Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001
Yüklə 3,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Zeynəddin Hacıyev F Ə L S Ə F Ə ALI MƏKTƏBLƏR ÜÇÜN DƏRSLIK Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi- şdir. BAKI - 2001 2 Elmi redaktor: H.R.IMANOV , fəlsəfə elmləri doktoru, professor. Rə'yçilər: A.M.ŞÜKÜROV , fəlsəfə elmləri doktoru, professor. A.A.RƏHIMOV , fəlsəfə elmləri doktoru, professor. Təhsil nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmiş ən yeni proqram əsasında yazılmış dərslikdə fəlsəfənin bütün mövzuları sistemli şərh olunur. Totalitar rejimdən açıq, demokratik cəmiyyətə keçid dövrünün sosial-fəlsəfi təhlilinə geniş yer verilir. Dərslik ali məktəb tələbələri və aspirantlar üçün nəzərdə tutulmuşdur. Ondan həm də müəllimlər, elmi işçilər və fəlsəfəni müstəqil öyrənənlər istifadə edə bilərlər. 3 G I R I Ş Müasir həyat cəmiyyətin hər bir üzvündən, xüsusən də gənclərdən təbiətin və sosial reallığın sirrlərinə dərindən bələd olmağı tə‟kidlə tələb edir. Insanın dünyada yeri, həyatının mə‟nası, daxili mə‟nəvi aləmi ilə bağlı nəzəri məsələlərə nüfuz etmək də eyni dərəcədə zəruridir. Həmin vəzifələrin həlli fəlsəfə ilə ayrılmazdır Yalnız fəlsəfi dünyagörüşünə yiyələnməklə dünya binasının quruluşu haqqında, sosial inkişaf, onun qanunauyğunluqları və təfəkkür, prosesləri haqqında həqiqi biliklər əldə etmək mümkündür. Deyilənlər sübut edir ki, fəlsəfəni öyrənmək hər bir insan üçün həyati əhəmiyyətə malikdir. Hazırda fəlsəfəyə diqqət həm də ona görə artmalıdır ki, yaxın keçmişə qədər bu sahədə çox ciddi nöqsan və əyintilər baş vermişdir. Sovet rejimi dövründə fəlsəfənin tədrisində ehkamçılıq hökm sürürdü. Bu, fəlsəfənin reallıq ilə əlaqəsini heçə endirirdi. Ən təhlükəlisi odur ki, ehkamçılıq insanların dünya baxışında və dünyanı anlamasında avtoritarizm, vahid inhisar ideyası aşılayırdı. Nəticədə fəlsəfənin yaradıcı ruhu öldürülürdü. O rəsmi sənədləri, çağırış və rə‟yləri təbliğ etmə vasitəsinə çevrilmişdi. Belə düşüncə tərzi ideyaların çoxvariantlılığına və demokratizminə yol vermirdi. Digər tərəfdən həyat həqiqətlərini özünün bütün ziddiyyətliliyi, dolğunluğu və çalarları ilə öyrənmək əvəzinə çoxdan sübut olunmuş, mə‟lum məsələlər dönə- dönə təkrar olunurdu. Sonra, utopizmə qapılmış marksist fəlsəfə gerçəkliyi təhrif edir, onu zorla irəlicədən müəyyən olunmuş uydurma kommunizm idealına doğru hərəkət etdirməyə cəhd göstərirdi. Əslində isə ictimai inkişafın məntiqi idealdan həyata deyil, əksinə həyatdan ideala doğru getməyi tələb edir. Sosial həyatda volyuntarizm hökm sürürdü. Bu isə el- mi fəaliyyətə və biliklərin yayılmasına güc metodlarının tətbiqi ilə səciyyələnir. Belə şəraitdə nəzəri fəaliyyət azadfikirlilikdən, yaradıcı həqiqət axtarışlarından məhrum olur. Yetmiş ildən artıq davam etmiş sub- yektivist idarəçilik stili də fəlsəfəyə ciddi zərbə vurmuşdur. Onun başlıca təzahürü ictimai fəaliyyətdə, qarşıya məqsəd qoyularkən və onun həlli üçün vasitələr müəyyən edilərkən real vəziyyətin, obyektiv amillərin nəzərə alınmamasıdır. Bu, tarixi prosesin gedişinə əsassız və məs‟uliyyətsiz müdaxilə edilməsinə gətirib çıxartmışdı. Müstəqillik əldə etdikdən sonra Azərbaycanda ictimai həyatın bütün sahələrində olduğu kimi elmi- nəzəri fəaliyyətdə və təhsil sistemində də keyfiyyətcə yeni şərait yaranmaqdadır. Bu real zəminə əsaslanmaqla fəlsəfənin tədqiqi və tədrisi işində prinsipcə yeni vəzifələri irəli sürmək və həll etmək lazım gəlir. Söhbət hər şeydən əvvəl fəlsəfənin real həyat ilə itirilmiş əlaqələrini bərpa etməkdən gedir. Bunun üçün 4 fəlsəfənin ümumi, nəzəri müddəalar və anlayışlar çərçivəsində məhdudlaş- dırılmasına yol verilməməli, onun empirik bazası möhkəmləndirilməlidir. Unutmaq olmaz ki, nəzəriyyənin gerçəklik ilə uyğunlaşdırılması fəlsəfənin inkişafının əsas xəttidir. Yalnız bu yol ilə fəlsəfə spesifik bilik sahəsi kimi özünün cəmiyyət qarşısında vəzifələrini layiqincə yerinə yetirə bilər. Ikin- ci mühüm vəzifə, bütövlükdə cəmiyyətdə və elmi- nəzəri fəaliyyət sferasında qərəzsiz elmi axtarışları və həqiqətin aşkar edilməsini tə‟min edən demokratik şəraitin yaradılmasıdır. Qeyd edək ki, müstəqillik əldə etdikdən sonra ölkəmizdə bu münasibətdə ciddi irəliləyişlər baş vermişdir. Lakin onları gələcəkdə də ardıcıl olaraq həyata keçirmək zəruridir. Nəhayət, fəlsəfənin insana (şəxsiyyət mə‟nasında) doğru həqiqi dönüşü tə‟min olunmalıdır. Mə‟lumdur ki, totalitar rejimin hökmranlığı illərində insan mücərrədləşdirilirdi. Yə‟ni hər bir fərdin özünəməxsus, təkrar olun- maz keyfiyyətlərinə məhəl qoyulmurdu. Beləliklə də insan subyektinin şəxssizləşməsi (şəxsi simasını itirməsi) adlanan təhlükə özünü göstərirdi. Fəlsəfə bütövlükdə cəmiyyətin, yaxud da müəyyən sosial qrupun orta he- sabla götürülmüş nümayəndəsinə müraciət edirdi. Müasir reallıq özünəməxsus keyfiyyətləri, tələbatı, həyəcanları və imkanları olan insanı ön planda götürməyi, onun şəxsiyyətinin ümumi içərisində əriyib getməsinə yol verməməyi tələb edir. Son vaxtlar Azərbaycanda milli təhsil konsepsiyasının həyata keçirilməsi fonunda fəlsəfənin tədrisi yaxşılaşmaqdadır. Onun məzmunu təkmilləşir və yeniləşir. Bir sıra dərslik və dərs vəsaitləri çap olunmuşdur. Əlbəttə onlar çox faydalıdır. Bununla yanaşı göstərilməlidir ki, əvvəla, onların heç də hamısı marksist fəlsəfənin ehkamçı tə‟sirindən tam azad deyildir (xüsusən də sosial fəlsəfəyə aid mövzularda). Digər tərəfdən nəşr olunmuş kitablar əksərən beşillik tədris proqramı üçün nəzərdə tutulduğ- undan bakalavr hazırlığı pilləsi üçün qoyulan tələbləri ödəmir. Sonra, latın əlifbasına keçilməsindən xeyli müddət ötməsinə baxmayaraq, onların hamısı kiril qrafikasındadır. Bu da nəzərə alınmalıdır ki, son illərdə ölkəmizin ictimai həyatı burada gedən proseslərin yüksək dinamizmi və intensivliyi ilə səciyyələnir. Söhbət açıq cəmiyyətə keçid prosesində formalaşmaqda olan bazar münasibətlərinin, azad rəqabətin və sahibkarlığın inkişafından, cəmiyyətin bütün sferalarında demokratikləşmənin dərinləşməsindən gedir. Bu deyilənlərə heç şübhəsiz, hüquqi dövlət quruculuğu yolunda atılan əhəmiyyətli addımlar da əlavə edilməlidir. Nəhayət, xarici siyasət sahəsində qazanılmış uğurlar nəticəsində Azərbaycanın dünya birliyi ölkələri ilə iqtisadi və mədəni inteqrasiyası sür‟ətlənir, xalqımızın qərb və şərq sivilizasiyalarına qovuşması intensivləşir. Bu prosesdə milli mə‟nəvi dəyərlər ilə ümumbəşəri dəyərlərin dialektik vəhdəti daha da möhkəmlənir. 5 Yuxarıda deyilənlər sübut edir ki, ictimai həyatda və beynəlxalq miqyasda baş verən əsaslı dəyişikliklərin fəlsəfi mə‟nalandırılması və ümumiləşdirilməsi zərurəti indi əvvəlki dövrlərdə olduğundan daha kəskin şəkildə qarşıya çıxır. Bütün bu və digər mülahizələr müəllifi uzun illər ərzində ali məktəbdə fəlsəfənin tədrisində topladığı təcrübəni ümumiləşdirməklə, müasir reallığın tələblərini ödəyə biləcək dərslik yazmağa sövq etmişdir. Qarşıya qoyduğumuz məqsədə nə dərəcədə nail olduğumuzu söyləmək oxucunun səlahiyyətindədir. Biz isə hər cür təklif və iradlara əvvəlcədən təşəkkürümüzü bildirməklə kifayətlənirik. 6 Yüklə 3,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|