərhədindən 
malları və nəqliyyat vasitələrini keçirmək hüququndan istifadə edən şəxslərin 
riayət etməli olduğu norma və qaydaların müəyyən olunması başa düşülür.  
Azərbaycan  r-nın  gömrük    xidməti  ölkə  iqtisadiyyatının  dövlət 
tənzimetmə  sisteminin  əsas  tərkib  hissələrindən  biridir.  Gömrük  sisteminin 
məqsədi  və  təyinatı  –  Azər  R-nın  strateji  milli-dövlət  mənafələrinin  təmin 
edilməsindən,  milli  iqtisadiyyatın  sosial-iqtisadi  səmərəliliyini  və  rəqabətə 
davamlığını  stimullaşdırmaqdan,  ölkənin  milli  təhlükəsizliyinin  lazımı 
səviyyədə  saxlanılmasından,  xarici  iqtisadi  fəaliyyət  sahələri  üçün  əlverişli 
şəraitin təmin edilməsindən ibarətdir. 
Əvvələr  Azərbaycan  Respub-nın  SSRİ  tərkibində  olduğundan  onun 
müstəqil  gömrük  xidməti  olmamışdır.  Bununla  yanaşı  respublika  ərazisində 
SSRİ-yə  məxsus  gömrük  orqanları  fəaliyyət  göstərirdi,  idxal-ixrac 
əməliyyatlarına nəzarət İttifaq orqanları tərəfindən yerinə yetirilirdi. 
Milli iqtisadiyyat xarici iqtisadi əlaqələr sistemindən son dərəcə asılıdır. 
İqtisadiyyatın tənzimlənməsində məqsəd  onun təkmilləşmə və inkişaf  üçün 
zəruri  olan  strukturunun  fasiləsiz  olaraq  dəyişdirilməsini,  milli  təsərrüfatın 

---

19 
 
sistem  kimi  bütövlüyü  üçün  təhlükə  yaradan  uyğunsuzluğun  aradan 
qaldırılmasını təmin edən dinamik tarazlığın saxlamasından ibarətdir. 
Azər.  Dövlət  Gömrük  Komitəsi  respublikanın  inkişaf  xüsusiyyətlərini 
nəzərə  alaraq,  müvafiq  strategiyanı  işləyib  hazirlayarkən  aşağıdakı  əsas 
vəzifələri müəyyən etmişdir: 
-  təhvil  verilmə  üsulundan  asılı  olmayaraq  bütün  malların  gömrük 
rəsmiləşdirilməsinin təmin olunması; 
-  gömruk  proseduralarının  sadələşdirilməsi  və  rəsmiləşdirilmə 
müddətinin qısadılması; 
-  gömrük nəzarətinin müasır mütərəqqi texnoloğiyalarının tətbiqi; 
-  gömrük  ödənişləri  texnologiyasının  təkmilləşdirilməsi  və  onların 
büdcəyə daxil olmasına nəzarət; 
-  yüklər və yük göndərənlər haqqında ilkin məlumatların əldə edilməsi; 
-  gömrük qanunvericiliyi pozuntularının qarşısının alınması; 
-  valyuta nəzarəti; 
-  nəzarət işlərinin təkmilləşdirilməsi, nəzarətin müxtəlif formalarından 
istifadə  edilməsi,  ayrı-ayrı  identifikasiya  və  sənədli  baxış  texnologiyasının 
tətbiqi; 
-  gömrük  sənədlərinin  beynəlxalq  tələblərə  uyğun  olaraq  daha  da 
unifikasiyalaşdırılması; 
-  qeyri-tarif  tənzimləmə  tədbirlərinə  riayət  olunmasına  nəzarət 
texnologiyasının təkmiləşdirilməsi; 
-  bütövlükdə  gömrük  xidmətinin  və  onun  struktur  bölmələrinin  işinin 
effektivliyinin vaxtaşırı təhlili. 
Bütün  şəxslər  mal  və  nəqliyyat  vasitələrini  bərabər  əsaslarla  Az.R-sı 
ərazisinə  gətirmək  və  bu  ərazidən  apara  bilmək  hüququna  malikdirlər. 
Malların  və  nəql.vasitələrinin  respublikaya  gətirilməsi  və  aparılması,  o 
cümlədən  xarici  iqtisadi  fəaliyyətin  həyata  kecirilməsi  hüququ  Az  R  sı 
Konstitusiyasi ilə təstiq edilmişdir. 
Gömrük  Məcəlləsi  və  digər  qanunvericilik  aktları  ilə  nəzərdə  tutulmuş 
hallar istisna olmaqla, hec kəsin Az-na mal və nəqliyyat vasitələri gətirməsi və 
ya aparması hüququ əlindən alına və ya məhdudlaşdırıla bilməz. 
Qanunvericilik aktı malların və nəqliyyat vasitələrinin aparılıb-getirilməsi 
hüququnun  reallaşdırılmasına  münasibətdə  müəyyən  məhdudiyyətlər 

---

20 
 
nəzərdə tuta bilər. Belə məhdudiyyətlər, bir qayda olaraq, ictimai asayişi və 
cəmiyyətin əxlaqi dəyərlərinin müdafiəsi məqsədini güdür. 
Gömrük  işinin  predmeti  –  mallar,  gömrük  nəzarəti  və  gömrük 
rəsmiləşdirilməsi  əməliyyatlarıdır,  XİF  tənzimlənmə  tədbirləridir.  Mallar 
dedikdə - gömrük sərhədindən keçirilən valyuta, valyuta sərvətləri, qaz, neft, 
elektrik  enerjisi  də  daxil  olmaqla,  istənilən  daşınar  əmlak,  o  cümlədən 
malların  daşınmasında  istifadə  olunan  nəqliyyat  vasitələri  istisna  olmaqla, 
nəqliyyat vasitələri.  
2. Gömrük siyasətinin formalaşdırılması və həyata keçirilməsində iştirak 
edən  institutların  məcmusu,  həmçinin  onun  həyata  keçirilmə  metodları, 
səlahiyyətli  dövlət  orqanları  tərəfindən  gömrük  tənzimlənməsi  metodlarının 
istifadə qaydası gömrük siyasəti mexanizmi anlayışını təşkil edir. 
Gömrük  siyasəti  dövlətin  xarici  ticarət  dövriyyəsinin  gömrük 
sərhədindən  mal  və  nəqliyyat  vasitələrinin  uyğun  gömrük  prosedurasını 
müəyyən  edilməsi  vasitəsi  ilə  keçirilməsinin  dövlət  tənzimlənməsi  üzrə 
məqsədyönlü  fəaliyyət  istiqamətlərini  təyin  edir  və  dövlətin  iqtisadi 
təhlükəsizliyinin təmin edilməsinə xidmət etməlidir. 
Iqtisadi  təhlükəsizlik  məsələləri  iqtisadiyyatın  Az  R-nın  sosial,  siyasi, 
müdafiə  qabiliyyətinin  və  mütərəqqi  inkişafının  kifayət  edəcək  səviyyəsini 
təmin  edə  bilən  vəziyyətini,  tarazlaşdırma  problemlərinin  həlli  yollarını, 
mümkün  xarici  və  daxili  təhlükələrə,  onun  iqtisadi  maraqlarının  xarici 
təsirlərdən asılı olmaması və kifayət qədər xətərdən qorunması qabiliyyətini 
nəzərdə tutur. 
Gömrük  siyasətini  mahiyyəti  öz  əksini  gömrük-tarif  qanunvericiliyində, 
müxtəlif  istiqamətli  beynəlxalq  gömrük  birlikləri  və  münasibətləri 
yaradılmasında,  sərbəst  gömrük  və  ticarət  zonalarının  təşkil  edilməsində 
tapır.  Gömrük  siyasəti  dövlətin  iqtisadi  və  xarici  ticarət  siyasətinin  ayrılmaz 
hissəsidir və buna görə də hökümətin ümumi iqtisadi strategiyasının məqsəd 
və vəzifələrdən asılıdır. 
Ölkə iqtisadiyyatının inkişaf səviyyəsi və daxili istehsalcıların beynəlxalq 
rəqabət  qabiliyyətindən  asılı  olaraq  xarici  iqtisadi  siyasətin,  o  cümlədən  də 
gömrük  siyasətinin  nisbətən  dəqiq  konturlara  malik  olan  aşağdakı  növləri 
müşahidə edilir: 

---

21 
 
-  proteksionizm; 
-  sərbəst ticarət. 
Bu  istiqamətlər,  eyni  zamanda  ölkə  iqtisadiyatının  xarici  iqtisadi 
müdaxilələrə açıqlıq dərəcəsini nümayiş etdirir. Proteksionist gömrük siyasəti 
yerli  inkişafı  üçün  daha  əlverişli  şərait  yaradılmasına  yönəldilib.  Onun  əsas 
məqsədləri  idxal  edilən  mallara  gömrük  vergiqoymasının  daha  yüksək 
səviyyəsini tətbiq etməklə əldə edilir. 
Proteksionist  siyasətdən  fərqli  olaraq  sərbəst  ticarət  siyasəti  gömrük 
rüsumlarının daha aşağı – minimum səviyyəsini nəzərdə tutur və daxili bazara 
xarici malların daha çox cəlb edilməsinə təhrik edir. 
Gömrük  siyasətinin  həyata  keçirilməsinin  əsas  vasitələri  gömrük 
rüsumları,  yığımları,  gömrük  rəsmiləşdirilməsi  və  gömrük  nəzarəti 
əməliyyatları,  xarici  ticarətin  lisenziyalaşdırılması  və  kvotalaşdırılması 
təcrübəsi ilə bağlı olan müxtəlif gömrük məhdudiyyətləri və rəsmiyyətdir. 
Gömrük  siyasəti  müxtəlif    hüquq  normaları  və  gömrük  qaydaları 
əsasında həyata keçirilməlidir və bu da gömrük hüququ məfhumu meydana 
çıxarır. 
Gömrük  siyasətinin  dəqiq  hüquqi  əsaslandırılmaları  ilk  növbədə  ona 
görə  vacibdir  ki,  sahibkarlıq  fəaliyyətinin  bu  və  ya  digər  istiqamətlərini 
imperativ  tənzimləyərkən  onun  həyata  keçirmə  vasitələri  istər-istəməz 
mülkiyyət  münasibətləri  sferasına  müdaxilə  etmiş  olur.  Bundan  başqa 
gömrük  siyasətinin  xarici  münasibətlərə  təsiri  dövlət  üçün  beynəlxalq  – 
hüquqi xarakterli öhdəliklər yaradığından onun normalaşdırılması zəruri olur. 
3.  Gömrük  sərhədindən  mal  və  nəqliyyat  vasitələrinin  keçirilməsi 
prinsiplərini  nizama  salan  və  rəsmiləşdirilmə  əməliyyatlrının  yerinə 
yetirilməsi üçün mövcüd qanunvericiliyə əməl olunmasını təmin edəcək olan 
dövlət  tərəfindən  müəyyənləşdirilmiş  hərəkət  qaydaları  gömrük-hüquq 
normaları adlanır. Belə qaydaların məcmusu gömrük hüququnu əmələ gətirir 
ki,  bu  da  Azərbaycan  Respublikası  Ganunvericiliyinin  mühüm  tərkib 
hissələrindən biridir. 
Gömrük  hüququn  mənbəyini  ixtiyari  hüquqi  akt  deyil,  yalnız  elə  akt 
təşkil  edir  ki,  gömrük  işinin  ümumi  qaydalarını  əks  etdirə  bilsin.  Gömrük 
hüququ  mənbələrini  sistem  xarakterlı  olub  aşağıdakl  əsas  elementlərdən 

---

22 
 
ibarətdir:  a)  daxili  gömrük  qanunvericiliyi;  b)  gömrük  münasibətlərinə  aid 
olan  və  Azərbaycan  R-nın  tərəf-müqabil  olduğu  beynəlxalq  müqavilə  və 
sazişlər. 
Gömrük 
işi 
haqqında 
Azərbaycan 
Res-nın 
Qanunvericiliyi 
Konstitusiyasından,  Gömrük  Məcəlləsindən,  Gömrük    Tarifi  haqqında 
Qanundan,  onlara  uyğun  olaraq  qəbul  edilmiş  digər  normativ  hüquqi 
aktlardan  və  Az  R-nın  tərəfdar  çıxdığı  beynəlxalq  müqavilələrdən  ibarətdir 
(maddə 4). 
Aşağıdakılar istisna olunmaqla, gömrük qanunvericiliyindən başqa digər 
qanunvericilik  aktlarına  gömrük  ödənişləri  və  gömrük  nəzarəti  məsələləri 
daxil edilə bilməz: 
-  Az  R-nın  İnzibatı  Xətalar  Məcəlləsində  nəzərdə  tutulan  gömrük 
münasibətlərinə aid inzibati xətalar haqqında müddəalar; 
-  Az  R-nın  Cinayət  Məcəlləsində  nəzərdə  tutulan  müvafiq  cinayətlər 
haqqında müddəalar; 
-  Büdcə qanunvericiliyində gömrük ödənişləri ilə bağlı müddəalar; 
-  Ixrac məqsədli neft-qaz fəaliyyəti və xüsusi iqtisadi zonalar haqqında 
qanunlarda nəzərdə tutulan müddəalar. 
Gömrük  Məcəlləsi  və  Gömrük  Tarifi  haqqında  qanun  gömrük 
münasıbətlərinin  hüquqi  tənzimlənməsində  baş  mövqədə  durur  və  qömrük 
praktikasında  meydana  çıxan  bütün  əsas  hüquqi  məsələləri  əhatə  edir. 
Hüquqi qüvvəsinə görə onlar yalnız Konstitusiyadan geriyə qalır və əsasında 
bütün  gömrük  qanunvericiliyinin  qurulduğu  və  inkişaf  etdirildiyi  hüquqi 
bazasını təşkil edirlər. Bu gömrük qanunlarının əlahiddə normalarının tətbiq 
edilmə  xüsusiyyətləri  Az  R-sı  prezidentinin  25  iyul  1997-ci  il  tarixli  616  saylı 
fərmanı ilə müəyyən edilmişdir. 
Hal-hazırda gömrük münasibətlərini tənzimləyən qanun qüvvəli aktların 
aşağıdakı əsas növləri tətbiq edilməkdədir: 
1). Konstitusiyanın 99-cu maddəsinə əsasən Az R-da İcra Hakimiyyətinin 
Prezidentə mənsub olması ilə əlaqədar olaraq: 
Xarici siyasətin, o cümlədən də onun tərkib hissəsi olan xarici iqtisadi və 
gömrük  siyasətinin  strateji  istiqamətlərinin  müəyyənləşdirilməsi  Prezidentin 
fərman  və  sərəncamları  ilə  öz  həllini  tapmış  olur.  “Azərbaycan 

---

23 
 
Respublikasında  xarici  ticarətin  daha  da  liberallaşdırılması  haqqında” 
Azərbaycan    Respublikası  Prezidenrinin  24  iyun  1997-ci  il  tarixli  609  saylı  
Fərmanı  ilə  idxal-ixrac  əməliyyatlarının  tənzimlənməsi  Qaydaları  təstiq 
edilmişdir. 
2). Nazirlər Kabinetinin qərarları ilə, adətən, gömrük siyasəti və gömrük 
hüququnun  mühüm  məsələləri  tənzimlənir  və  daha  yüksək  statusa  malik 
aktların icra mexanizmi müəyyən edilir. 
3).  Bir  necə  dövlət  orqanı  tərəfindən  birgə  qəbul  edilən  qanun  qüvvəli 
aktlar.  
Öz  səlahiyyətləri  çərçivəsində  yerli  gömrük  orqanları  da  hüquqi  aktlar 
yarada  bilər.  Belə  aktlar,  adətən,  fərdi  xarakter  daşıyır.  Məsələn,  struktur 
bölmələrin  əsasnamələr,  gömrük  əməkdaşlarının  vəzifə  təlimatları,  daxili 
əmrlər və s. 
Dövlət süverenliyi hər dövlətin gömrük məsələlərinin birtərəfli qaydada 
daxili  qanunvericiliklə  tənzimlənməsi  zərurətini  meydana  çıxarır.  Əgər  hər 
hansı  bir  dövlət,  gömrük  məsələlərinin  həlli  zamanı  digər  dövlətlərin 
maraqlarını  nəzərə  alınmırsa  və  ya  onların  mənafeyinə  zərbə  vura  bilən 
siyasət  yeridirsə,  xarici  iqtisadi  əlaqələri  və  bütövlükdə  beynəlxalq  əlaqələri 
mürəkkəbləşdirən konfliktlər meydana çıxa bilər. 
Gömrük  –hüquq    normalarının  tətbiq  edilməsinin  məkan  hüdudlarının 
təyini üçün gömrük ərazisi və gömrük sərhədi anlayışlardan istifadə olunur. 
Azərbaycan  Res-nın  ərasizi  vahid  gömrük  ərazisidir.  Gömrük 
Məcəlləsinin  3  maddəsinə  əsasən  gömrük  ərazisinə  Az  r-nın  quru  ərazisi, 
daxili  suları,  Xəzər  dənizinin  (gölünün)  Az  R-na  mənsub  olan  bölməsi  (o 
cümlədən,  orada  yerləşən  adalar,  qurğular  və  tikililər)  və  onların  üzərindəki 
hava məkanı daxildir. Gömrük  sərhədi dedikdə gömrük ərazisinin perimitri – 
bu  ərazinin  konturlarını  hüdudlandıran  xətt  başa  düşülür.  Gömrük  sərhədi 
həndəsi  bölgü  xarakterlı,  yer  üzərindəki  real  xətt  olan  dövlət  sərhədindən 
fərqli  olaraq  hüquqi  funksiya  hesab  edilir.  Bələ  təsvir  bəzi  hallarda  gömrük 
sərhədinin  dövlət  sərhədi  ilə  üst-üstə  düşməyə  biləcəyi  variantların 
mümkünlüyünü göstərir. 
4.  Az  R-da  gömrük  işi  gömrük  orqanları  tərəfindən  yerinə  yetirilir. 
Gömrük xidmətinin inzibati bölməsi olan və vahid sistem təşkil edən gömrük 

---

24 
 
orqanları  hüquq  mühafizə  orqanlarıdır.  Gömrük  orqanlarının  fəaliyyəti 
qanunun aliliyi,  
Gömrük orqanlarının vahid sisteminə aşağdakılar daxildir: 
 Az R-nın Dövlət Gömrük Komitəsi: 
1.  Naxçıvan  Muxtar  R-sı  DGK-si;  NaxçıvanTerminalKompıeks;  Naxçınav 
Gömrük İdarələri (5 idarə). 
2.Gömrük idarələri (12): 
Gömrük postları (29). (maddə 7) 
Gömrük  sisteminə  daxil  olmayan,  lakin  DGk-nin  tabeçiliyində  olan 
qurumlar aşağıdakıladır: 
-  gömrük  məqsədləri  üçün  malların  ekspertizasına  və  tədqiqini 
aparmaqdan ötrü yaradılan gömrük laboratoriaları; 
-  gömrük işi sahəsində elmi-tədqiqat işlərinin aparılması, kadr hazırlığı 
və  onların  ixtisasının  artırılması  məqsədi  ilə  yaradılan  elmi-tədqiqat 
müəssisələri, peşəyönümlü təhsil-tədris müəssisələr; 
-  gömrük  fəaliyyətinin  yerinə  yetirilməsinə  kömək  edən  hesablama 
mərkəzləri, poliqrafiya, tikinti-istismar idarələri və digərləri (məsələn, gömrük 
anbarları, müvəqqəti saxlanc anbarları) 
- 
Mərkəzi Gömrük Ekspertiza İdarəsi;  
Tədris Mərkəzi; 
Avtomobil təsərrüfatı; 
AzərTerminal kompleks Birliyi; 
Gömrük mühafizə xidməti; 
Gömrükçü İdman-Sağlamlıq mərkəzi; 
Tibbi Xidmət İdarəsi; 
Kinoloji Mərkəz. 
Gömrük  işinə  bilavasitə  rəhbərlik  Dövlət  Gömrük  Komitəsi  tərəfindən 
həyata  kecirilir.  Basqa  sözlə  Dövlət  Gömrük  komitəsi  Azərbaycan 
Respublikasının gömrük işini aparan icra hakimiyyəti orqanıdır. 

---

25 
 
DGK-nin  idarəçilik  fəaliyyəti  ilk  növbədə  tabeli  gömrük  orqanları  ilə 
qarşılıqlı  münasibətlərdə  öz  əksini  tapır.  Bəzi  hallarda  DGK  fiziki  şəxslər  və 
vəzifəli  şəxlərlə  bilavasitə  ünsiyyətdə  olur.  Gömrük  orqanlarının  ümumi 
məsələlərədən  başqa  DGK  gömrük  xidmətinə  rəhbərlik  və  gömrük  işinin 
inkişafı  ilə  əlaqədar  olan  spesifik  məsələləri  həll  edir.  Azərbaycan  dövlət 
Gömrük Komitesi: tabeli orqanların, müəssisələrin, qurumların mülkiyyətinin 
idarə  edilməsində  mülkiyyətçi  hüquqlarını  həyata  keçirir;  gömrük 
orqanlarının  vəzifəli  şəxsləri  tərəfindən  qaçaqmalçılıq,  gömrük  qaydalarının 
və  vergi  qanunvericiliyinin  pozulması  halları  barədə  işlərin  icraatında 
prosessual normalara əməl edilməsinə nəzarət edir, belə pozuntular barədə 
verilmiş şikayət və protestlərə baxır. Azərbaycan Respublikasının gömrük işini 
bilavasitə həyata kecirən orqanlar DGK-nin təstiq etdiyi əsasnamələrə uyğun 
fəaliyyət  göstərirlər.  DGK-nin  fəaliyyətinə  Sədr  rəhbərlik  edir.  Respublika 
Prezidenti Komitə sədrini vəzifəyə təyin və vəzifədən azad edir. Gömrük işinə 
rəhbərliyin mühüm məsələləri DGK Kollegiyasının iclaslarında müzakirə edilir. 
DGK-nin  mərkəzi  aparatı,  əsasən  operativ  tədbirlər  həyata  kecirir,  gömrük 
sisteminin  işləmə  mexanizmini  yaradılır,  müvafiq  normativ  aktların 
hazırlanmasını  təmin  edir,  məlumatların  yığılması  və  analizi,  idarəetmə 
qərarların  mərhələlərinin  hazırlanması  və  yerli  gömrük  orqanlarının 
fəaliyyətinin əlaqələndirilməsini təşkil edir. 
DGK-nin  idarə  və  şöbələri  gömrük  xidmətinin  mərkəzi  orqanı 
səviyyəsində  qərarlar  qəbul  edilməsini  təmin  edir  və  bu  qərarların  yerlərdə 
yerinə  yetirilməsini  təşkil  edir.  DGK-nin  idarə  və  şöbələri  öz  səlahiyyətləri 
çərçivəsində  gömrük  işinin  bəzi  məsələlərini  müstəqil  həll  edir  və  yerli 
gömrük orqanlarının fəaliyyətinin konkret sahələrini istiqamətləndirirlər. 
DGK-nin  idarə  struktur  bölmələrinin  iş  prinsipinin  əsasını  funksional 
fəaliyyət  təşkil  edir,  yəni  hər  bir  idarə  və  şöbənin  fəaliyyəti  DGK-nə  həvalə 
edilmiş funksiyaların yerinə yetirilməsini təmin etmək məqsədi güdür. 
Dövlət Gömrük Komitəsinin əsas funksiyaları aşağıdakılardır: 
1.  Azərbaycan  Respublikasında  gömrük  işini  təşkil  etmək  və  onu 
təkmilləşdirmək; 
2. Azərbaycan Respublikasının gömrük siyasətini həyata keçirmək; 

---

26 
 
3.  Öz  səlahiyyətləri  daxilində  Azərbaycan  Respublikasının  iqtisadi 
mənafeyini və təhlükəsizliyini qorumaq; 
4.  Öz  səlahiyyətləri  daxilində  Azərbaycan  Respublikasının  gömrük 
ərazisinin vahidliyini təmin etmək; 
5.  Azərbaycan  Respublikasında  qabaqcıl  gömrük  tənzimlənməsi 
vasitələrinin tətbiqini təşkil etmək; 
6.  İcrasına  nəzarət  gömrük  orqanlarına  həvalə  olunmuş  gömrük  işinə 
dair və digər qanunvericiliyinə əməl olunmasını təmin etmək; 
Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gömrük Komitəsi ona həvalə edilmiş 
funksiyalara  əsasən  Azərbaycan  Respublikasının  qanunvericiliyinə  uyğun 
olaraq aşağıdakı vəzifələri yerinə yetirir: 
1.  Azərbaycan  Respublikasının  gömrük  siyasətinin  həyata  keçirilməsi 
üçün  hüquqi,  iqtisadi,  təşkilati  mexanizmlər  hazırlayır  və  onların  həyata 
keçirilməsini təmin edir; 
2.  Azərbaycan  Respublikasında  gömrük  işinin  inkişafı  proqramını 
hazırlayır və həyata keçirir; 
3. Gömrük nəzarətinin həyata keçirilməsini və təkmilləşdirilməsini təşkil 
edir,  bu  cür  nəzarətin  səmərəliliyinə  zərər  vurmadan  onun  sadələşdirilməsi 
və təkmilləşdirilməsi üçün tədbirlər görür; 
4.  Azərbaycan  Respublikasının  gömrük  sərhədindən  keçirilən  mallar 
barəsində  qiymətlərin  tənzimlənməsi  və  digər  qeyri-tarif  tədbirləri  də  daxil 
olmaqla,  iqtisadi  proqramların  işlənib  hazırlanmasında  iştirak  edir  və  öz 
səlahiyyətləri daxilində onların həyata keçirilməsini təşkil edir; 
5. Azərbaycan Respublikasının gömrük sərhədindən keçirilən mallardan 
vergilərin,  gömrük  rüsumlarının,  aksizlərin,  habelə  digər  gömrük 
ödənişlərinin  alınmasını,  beynəlxalq  avtomobil  daşımalarını  yerinə  yetirən 
xarici  ölkələrin  nəqliyyat  vasitələrinə  sərhəddə  «İcazə»  blanklarının 
verilməsinə görə dövlət rüsumunun tutulmasını təşkil edir; 
6.  Malların  gömrük  dəyərinin  düzgün  müəyyən  olunması  üzərində 
nəzarət sistemini təşkil edir; 

---

27 
 
7.  Gömrük  rüsumlarının, müvafiq  dövlət  rüsumlarının, vergilərin 
vaxtında və tam həcmdə dövlət büdcəsinə köçürülməsini təmin edir; 
8.  Azərbaycan  Respublikasının  qanunvericiliyində  nəzərdə  tutulmuş 
hallarda  lisenziya  və  ya  ixtisas  attestatları  verir,  onları  ləğv  edir,  yaxud  geri 
alır, reyestrinin aparılmasını təmin edir; 
9.  Mallar  və  nəqliyyat  vasitələri  Azərbaycan  Respublikasının  gömrük 
sərhədindən  keçirilərkən  müvafiq  gömrük  proseduralarından  səmərəli 
istifadəni təmin edir; 
10.  Malların  və  nəqliyyat  vasitələrinin  Azərbaycan  Respublikasının 
gömrük  sərhədindən  keçirilməsinə  dair  qaydaların  işlənib  hazırlanmasını 
təşkil və onların icrasını təmin edir; 
11.  Malların  və  nəqliyyat  vasitələrinin  gömrük  rəsmiləşdirilməsinin 
həyata  keçirilməsini  təşkil  edir,  onun  təkmilləşdirilməsi  və  sadələşdirilməsi 
üçün tədbirlər görür; 
11-1.  malların  baytarlıq,  fitosanitar,  gigiyenik  və  digər  sertifikatlarının 
(şəhadətnamələrinin)  yoxlanılmasını,  sərhəddə  həmin  mallar  üzərində 
baytarlıq, fitosanitar, sanitariya nəzarətini həyata keçirir; 
11-2. ərazisində heyvanların xüsusi təhlükəli xəstəliklərinin baş verməsi 
qeydə  alınan  qonşu  ölkələrdən  Azərbaycan  Respublikasının  ərazisinə  keçən 
nəqliyyat  vasitələrini  baytarlıq  qanunvericiliyində  müəyyən  edilmiş  qaydada 
və müddətdə məcburi dezinfeksiya edir; 
12.  Müstəqil  surətdə,  yaxud  zəruri  olduqda  digər  hüquq-mühafizə 
orqanları  cəlb  edilməklə  gömrük  nəzarəti  zonası  rejiminə  riayət  olunmasına 
nəzarəti təmin edir, gömrüyün infrastruktur obyektlərinin mühafizə sistemini 
təşkil  edir,  Azərbaycan  Respublikasının  gömrük  sərhədinin  qorunması 
məqsədi ilə digər tədbirlər də həyata keçirir; 
13.  İcrasına  nəzarət  Azərbaycan  Respublikasının  gömrük  orqanlarına 
həvalə  olunmuş  gömrük  işi  üzrə  və  digər  qanunvericilik  aktlarına  əməl 
olunmasını təmin edən tədbirlər sistemini hazırlayır və həyata keçirir; 
14. Rezident və qeyri-rezident tərəfindən milli və xarici valyutanın, eləcə 
də  digər  valyuta  sərvətlərinin  müvafiq  qanunvericiliyə  uyğun  olaraq 
Azərbaycan  Respublikasının  gömrük  sərhəddindən  keçirilməsinə,  habelə 

---

28 
 
Azərbaycan  Respublikasının  Gömrük  Məcəlləsi  ilə  nəzərdə  tutulmuş  digər 
hallarda valyuta nəzarətini həyata keçirir; 
15.  Qaçaqmalçılığa  və  gömrük  işi  sahəsində  digər  cinayətlərə  qarşı 
mübarizə  aparılmasını  təşkil  edir.  Azərbaycan  Respublikasının  gömrük 
orqanları  tərəfindən  bu  cür  cinayətlər  üzrə  qüvvədə  olan  qanunvericilik 
aktlarına  müvafiq  olaraq  təhqiqat ibtidai  istintaq aparılmasını  və  əməliyyat-
axtarış fəaliyyəti həyata keçirilməsini təmin edir; 
16. Narkotik vasitələrin və psixotrop maddələrin, silahların, Azərbaycan 
xalqının  və  xarici  ölkə  xalqlarının  bədii,  tarixi  və  arxeoloji  sərvətləri  olan 
əşyaların, intellektual mülkiyyət obyektlərinin, habelə digər malların gömrük 
sərhədindən  qanunsuz  keçirilməsinin  qarşısını  almaq  məqsədi  ilə  tədbirlər 
sistemi hazırlayır və həyata keçirir; 
17-1. Xəzər dənizinin (gölünün) Azərbaycan Respublikasına mənsub olan 
bölməsində  bioloji  sərvətlərdən  səmərəli  istifadə  edilməsi  və  onların 
qorunması  üzrə  dövlət  siyasətinin  hazırlanıb  həyata  keçirilməsində  iştirak 
edir, öz səlahiyyətləri daxilində bioloji sərvətlərin Azərbaycan Respublikasının 
gömrük sərhədindən keçirilməsi zamanı mövcud qanunvericiliyin tələblərinin 
yerinə yetirilməsi üzərində nəzarəti təmin edir 
18.  Azərbaycan  Respublikasının  dəmir  yolu  vağzallarında,  hava və 
dəniz limanlarında  beynəlxalq  nəqliyyat  vasitələrinin  fəaliyyətinə  qanunsuz 
müdaxilənin  qarşısının  alınmasında  və  beynəlxalq  terrorçuluqla  mübarizədə 
Azərbaycan Respublikası hüquq-mühafizə orqanlarına köməklik göstərir; 
20.  Azərbaycan  Respublikasının  xarici  ticarətinin  gömrük  və  xüsusi 
gömrük statistikasının aparılmasını təşkil edir; 
21  Öz  fəaliyyəti  haqqında  əhalinin  məlumatlandırılmasını,  internet 
saytının  yaradılmasını,  malik  olduğu  və  siyahısı  qanunvericiliklə  müəyyən 
edilmiş 
açıqlanmalı 
olan 
ictimai 
informasiyanın 
həmin 
saytda 
yerləşdirilməsini və bu informasiyanın daimi yeniləşdirilməsini təmin edir; 
22.  Gömrük  işi  həyata  keçirilərkən  fiziki  şəxslərin  və  təsərrüfat 
subyektlərinin hüquq və mənafelərinin müdafiəsi üzrə tədbirlər görür; 

---

29 
 
23. Şikayətlərə və müraciətlərə vaxtında və tam baxılmasını təmin edir; 
fiziki  və  hüquqi  şəxslərin  hüquqlarının  və  qanuni  mənafelərinin  pozulmasını 
yaradan səbəblərin aradan qaldırılması üçün tədbirlər görür; 
24.  Öz  səlahiyyətləri  daxilində  gömrük  işi  üzrə  mühüm  hüquqi  aktların 
nəşrini təmin edir; 
25. Konkret mallarla və ya təsərrüfat əməliyyatları ilə əlaqədar gömrük 
işi  haqqında  qanunvericilik  aktlarının  tətbiqi  məsələləri  üzrə  öz  qərarlarının 
qəbulu və fəaliyyət göstərməsini təmin edir; 
26. Gömrük işi məsələləri ilə məşğul olan beynəlxalq təşkilatların işində 
iştirak  edir;  Azərbaycan  Respublikasının  gömrük  işinə  dair  beynəlxalq 
öhdəliklərinin yerinə yetirilməsini təmin edir; 
27.  Xarici  dövlətlərin  gömrük  və  digər  səlahiyyətli  orqanları  ilə 
əməkdaşlığı və qarşılıqlı fəaliyyəti həyata keçirir; 
28. Xarici dövlətlərin gömrük siyasətini və bu dövlətlərdə gömrük işinin 
vəziyyətini öyrənir və təhlil edir; 
29.  Müvafiq  sahədə  kadr  hazırlığını  təmin  edir,  həmçinin 
mütəxəssislərin hazırlanması və ixtisasının artırılması üçün tədbirlər görür; 
30.  Gömrük  idarələri,  gömrükxanalar,  gömrük  postları,  gömrük 
laboratoriyaları,  elmi-tədqiqat  və  tədris  müəssisələri,  hesablama  mərkəzləri 
yaradır və ləğv edir; 
31. 
Azərbaycan 
Respublikası 
gömrük 
orqanlarının 
vahid 
avtomatlaşdırılmış  məlumat  sisteminin  yaradılmasını,  fəaliyyət  göstərməsini 
və təkmilləşdirilməsini təmin edir; 
32.  Azərbaycan  Respublikasında  gömrük  işinin  inkişafı  üzrə  həyata 
keçirilən tədbirləri maliyyələşdirir; 
33.  Müəyyən  olunmuş  qaydada  Azərbaycan  Respublikası  gömrük 
sisteminin  büdcədənkənar  inkişaf  Fondunu  idarə  edir  və  onun  üzərində 
sərəncam verir; 
34. Gömrük orqanlarının, gömrük laboratoriyalarının, tabeçiliyində olan 
digər idarə, müəssisə və təşkilatların maddi-texniki və sosial bazasını inkişaf 
etdirir; 

---

30 
 
35. Gömrük orqanlarının vəzifəli şəxslərinin, gömrük laboratoriyalarının, 
həmçinin tabeliyindəki digər idarələrin, müəssisələrin, təşkilatların işçilərinin 
dövlət  və  sosial  müdafiəsini,  fiziki  hazırlığını  təmin  edir,  onların  tibbi 
təminatını həyata keçirir; 
36.  Azərbaycan  Respublikasının  qanunvericiliyi  ilə  ona  həvalə  edilmiş 
digər vəzifələri yerinə yetirir. 
 Ərazi  gömrük  idarələri  öz  fəaliyyətlərini  DGK-nin  ümumi  rəhbərliyi 
altında  həyata  keçirirlər.  DGK-si  gömrük  idarələrin  fəaliyyət  zonasının 
hüdudlarını müəyyən edir. Gömrük idarələrin tabeçiliyində işin xarakterindən 
və  həcmindən  asılı  olaraq  gömrük  postları  yaradılır.  Gömrük  idarələrin 
fəaliyyət zonalarının sərhədləri respublikanın ərazi-bölgü prinsipi ilə müəyyən 
edilmiş bölgələrin inzibati sərhədləri ilə üst-üstə düşməyə bilər.  
Gömrük  idarələrə,  onlara  həvalə  edilmiş  vəzifə  və  funksiyaların  yerinə 
yetirilməsini təmin etmək üçün geniş profilli hüquqlar verilmişdir: 
-  mal  və  nəqliyyat  vasitələrinin  müəyyən  edilmiş  gömrük  proseduru 
altında yerləşdirilməsinə icazə vermək; 
-  gömrük müayinəsi və gömrük nəzarətinin müxtəlif formalarını həyata 
keçirmək; 
-  mal 
və 
nəqliyyat 
vasitələrinin 
gömrük 
nəzarəti 
altında 
eyniləşdirilməsini aparmaq; 
-  gömrük  nəzarəti  və  gömrük  rəsmiləşdirilməsinin  aparılması  üçün 
nəqliyyat  vasitələrinin  qayanacaq  yerlərindən  yola  düsmələrinə  icazə 
verilməsi; 
-  Az  R-nın  gömrük  ərazisini  gömrük  orqanlarının  icazəsi  olmadan  tərk 
etmiş  nəqliyyat  vasitələrini  dayanmağa  məcbur  etmək,  hava  və  dəniz 
gəmilərini  geriyə  qaytarmaq  (xarici  gəmilər  və  digər  dövlətlərin  ərazisində 
olan gəmilərdən başqa); 
-  gömrük  məqsədləri  üçün  prob  və  nümunələrin  götürülməsi  və 
tədqiqatı; 
-  deklarant  və  gömrük  qaşıyıcılarından  gömrük  rəsmiləşdirilməsi 
icraatında  və  gömrük  nəzarətinin  kecirilməsində  köməklik  göstərilməsini 
tələb etmək; 
-  mal  və  nəqliyyat  vasitələri  buraxıldıqdan  sonra  gömrük  nəzarəti 
həyata keçirmək; 

---

31 
 
-  öz  səlahiyyətləri  daxilində  gömrük  ödəncləri  müddətinin  uzadılması 
barədə qərar qəbul etmək; 
-  gömrük  qaydalarının  pozulmasına  görə  şəxsləri  məsuliyyətə  cəlb 
etmək; 
-  ödənilməmiş gömrük ödənclərini mübahisəsiz almaq; 
-  gömrük  idarələrinin  struktur  bölmələrinin  fəaliyyət  yerini,  onların  iş 
vaxtını müəyyən etmək. 
Gömrük  postları  öz  fəaliyyətini  gömrük  idarələrin  bilavasitə  rəhbərliyi 
altında  həyata  keçirir.  Ehtiyac  olduqda  bilavasitə  DGK-nə  tabe  olan  gömrük 
postları  da  yaradıla  bilər.  Qəbul  edilmiş  ümumi  qaydalara  görə  gömrük 
postları,  adətən,  hüquqi  şəxs  statusuna  malik  olmur,  amma  DGK-nin  qərari 
ilə  belə  status  müəyyən  edilə  bilər.  Bu  halda  gömrük  postunun  müstəqil 
balansı,  banklarda  hesablaşma  və  digər  hesabları  yaradılır  və  post  dövlət 
mülkiyyəti olan, ona verilmiş mülkiyyət üzərində operativ idarəetmə hüququ 
alır. 
Gömrük  postlar  üçün,  əsasən,  aşağıdakı  vəzifələr  və  funksiyalar 
müəyyən edilir: 
-  gömrük rəsmiləşdirilməsinin və gömrük nəzarətinin həyata keçirməsi; 
-  -  qaçaqmalşçılıq  və  gömrük  sahəsində  digər  hüquqpozma  və 
cinayətlərə qarşı mübarizə aparılması. 
Mövcüd  qanunvericiliyin  tələblərinin  yerinə  yetirilməsini  təmin  etmək 
üçün  ixtisaslaşdırılmış  gömrük  postları  yaradıla  bilər.  Məsələn,  Komitə 
sədrinin  20  fevral  1998-ci  il  tarixli  002  saylı  əmri  ilə  Respublika  Nazirlər 
Kabinetinin  22  mart  1997-ci  tarixli  24  saylı  qərarının  tələblərinə  müvafiq 
olaraq,  respublika  ərazisinə  idxal  edilən  aksizli  malların  mərkəzləşdirilmiş 
qaydada  gömrük  rəsmiləşdirilməsini  təmin  etmək,  aksiz  markalarının 
tətbiqinə  nəzarəti  gücləndirmək,  aksiz  vergilərinin  qanunvericilikdə  nəzərdə 
tutulmuş  qaydada  düzgün  hesablanıb  tutulmasını  və  vaxtında  dövlət 
büdcəsinə  köcürülməsini  təmin  etmək  məqsədi  ilə  DGK-nə  bilavasitə  tabe 
olmaqla, Bakı şəhərində, fəaliyyət zonası bütövlükdə Az R-nın gömrük ərazisi 
olan  –  Aksiz  Gömrük  postu  yaradılmışdır,  sonra  Aksiz  Gömrük  İdarəsi 
statusunu almışdır.  
 “Azərterminalkompleks” 
fəaliyyətinin 
məğzi 
və 
məqsədləri 
aşağıdakılardır: 

---

32 
 
-xarici  iqtisadi  əlaqələrin  yeni  formalarının  inkişaf  etdirilməsi  üzrə 
tədbirlərin  hazırlanması  və  həyata  keçirilməsi,  Azərbaycan  Respublikasının 
müəssisələrinə,  idarələrinə,  təşkilatlarına  xarici-iqtisadi  fəaliyyətin  həyata 
keçirilməsində kommersial əsaslarda yardım göstərilməsi; 
-Azərbaycan  Respublikasının  qanunvericiliyi  ilə  müəyyən  olunmuş 
qaydada  idxal-ixrac  əməliyyatları  üçün  sənədlərin  hazırlanması,  yüklərin, 
həmçinin gömrük nəzarəti altında olan yüklərin qorunmasını və salamatlığını 
təmin etmə üzrə xidmətlər göstərilməsi; 
-dünya  əmtəə  və  xidmətlər  bazarının  konyunkturasının  öyrənilməsi  və 
ondan istifadə edilməsi;  
-xarici-iqtisadi  fəaliyyət  iştirakçılarının  və  vətəndaşlarının  gömrük 
qanunvericiliyi  və  gömrük  işini  və  xarici-iqtisadi  fəaliyyəti  tənzimləyən 
normativ  aktlar  barədə  məlumatlandırılması,  bu  sahədə  konsaltinq 
xidmətlərinin göstərilməsi; 
-Xarici  ticarət  yüklərinin  daşınmasının  təşkili  və  təkmilləşdirilməsi  üzrə 
tədbirlərin hazırlanması və həyata keçirilməsi; 
-gömrük brokerliyi fəaliyyətinin həyata keçirilməsi;  
-  Dünya  əmtəə  və  xidmətlər  bazarının  konyunkturasını  öyrənir  və  əldə 
edilmiş  məlumatlardan  istifadə  etməklə  kommersial  əsaslarda  marketinq, 
konsaltinq və məlumatlandırma xidmətlərini həyata keçirir: 
- Azərbaycan  Respublikasının  gömrük  orqanlarının  zəruri  tikililər, 
nəqliyyat,  təşkilati-texniki  vasitələri  və  avadanlıqla  təchiz  edilməsinə  yardım 
göstərir: 
-  Gömrük  orqanları  tərəfindən  müsadirə  edilmiş  malların  və  əşyaların 
realizə edilməsi üçün gömrük auksionları təşkil edir. 
-    Sənaye,  inşaat,  nəqliyyat,  rabitə,  kənd  təsərrüfatı,  ictimai-iaşə, 
mədəniyyət,  elm  və  digər  sahələrdə  xidmətlər,  pərakəndə  və  topdansatış 
ticarəti, ticarət-tədarük və vasitəçilik xidmətləri göstərmək: 
-  Müqavilə  və  həvaləetmə  əsasında  baş  podratçı  və  baş  tədarükçü 
funksiyalarını yerinə yetirmək: 

---

33 
 
-    Əmtəə,  fond,  valyuta  birjaları  təşkil  etmək  və  onların  işində  iştirak 
etmək 
-    Azərbaycan  Respublikasının  qüvvədə  olan  qanunvericiliyinə  zidd 
olmayan  yuxarıda  göstərilən  fəaliyyət  növlərini  tamamlayan  və  inkişaf 
etdirən fəaliyyət növləri ilə məşğul etmək. 
 “Azərterminalkompleks”ə  Azərbaycan  Respublikası  qanunvericiliyi  ilə 
müəyyən olunmuş qaydada aşağıdakı hüquqlar verilir: 
- 
 Azərbaycan 
Respublikasında, 
həmçinin 
xaricdə 
idarələrlə, 
müəssisələrlə,  təşkilatlarla,  cəmiyyətlərlə,  şirkət  və  ortaqlıqlarla  və  ayrı-ayrı 
şəxslərlə  sövdələşmələr  və  digər  hüquqi  aktlar,  o  cümlədən  xidmət 
göstərilməsi,  alqı-satqı,  sığorta,  saxlanc,  tapşırıq,  komissiya  və  digər  hüquqi 
fəaliyyət  növlərinin  həyata  keçirilmək,  hərraclarda,  müsabiqələrdə  iştirak 
etmək, zəmanətlər vermək: 
-   Azərbaycan  Respublikasında,  həmçinin  xaricdə  öz  fəaliyyətini  həyata 
keçirmək üçün yardımçı müəssisələr yaradıb təsis etmək, hər cür daşınar və 
daşınmaz  əmlak  əldə  etmək,  özgələşdirmək,  icarəyə  götürmək  və  icarəyə 
vermək: 
-  Azərbaycan  Respublikasının  Dövlət  Gömrük  Komitəsinin  razılığı  ilə 
müəyyən  edilmiş  qaydada  öz  filiallarını,  kontorlarını,  şöbələrini, 
nümayəndəliklərini,  agentliklərini  təsis  etmək,  eləcə  də  fəaliyyətləri  öz 
vəzifələrinə  uyğun  olan  hər  növ  təşkilatlarda  iştirak  etmək,  öz  fəaliyyətini 
həyata  keçirmək  üçün  müəssisələr,  ortaqlıqlar,  o  cümlədən  ticarət  evləri, 
banklar, birgə müəssisələr yaratmaq: 
- Konsaltinq, məsləhət xidmətləri, eləcə də xarici-iqtisadi fəaliyyət üçün 
zəruri  olan  sənədlərin  tərtib  olunması  idxal,  ixrac  və  tranzit  yüklərinin  və 
malların  digər  gömrük  rejimləri  üzrə  bəyan  edilməsi,  şəxsi  bəyannamə 
doldurulması üzrə xidmətlər göstərmək:  
-  Blankların,  arayışların  və  gömrük  orqanları  üçün  zəruri  olan  digər 
sənədlərin,  gömrük  qanunvericiliyinin,  gömrük  işini  və  xarici  ticarəti 
tənzimləyən  normativ  aktların,  göstərilən  sahələrdə  digər  ədəbiyyatın 
çoxaldılması üzrə istehsalatlar təşkil etmək: 

---

34 
 
-   Məhkəmələrdə,  arbitraj  məhkəmələrində  iddiaçı  və  cavabdeh  kimi 
çıxış etmək, müqavilə əsasında digər müəssisələrin, idarələrin və təşkilatların 
mənafelərini məhkəmə və dövlət idarəetmə orqanlarında təmsil etmək: 
5. Az R-sı gömrük orqanlarının vəzifələri və hüquqları. 
Gömrük orqanlarının vəzifələri aşağıdakılardır (maddə 8): 
-  Az  R-nın  Gömrük  siyasətinin  formalaşdırılmasında  iştirak  və  bu 
siyasətin həyata keçirilməsini təmin etmək; 
-  icrasına  nəzarət  gömrük  orqanlarına  həvalə  edimiş  qanunvericilik 
aktlarına riayət olunmasını təmin etmək; 
-  gömrük Məcəlləsinin və gömrük işi üzrə digər qanunvericilik aktlarının 
pozulması hallarının qarşısını almaq və müvafiq araşdırmalar aparmaq; 
-  qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada Az R-nın iqtisadi və milli 
təhlükəsizliyini təmin etmək; 
-  gömrük  nəzarətini  və  rəsmiləşdirilməsini  həyata  keçirmək  və 
təkmilləşdirmək; 
-  mallar  və  nəqliyyat  vasitələri  gömrük  sərhədindən  keçirilərkən 
gömrük  nəzarəti  və  gömrük  rəsmiləşdirilməsi  qaydalarına  riayət  olunmasını 
təmin etmək; 
-  gömrük rüsumlarının, müvafiq vergiləri və digər gömrük ödənişlərini 
almaq; 
-  malların və nəqliyyat vasitələrinin gömrük sərhədindən keçirilməsinin 
sürətləndirilməsi üçün əlverişli şərait yaratmaq; 
-  gömrük  sərhədindən  keçirilən  mallar  barəsində  ticarət  siyasəti 
tədbirlərinin işlənib hazırlanmasında və həyata keçirilməsində iştirak etmək; 
-  gömrük  işi  sahəsində  cinayətlərə,  həmçinin  gömrük  qaydaları 
əleyhinə inzibatı xətalara və digər hüquqpozmalara qarşı mübarizə aparmaq, 
narkotik  vasitələrin,  psixotrop  maddələrin  və  onların  prekursorlarının, 
silahların,  ozondağıdıcı  maddələrin,  xalqların  mədəni,  tarixi  və  arxeoloji 
sərvətlərinin,  əqli  mülkiyyət  hüquqları  obyektlərinin,  yox  olmaq  təhlükəsi 
altında  olan  heyvanların  və  bitki  növlərinin,  başqa  malların  gömrük 
sərhədindən qanunsuz keçirilməsinin qarşısını almaq; 
-  Az R-nın dəmiryol vağzallarında, dəniz, çay limanlarında, habelə digər 
yerlərdə 
beynəlxalq 
nəqliyyat 
vasitələrinin 
fəaliyyətinə 
qanunsuz 
müdaxilənin  qarşısının  alınmasında  və  beynəlxalq  terrorçuluqla  mübarizədə 
digər hüquq mühafizə orqanlarına yardım göstərmək; 

---

35 
 
-  milli  təhlükəsizliyi,  ictimai  asayişin,  insanların  mənəviyyatının,  həyat 
və sağlamlığının, heyvanlar və bitkilər aləminin, ətraf mühitin, xalqların bədii, 
tarixi  və  arxeoloji  sərvətlərinin  qorunması  sahəsində  tədbirlərin  həyata 
keçirilməsində müvafiq dövlət orqanlarına yardım göstərmək; 
-  insan  alverçilərinin,  habelə  insan  alveri  qurbanlarının  gömrük 
sərhədindən  keçməsinin  qarşısını  qanunvericilikdə  nəzərdə  tutulmuş 
qaydada almaq; 
-    Az  R-da  xarici  ticarətin  gömrük  statistikasını  və  xüsusi  gömrük 
statistikasını  beynəlxalq  standartlara  və  təcrübəyə  uyğun  aparmaq  və 
təkmilləşdirmək; 
-  gömrük  ərazisinə  gətirilən  mallara  münasibətdə  istehlakçılarının 
hüquqlarının müdafiəsi üzrə tədbirlərin həyata keçirilməsinə müvafiq dövlət 
orqanlarına yardım göstərmək; 
-  gömrük işini həyata keçirərkən şəxslərin hüquqlarının və maraqlarının 
qorunması üzrə tədbirlər görmək; 
-  milli  və  xarici  valyutanın,  digər  valyuta  sərvətlərinin  gömrük 
sərhədindən  müvafiq  qanunvericiliyə  uyğun  olaraq  keçirilməsinə  nəzarət 
etmək,  habelə  Gömrük  Məcəllə  ilə  müəyyənləşdirilmiş  hallarda  valyuta 
nəzarətini həyata keçirmək; 
-  gömrük işi ilə əlaqədar beynəlxalq müqavilələrin layihələrinin işlənib 
hazırlanmasında  iştirak,  orada  nəzərdə  tutulmuş  beynəlxalq  öhdələklərin 
yerinə yetirilməsini təmin etmək; 
-  qanunvericilikdə  nəzərdə  tutulmuş  qaydada  ixrac  nəzarətini  həyata 
keçirmək; 
-  dövlət sərhədinin buraxılış məntəqələrindən keçirilən mallar üzərində 
qanunvericiliyə  uyğun  olaraq  baytarlıq,  fitosanitar  və  sanitariya  nəzarətini 
həyata keçirmək; 
-  beynəlxalq  avtomobil  daşımalarını  yerinə  yetirən  nəqliyyat 
vasitələrinə  dövlət  sərhədinin  buraxılış  məntəqələrində  qanunvericiliyə 
uyğun olaraq İcazə blanklarını vermək; 
-  gömrük  işi  sahəsində  yeni  informasiya  sistemlərinin  və 
texnologiyalarının  layihələrinin hazırlanmasını və tətbiqini təmin etmək; 
-  müasir  texnologiyalardan  və  avadanlıqdan  istifadə  etməklə,  gömrük 
işi  sahəsində  risklərin  idarəetmə  sistemi  əsasında  gömrük  nəzarətini 
təkmilləşdirmək; 

---

36 
 
-  xarici  iqtisadi  fəaliyyətin  mal  nomenklaturasının  aparılması  ilə 
əlaqədar müvafiq tədbirlər görmək; 
-  gömrük  işi  sahəsində  elmi  tədqiqatlar  aparmaq  və  bu  sahəyə  aid 
məsləhətlər vermək; 
-  dövlət  orqanlarına,  hüquqi  və  fiziki  şəxslərə  gömrük  məsələləri  üzrə 
Az R-nın Nazirlər Kabinetin Az R-nın Prezidenti ilə razılaşdırmaqla, müəyyən 
etdiyi qaydada məlumat vermək; 
-  dövlət orqanları ilə, xarici ticarətin iştirakçıları və səlahiyyətli iqtisadi 
operatorlarla məlumatların elektron formada mübadiləsini həyata keçirmək; 
-  müvafiq  qanunvericiliklə  müəyyənləşdirilmiş  qaydada  malların  idxalı 
və  ixracı  barədə  məlumatların  digər  dövlətlərin  gömrük  xidmətləri  ilə 
elektron  formada  mübadiləsi,  gömrük  rəsmiləşdirilməsi  və  nəzarəti 
müddətinin  mümkün  qədər  qısaldılması,  beynəlxalq  ticarət-təchizat 
zəncirinin  kompleks  idarə  edilməsində  iştirak  etmək  yolu  ilə  beynəlxalq 
ticarətin asanlaşdırılmasına şərait yaratmaq; 
-  digər  dövlət  orqanları  ilə  əməkdaşlıq  etmək,  həmçinin  müvafiq 
məqsədlərə  nail  olmaq  üçün  qanunvericilikdə  nəzərdə  tutulmuş  hallarda 
onların fəaliyyətini əlaqələndirmək; 
-  qanunvericiliklə müəyyən edilmiş digər vəzifələri yerinə yetirmək. 
Gömrük  Məcəllə  və  digər  qanunvericiliklə  həvalə  olunmuş  vəzifələrini 
yerinə yetirmək üçün gömrük orqanları aşağıdakı hüquqlara malikdirlər: 
-  gömrük  qanunvericiliyinə  riayət  olunması  məqsədi  ilə  müvafiq 
tədbirlər həyata keçirmək; 
-  Gömrük  Məcəlləyə  və  gömrük  işi  üzrə  digər  qanunvericilik  aktlarına 
əsasən  gömrük  orqanlarına  təqdim  olunması  nəzərdə  tutulan  sənəd  və 
məlumatları şəxslərdən tələb etmək; 
-  gömrük  orqanlarına  təqdim  edilən  məlumatların,  sənədlərin  və 
bəyannamələrin düzgünlüyünü araşdırmaq; 
-  şəxslərin xarici ticarət əməliyyatlarının gömrük auditini aparmaq; 
-  dövlət  sərhədinin  buraxılış  məntəqələrindən  keçirilən  malların  və 
nəqliyyat vasitələrinin sənədlərini, o cümlədən malların baytarlıq, fitosanitar, 
gigiyenik  və  digər  sertifikatlarını  (şəhadətnamələrini)  qanunvericiliyə  uyğun 
olaraq yoxlamaq; 
-  malların  və  nəqliyyat  vasitələrinin  buraxılışından  sonra  şəxslərin 
bunlar  barəsində  sərəncam  verilməsinə  dair  məhdudiyyətlərə,  tələblərə  və 
şərtlərə  riayət  etmək  öhdəliklərini  yerinə  yetirilməsini  yoxlamaq,  gömrük 

---

37 
 
prosedurlarına nəzarət həyata keçirmək,  hüquqpozmaların operativ surətdə 
qarşısını  almaq,  əməliyyat-axtarış  fəaliyyətini  sürətləndirmək  və  digər 
məqsədlər  üçün  gömrük  orqanlarının  sistemi  daxilində  mobil  qruplar  təşkil 
etmək; 
-  təhqiqatı  və  istintaqı  gömrük  orqanlarının  səlahiyyətinə  aid  edilmiş 
cinayətlərin qarşısının alınması, aşkar edilməsi və açılması, onları hazırlayan, 
törədən  və  ya  törətmiş  şəxsləri  müəyyənləşdirmək  məqsədi  ilə 
qanunvericiliklə  müəyyən  edilmiş  qaydada  əməliyyat-axtarış  fəaliyyətini 
həyata keçirmək; 
-  cinayət-prosessual  qanunvericiliyi  ilə  müəyyən  edilmiş  qaydada 
təhqiqat və ibtidai istintaq aparmaq; 
-  müvafiq qanunvericiliyə uyğun olaraq inzibati xətalarla bağlı işlər üzrə 
icraatı  aparmaq,  bu  işlərə  baxmaq  və    inzibati  xətalar  törətmiş  şəxsləri 
məsuliyyətə cəlb etmək; 
-  gömrük  işi  sahəsində  cinayətlərin  qarşısını  almaq,  belə  cinayətləri 
törətmiş,  habelə  törədilməsində  şübhəli  bilinən  şəxslərin  saxlanılması  və  ya 
təqib  edilməsi  məqsədi  ilə  idarə,  müəssisə  və  təşkilatlara  (xarici  dövlətlərin 
diplomatik,  konsulluq  və  başqa  nümayəndəliklərinə,  beynəlxalq  təşkilatlara 
məxsus olan və xüsusi təyinatlı nəqliyyat, rabitə vasitələri istisna edilməklə) 
məxsus  olan  rabitə  və  nəqliyyat  vasitələrindən  son  zərurət  vəziyyətində 
istifadə etmək; 
-  müstəqil  surətdə,  yaxud  digər  hüquq  mühafizə  orqanları  cəlb 
edilməklə,  gömrük  nəzarəti  zonasında  rejim  qaydalarına  riayət  olunmasına 
nəzarət  etmək,  gömrük  xidmətinin  infrastruktur  obyektlərinin  mühafizə 
sistemini  təşkil  etmək,  gömrük  sərhədinin  qorunması  məqsədi  ilə  başqa 
tədbirləri həyata keçirmək; 
-  malların  və  nəqliyyat  vasitələrinin  gömrük  sərhədindən  keçirilməsi, 
həmçinin  gömrük  nəzarəti  altında  yerləşdirilən  malların  daşınması, 
saxlanılması,  onlar  üzərində  yük  əməliyyatlarının  aparılması  ilə  bağlı  faktları 
və  hadisələri  sənədləşdirmək,  audio  yazılarını,  video  və  foto  çəkilişlərini 
aparmaq; 
-  Gömrük  Məcəllədə  nəzərdə  tutulmuş  hallarda  və  qaydada  fiziki 
qüvvədən,  xüsusi  vasitələrdən  (o  cümlədən  texniki  vasitələrdən)  və  odlu 
silahdan istifadə etmək; 

---

38 
 
-  öz  funksiyalarını  yerinə  yetirmək  məqsədi  ilə  şəxslərə  gömrük 
qanunvericiliyinin  pozulmasının  aradan  qaldırılması  üçün  yazılı  formada 
xəbərdarlıqlar göndərmək və tələblərinin yerinə yetirilməsinə nəzarət etmək; 
-  digər  ölkələrin  gömrük  orqanları  ilə,  habelə  beynəlxalq  təşkilatlarla 
əməkdaşlıq  etmək;  gömrük  rəsmiləşdirilməsinin  və  nəzarətinin  müasir 
metodlarının və vasitələrinin tətbiqi məsələləri üzrə xarici ticarət iştirakçıları 
ilə  əməkdaşlıq  etmək  məqsədi  ilə  onlarla  rəsmi  münasibətlər  yaratmaq, 
məsləhətləşmələr aparmaq; 
-  Gömrük Məcəllədə və gömrük işi üzrə digər qanunvericilik aktlarında 
nəzərdə tutulmuş başqa hüquqlardan istifadə etmək. 
 
6. Gömrük infrastrukturunun təşkili və inkişafı – gömrük orqanları vahid 
sisteminin  ayrılmaz  atributu,  gömrük  işinin  həyata  keçirilməsində  onun 
səmərəli olmasını şərtləndirən əsas amillərdən biridir. 
“İnfrastruktura”  latın  sözu  olub  –  (infra-  altında,  struktur-  quruluş, 
təşkilat) “yardımçı quruluş” mənası daşıyır. Beləliklə, infrastruktura – orqanın 
normal  fəaliyyət  göstərməsini  təmin  edən  istehsal,  qeyri-istehsal,  elmi 
sahələr kompleksidir. 
Gömrük sistemini normal fəaliyyətini təmin edən infrastruktura təminatı 
elementlərini üç əsas qrupa ayrımaq olar. 
1  qrupa  mal  və  nəqliyyat  vasitələrinin  keçirilməsi,  saxlanması  və  anbar 
emalı  üçün,  həmçinin  sərnişinlərə  xidmət  etmək  üçün  şərait  yaradan 
elementlər  daxildir.  Başqa  sözlə  bu,  gömrük  orqanlarının  maddi-texniki 
bazası  (inzibatı  binalar,  keçid-buraxılış  məntəqələri,  anbar  təsərrüfatı, 
nəqliyyat  vasitələri,  sosial  təyinatlı  obyektlər,  vağzal  və  hava  limanlarında 
gömrük nəzarəti zonaları və s.) hesab edilir. 
2 qrupa gömrük əməliyyatlarının aparılmasını, prosesin gedişi və alınmış 
nəticələr  barədə  məlumatın  ötürülməsini  təmin  edən  sistem,  vasitə  və 
fəaliyyət  növləri  (gömrük  nəzarətinin  texniki  vasitələri,  gömrük  ekspertizası 
vasitələri,  rabitə,  gömrük  orqanlarının  vahid  avtomatlaşdırılmış  məlumat 
sistemi, kömpyüter avadanlığı və s.) daxildir. 
3  qrupa  orqanları  kadrlarının  normal  həyat  fəaliyyətinin  bərpası  üçün 
maddi,  məişət,  mədəni  və  digər  şəraitin  yaradılmasına  xidmət  edən  sosial 
infrasruktura  aid  edilir.  Bu  sfera  gömrük  işçilərin  peşə  hazırlığının  və 

---

39 
 
hərtərəfli  inkişafının  təmin  edilməsi  üçün  qeyri-istehsal  xarakterli  tələbatın 
ödənilməsini təmin etməlidir. 
Beləliklə,  gömrük  infrasruktura  dedikdə,  XİF-in  gömrük  tənzimlənməsi 
şərtlərini, gömrük sisteminin bütövlükdə fəaliyyət göstərməsini təmin edən, 
gömrük  nəzarəti,  ekspertizası,  rabitəsi,  məlumat  sistemi,  gömrük 
orqanlarının  maddi-texniki  bazası,  texniki  vasitələri,  institusional,  sosial 
struktur və fəaliyyət növləri kompleksi başa düşülməlidir. 
Az R-sı gömrük sisteminin infrastrukturunun təkmilləşdirilməsi və inkişaf 
etdirilməsində DGK-nın təklifi ilə qəbul edilmiş Az R-sı Nazirlər Kabinetinin 25 
dek1997-ci  tarixli  140  saylı  qərarı  mühüm  addımdır.  Bu  qərarla  gömrük 
vəzifələrini  uğurla  həyata  keçirmək  üçün  Az  R-sı  gömrük  sisteminin 
büdcədənkənar inkişaf fondu təsis edilmişdir.  
Gömrük sisteminin inkişaf fondu aşağıda göstərilən mənbələr hesabina 
yaradılır: 
-  Az    R-nın  gömrük  sərhədindən  əmtəə  şəkilində  keçirilən  nəqliyyat 
vasitələri,  eləcə  də  müşayiət  olunmayan  yük,  kommersiya  məqsədləri  üçün 
nəzərdə tutulmayan beynəlxalq poçt daşımaları, eləcə də nəqliyyat vasitələri 
ilə  daşınan  yüklər  və  mallar  daxil  olmaqla  gömrük  rəsmiləşdirilməsinə  görə 
alınmış gömrük yığımları; 
-  mütəxəssislərə  gömrük  rəsmiləşdirilməsi  üçün  ixtisas  attestatlarının 
verilməsinə  və  ixtisas  attestatının  bərpasına,  gömrük  ödəmələrinin 
ödənməsinə  zəmanət  verən  bankların  və  digər  kredit  təşkilatlarının  rejestrə 
daxil edilməsinə görə alınan yığımlar; 
-  gömrük  işi  sahəsində,  qacaqmalçılığa  və  gömrük  qaydalarının 
pozulması  işinə  görə  müəyyən  edilmiş  qaydada  Az  R-nın  mülkiyyətinə 
keçirilən  malların,  nəqliyyat  vasitələrinin  və  digər  predmetlərin  satışından 
əldə olunan vəsaitlər; 
-  girov  əşyası  hesab  olunan  malların  və  nəqliyyat  vasitələrinin 
herraclarda  satışından  əldə  olunan  dövlət  büdcəsinə  köçürülən  vəsaitdən 
artıq olan məbləg; 
-  Az  R-sı  gömrük  orqanlarının  normal  fəaliyyətinə  qəsd  edən  iqtisadi 
hüquq  pozuntularına,  gömrük  qaydalarının  pozulmasına  görə  müsadirə 
edilmiş  malların,  nəqliyyat  vasitələrinin  satışından  əldə  olunan  rüsumlar, 
cərimələr, vəsaitlər; 

---

40 
 
-  valyuta tənzimlənməsi haqqında mövcüd  qanunvericilik və normativ 
aktların  pozulmasına  və  ya  gömrük  orqanlarının  normal  fəaliyyətinə  qəsd 
edən hüququpozmalara görə Az R-nın gömrük orqanları tərəfindən müsadirə 
edilmiş valyuta; 
-  gömrük  sisteminin  inkişaf  fondu  vəsaitlərinin  bank  hesablarında  və 
digər 
kredit 
orqanlarının 
hesablarında 
yerləşdirilməsindən 
və 
saxlanmasından əldə olunan mənfəət; 
-  qabaqcadan qəbul olunmuş qərarlara görə ödəmələr; 
-  Az  R-nın  gömrük  qanunvericiliyində  nəzərdə  tutulmuş  maddi  ziyana 
görə ödənmiş məbləğ və digər gömrük ödəmələri; 
-  Az R-nın maliyyə nazirliyi ilə razılaşdırılmış digər daxilolmalar. 
Gömrük  sisteminin  inkişaf  fondunun  vəsaitlər  aşağıdakı  tədbirlərin 
maliyyələşdirilməsinə yönəldilir: 
-  Az R-da vergi siyasətinin hazırlanması və həyata keçirilməsi, Az R-nın 
iqtisadi maraqlarının təmin edilməsinə və həyata keçirilməsinə nəzarət; 
-  Az  R-sı  gömrük  orqanlarına  tapşırılan  mövcüd  qanunvericiliyə  riayət 
edilməsi; 
-  xarici  iqtisadi  fəaliyyətin  və  onun  ayrı-ayrı  bölmələrinin  inkişaf 
etdirilməsi,  Az  R-nın  istehsal  üzrə  beynəlxalq  kooperasiyasında  iştirakına 
kömək edilməsi; 
-  gömrük işi sahəsində qanunun pozulmasına qarşı mübarizə; 
-   Gömrük Məcəlləsinə görə Az R-nın beynəlxalq əməkdaşlığının təmin 
edilməsi; 
-  gömrük idarələrinin normal işinin və inkişafının təmin edilməsi; 
-  gömrük  sisteminin  maddi-texniki  bazasının  və  sosial  sahəsinin 
möhkəmləndirilməsi; 
-  gömrük  kadrlarının  hazırlanması  və  təkmilləşdirilməsi  tədbirlərinin 
maliyyələşdirilməsi,  eləcə  də  DGK-nin  tədris  müəssisələrinin  saxlanması, 
inkişaf etdirilməsi və əlavə xərclərin maliyyələşdirilməsi; 
-  Az R-sı DGK sisteminə daxil olan müəssisə və təşkilatların yaranması 
və fəaliyyəti ilə bağlı xərclərin maliyyələşdirilməsi; 
-  gömrük orqanlarının aldığı kredit borcların qaytarılması və s. 
 
  
 

---

41 
 
 
 
3. Gömrük nəzarətinin təşkili. 
Suallar: 
1.  Gömrük nəzarəti anlayışı. 
2.  Gömrük məqsədləri üçün tələb olunan sənəd və məlumatlar. 
3.  Gömrük nəzarəti formaları və onların tətbiqinin əsas xüsusiyyətləri. 
4.  Gömrük  nəzarətinin  həyata  keçirilməsi  prosesində  gömrük  orqanlarının 
fəaliyyətinin əsas istiqamətləri. 
5.  Gömrük nəzarəti altında olma müddəti. 
6.  Şəxslərin ayrı-ayrı kateqoriyaları üçün gömrük güzəştləri. 
 
    
1.Gömrük nəzarəti gömrük hüququnun ən mühüm institutlarından biridir. Gömrük 
Məcəlləsinə  görə  gömrük  nəzarəti  –  gömrük  işi  üzrə  Az  Res-sı  Qanunvericiliyinə, 
həmçinin, icrasına nəzarətin Az Res-sı gömrük orqanlarına həvalə olunduğu Az Res-nın 
digər  qanunvericiliyinə  və  beynəlxalq  müqavilələrinə  riayət  olunmasını  təmin  etmək 
məqsədi ilə həyata keçirilən tədbirlərin məcmusudur.  
Mal və nəqliyyat vasitələrinə gömrük nəzarəti bir birindən seçilir. Gömrük nəzarəti 
birdəfəlik və təkrar ola bilər. Birdəfəlik gömrük nəzarəti o vaxt nəzərdə tutulurki, gömrük 
sərhədi ancaq bir istiqamətdə keçirilir. 
Gömrük nəzarəti onun həyata keçirilməsinin qayda və metodlarının məcmusudur. 
Bu metodlardan aşağıdakıları göstərmək olar: 
- 
mal  və  nəqliyyat  vasitələri  gömrük  məntəqəsinə  gətirilərkən  həyata 
keçirilən adi gömrük nəzarəti; 
- 
nəqliyyat vasitəsinin hərəkəti zamanı həyata keçirilən gömrük nəzarəti; 

---

42 
 
- 
gömrük  nəzarətinin  müəyyən  formalarında  azad  etmə  halları  istisna 
olmaqla, nəzarətin bütün formalarının istifadə olunduğu tam nəzarət; 
- 
seçmə gömrük nəzarəti. 
 
 
 
Gömrük nəzarətinin növləri.