O’zbekiston respublikasi Navoiy Icon metallurgiya kombinati Navoiy davlat konchilik instituti

O’zbekiston respublikasi Navoiy Icon metallurgiya kombinati Navoiy davlat konchilik instituti


«Elektrotexnika, elektronika va elektr yuritmalar» fanidan tajriba ishlarini vertual usulda bajarish bo'yicha USLUBIY KO’RSATMA





Navoiy-2008





Ushbu uslubiy ko’rsatma bakalavr yo'nalisMari bo'yicha ta'lim olayotgan talabalar uchun “Elektrotexnika, elektronika va elektr yuritmalar» fanidan vertual usulda bajariladigan tajriba ishlarini o z ichiga oladi.

Uslubiy ko ’rsatma texnika oily o ’quv yurtlarining energetik bo ’Imagan mutaxassislikyo ’nalishlari talabalari uchun mo ’ljallangan.

Uslubiy ko’rsatma Navoiy davlat konchilik instituti «Umumiy fizika va eletrotexnika asoslari» kafedrasining o’quv uslubiy kengashi yig'ilishida muhokama qilingan.

Uslubiy ko’rsatma Navoiy davlat konchilik instituti o’quv uslubiy kengashi qarori bilan chop ettirildi.

Tuzuvchi Nazarov J.T.

T aqrizchilar f. m.f. n., dotsent Ibragimov O f.m.f.n., dotsent Bazarov M.B.


2

KIRISH

Fan va texnika jadal rivojlanib borayotgan hozirgi kunda talabalarga ta’lim va tarbiya berish samaradorligini oshirishda ham katta o’zgarishlar sodir bo’ldi. Yaratilayotgan yangilikni doimiy o’zlashtirib borish O’zbekiston Respublikasi “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” va “Ta’lim to'g’risidagi qonun” lari oldiga qo'yilgan asosiy maqsadlaridan biri hisoblanadi. Ta’lim va zamonaviy ishlab chiqarishning uyg’unligini ta’minlash maqsadida kompyuter texnikasi imkoniyatlaridan ta’lim jarayonida muntazam foydalanib borish ayniqsa muhimdir. Shu maqsadda yaratilayotgan elektron darsliklar, ilmiy ommabop filmlar va virtual tajriba ishlari ta’lim jarayonining asosiy elementlari hisoblanadi.

Elektrotexnika fanidan tajriba ishlarini bajarish uchun yaratilgan ushbu uslubiy ko’rsatma “Electronics Workbench” dasturi asosida tuzilgan bo’lib, unda bu dasturdan foydalanish qoidalari va bu dastur yordamida bajariladidan 8 ta tajriba ishlari keltirilgan.

Electronics Workbench dasturi tajriba ishlarini elektron usulda bajarish uchun moslashtirilgan dastur hisoblanadi. Electronics Workbench sxematexnik modellashtirilgan sistema bo’lib, analogli, raqamli va raqamli-analogli elektr sxemalarni modellashtirish va tahlil qilish imkonini beradi.

Dastur bazasida keng tarqalgan electron komponentlarning katta to’plami mavjud. Bundan tashqari bu komponentlarning bazasini kengaytirish va ularning qiymatlarini keng diapazonda o’zgartirish imkoniyati kattadir.

Oddiy komponentlar qiymatlarini kattaliklar to’plamidan klavishlar yordamida o’zgartirish mumkin. Faol elementlar (modellar) o’zida aniq elementlar yoki ularning ideal modellari hamda kattaliklar to’plamini mujassamlashtirgan. Modellar komponentlar bazasidan tanlanadi va ularning kattaliklari ham foydalanuvchi tomonidan o’zgartirilishi mumkin.

O’lchov asboblarining katta to’plami turli xil kattaliklarni aniq o’lchash va ularning grafiklarini chizish imkonini beradi. Barcha asboblar haqiqiy o’lchov asboblariga yaqin qilib yasalganligi ulardan foydalanishda qulaylik yaratadi.

Haqiqiy (real) tajriba qurilmalaridan foydalanganda va unga tayyorgarlik ko’rganda ko’p vaqt sarf qilinadi. Electronics Workbench dasturida tajriba ishlarini bajarish vaqtni tejash imkonini berishi bilan birgalikda alohida joyga ehtiyoj tug’dirmaydi.

Electronics Workbench dasturida shemalarni noto’g’ri yig’ish o’lchov asboblarining ishdan chiqishiga va tajriba o’tkazuvchining hayotiga xavf tug’dirmaydi.

Murakkab sxemalarning grafik imkoniyatlari kengligi sababli ularni aniq tasvirlash va rangini o'zgartirish imkonini yaratadi.

Ushbu uslubiy ko’rsatmada keltirilgan trajriba ishlari Karimov A.S. va boshqalar muallifligida 1975 yilda chop ettirilgan «Elektrotexnika» (masalalar tuplami va laboratoriya ishlari) kitobidan olindi va Electronics Workbench dasturida bajarish ucun moslashtirildi.

Ushbu uslubiy ko’rsatma Umumiy elektrotexnika fanini o’rganayotgan kasb-hunar kollejlari talabalari uchun ham tajriba ishlarini vertual usulda bajarishda amaliy yordam beradi.


3








ELECTRONICS WORKBENCH DASTURI


Electronics Workbench komponentlari bazasiga passiv elementlar, tranzistorlar, boshqariladigan energiya manbalari, boshqariladigan kalitlar, gibrid elementlar, indikatorlar, mantiqiy elementlar, trigger qurilmalari, raqamli va analogli elementlar, maxsus kombinatsion sxemalar mavjud.

Faol elementlar modellari ideal va real holatlarda berilgan. O’lchashlarni olib borish uchun ampermetr, voltmeter, osillograf, multimetr, Bode-plotter (sxemalarni chastota xarakteristikalarini grafik tasvirlagich), funktsional generator, mantiqiy analizator, mantiqiy o’zgartirgich kabi asboblar mavjud.

Electronics Workbench sxema tahlili o’zgarmas va o’zgaruvchan tokda amalga oshirilishi mumkin.

Electronics Workbench dasturi turli murakkabliklardagi sxemalarni quyidagi harakatlar yordamida yig’ish imkonini beradi:

1. 
   elementlar bazasidan o’lchov asboblari va elementlarni tanlash;
   
2. 
   elementlarni ishchi oynaning istalgan joyiga olib borish;
   
3. 
   elementni yoki elementlar guruhini muntazam 90 gradusga burish;
   
4. 
   elementlar va elementlar to’plami yoki sxemani ko’chirib olish, ornatish va o’chirish;
   
5. 
   o’tkazgichlar rangini o’zgartirish;
   
6. 
   bir vaqtning o’zida bir qancha o’lchov asboblarini ulash;
   
7. 
   elementlar parametrlarini keng diapazonda o’zgartirish ;
   

Barcha amallar sichqoncha va klaviatura yordamida amalga oshiriladi.

Electronics Workbench dasturi komponentlari

Electronics Workbench dasturi oynasi ikki qismga ajratilgan: bular komponentlar paneli va komponentlar maydoni.


ftm.liiviKi Wmkbenrh


C* £•* C« - У"*», Ц«кз —Меню


i i ГЛ EL§ Qtt ss Ё5Э -Ж^; ll -jihozlarpaneli

83 - >•? r. ^ТЬошропепЙаг paneli


ishclii oyna


Ж

Ф