Solmaz qaşqay

---

SOLMAZ QAŞQAY 
MANNA DÖVLƏTİ 
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT NƏŞRİYYATI 
Bakı – 1993 

---

Elmi redaktoru: 
Azərbaycan Respublika EA-nın müxbir üzvü 
İqrar Əliyev 
Redaktoru Elmira Məmmədyarova 
Rəssamı Taleh Məlikov 
Qaşqay S.
Q 29 Manna dövləti. B.: Azərnəşr, 1993, 107 səh. 
Təqdim edilən monoqrafiya eramızdan əvvəl 1-ci minilliyin əvvəllərində 
Azərbaycan ərazisində yaranmış ən qədim dövlətlərdən olan Mannanın siyasi və 
iqtisadi tarixinə həsr olunmuşdur. Əsərdə Cənubi Azərbaycan ərazisində qazıntılar 
zamanı aşkar edilmiş mixi yazılarından istifadə edilmişdir. Kitabda dövlət 
quruculuğu və etnik problemlərə, təsərrüfatın müxtəlif sahələrinə xüsusi yer 
verilmişdir. Manna dövlətində yüksək mədəniyyət və inkişaf etmiş iqtisadiyyat 
olmuşdur. 
P 0503020007-74 
BBK 9/C42/ 
M – 651307 - 93
5 - 552 - 01 89 - 2 © Azərnəşr, 1993 

---

GİRİŞ 
Cənubi Azərbaycan ərazisində yazılı mənbələrdə qeyd edilən ilk iri dövlət 
qurumu Manna dövlətidir. Manna dövlətinin təşəkkülündə və onun 
möhkəmləndirilməsində iştirak etmiş bu ərazidəki müxtəlif tayfa birliklərinin 
tarixi, eləcə də e. ə. I minilliyin birinci yarısında Yaxın Şərqin ən güclü 
dövlətlərindən birinə çevrilən Manna dövlətinin özünün tarixi böyük maraq kəsb 
edir. 
Qədim Şərqə həsr edilmiş elmi ədəbiyyatda e. ə. I minilliyin əvvəllərində 
Urmiya gölünə bitişik ərazilərdə yaşayan əhalinin siyasi, xüsusilə də iqtisadi tarixi 
çox zəif işıqlandırılmışdır. Bununla belə qonşu ərazilərdə mövcud olmuş Aşşur və 
Urartu kimi dövlətlər barədə biz əhəmiyyətli dərəcədə daha dolğun tarixə malikik. 
E. ə. I minilliyin əvvəllərində qonşularla müntəzəm qarşılıqlı əlaqələri 
barədə məlumat verən yazılı mənbələr olsa da Urmiyanı hövzə əyalətləri tədqiqat 
mərkəzindən kənarda qalmışdır. Xırda tayfa birliklərinin, eləcə də ayrı-ayrı şəhər-
dövlətlərin konsolidasiyasında Manna çox mühüm rol oynamışdır. O, dəfələrlə 
Aşşur və Urartu arasında gedən ərazi çəkişmələrindən öz xeyrinə istifadə etmişdi. 
Aşşur dövlətinin zəifləməsindən və darmadağın edilməsindən sonra Manna e.ə. I 
minilliyin ortalarından Ön Asiyanın ən qüdrətli dövlətinə çevrilən Midiyaya tabe 
edildi. Lakin Midiyaya tabe olsa da Manna iqtisadi və mədəni cəhətdən Midiya 
dövlətinin ən inkişaf etmiş hissəsi kimi qalmaqda idi. 
Bu ərazinin zəif öyrənilməsinin əsas səbəbi burada ardıcıl arxeoloji 
qazıntıların aparılmaması idi. Arxeoloji materialların hamısı təsadüfən tapılmış 
dəfinələrdən və ya ayrı-ayrı əşyalardan ibarət idi. Bu boşluq Cənubi Azərbaycanda 
Urmiyanı əyalətlərdə aparılan geniş miqyaslı arxeoloji tədqiqatlar sayəsində 
dolduruldu. Urmiya gölünün cənub sahilində yerləşən Həsənlu yaşayış yerində, 
yaxınlıqdakı Dinhatəpə və Göytəpə, şimali-qərb sahilində yerləşən Həftəvantəpə, 
habelə Səfidrud çayı vadisində tapılmış nekropollarında və başqa obyektlərdə 
aparılmış qazıntılar zəngin və müxtəlif çeşidli material vermişdir. Naxçıvan 
zonasında aşkar olunmuş abidələrdən də külli miqdarda oxşar materiallar əldə 
edilmişdir. 
Bu materiallar sinfi təbəqələşmənin dərinləşdiyini, əmək məhsuldarlığının 
yüksək səviyyəsini, inkişaf etmiş sənətkarlıq istehsalının mövcudluğunu və s. 
göstərir. 
Maddi mədəniyyət dəlilləri bizə Aşşur və Urartu yazılı mənbələrindəki 
məlumatları daha geniş və hərtərəfli dərk etməyə imkan verir. 
Əsərdə imkan daxilində e. ə. I minilliyin əvvəllərində Urmiyanı hövzədə 
yaşamış əhalinin həyat və məişət mənzərəsini daha aydın təsəvvür etmək üçün 
yazılı mənbələri və maddi mədəniyyət məlumatlarını tutuşdurmağa çalışırıq. 

---

Yeni qazıntılar və materialların sonrakı tədqiqi, kölgədə qalmış sualları 
işıqlandırmağa, irəli sürülmüş məsələləri tamamlamağa və ya onlara bir qədər ayrı 
nöqteyi-nəzərdən baxmağa imkan verəcəkdir.