TermiNLƏRİN İzahli lüĞƏTİ



Yüklə 1,07 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/6
tarix06.09.2017
ölçüsü1,07 Mb.
#29057
  1   2   3   4   5   6

 

Tərtibçi: 

Elçin Cəfərov

, versiya 15.04 



 

 

TERMİNLƏRİN İZAHLI LÜĞƏTİ 

 

İctimai, siyasi, hüquqi, iqtisadi, coğrafi və tarixi terminlərin ümumi izahli lüğəti 



mütəmadi yenilənir

 

 

 



 

İrad və təkliflərinizi 

elchinya@yandex.ru

 elektron poçt ünvanına göndərə bilərsiniz. 

 

 

Terminlər və 



sözlər 

Sahə 

Açıqlaması 

 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



38-ci paralel 

siyasi 


1950-1953-cü illərdə Koreyada vətəndaş  müharibəsi nəticəsində Şimali  və Cənubi Koreya arasında 

çəkilmiş dünyada yeganə süni sərhəd 



Abissal zona 

coğrafi 


Dünya  okeanının  dibində  okean  tipli  litosfer  tavası  üzərində  yerləşən,  təqribən  3000-3500m-dən 

aşağı dərinlikdəki düzənliklər 



Abolisionizm 

coğrafi 


ABŞ-da  və  Latın  Amerikasında  XVIII  -  XIX  əsrlərdə  qul  ticarətinin  və  zənci  köləliyinin  ləğvi 

uğrunda ictmai hərəkat. Abolisionizm ideyası qısa zaman ərzində Böyük Britaniya, Kanada, Fransa 

və Rusiya  kimi ölkələrdə də dəstək qazanmışdır. ABŞ-da  abolisionizm  əsasən  köləliyin ittihamı  və 

ictimai fikrin onun əleyhinə yönəldilməsi təşkil edirdi. 1859-cu ildə Virciniya ştatında Con Braunun 

başçılığı  ilə  köləliyin ləğv edilməsi uğrunda  üsyan başladı. ABŞ-da  1861-1865-ci  illəri  əhatə  edən 

vətəndaş  müharibəsi  başa  çatdıqdan  sonra  hüquqi  cəhətdən  köləlik  ləğv  edildi.  Köləliyin  ləğvində 

XVI ABŞ prezidenti Avraam Linkolnun əhəmiyyətli rolu olmuşdur. Milli inkişafın tələbatından irəli 

gələn  daha  geniş  ictimai-siyasi  hərəkatların  mühüm  tərkib  hissəsi  kimi  abolisionizm  ümummilli 

məsələlərin həllinə təsir göstərmişdir. 

Aborigenlər 

coğrafi 


Hər hansi bir ərazinin, ölkənin qədim, yerli sakinləri 

Abraziya 

coğrafi 


Dəniz, göl və su anbarı sahillərində parçalanma və yuyulma prosesi və ya çayların sahildə gördüyü 

dağıdıcı təsir. 



Absenteizm 

hüquqi 


Vətəndaşlıq vəzifəsini yerinə yetirməkdən (seçkidən, səsvermədən) boyun qaçırmaq 

Ada 

coğrafi 


Hər tərəfdən su ilə əhatə olunan, kiçik quru sahəsi 

Ağ ev 

siyasi 


Vaşinqtonda ABŞ prezidentinin iqamətgahı 

Ağ koloniyalılar 

tarixi 


İngiltərə və digər Avropa ölkələrindən köçüb gələnlər, lakin İngiltərəyə tabe olanlar. 

Ağ plan (Vays) 

tarixi 


Hitlerin Polşaya basqın etdiyi gün 1 sentyabr 1939-cu il 

Axill dabanı 

tarixi 


Ən zəif cəhət, tez zədələnən yer. Qədim yunan əsatirində Parisin oxu Axili ölümcül yaralayır. 

Ailə 

hüquqi 


Qohumluq  və  ya  qanunvericiliklə  müəyyən  olunmuş  digər  xüsusiyyətlərə  görə  bağlılığı  olan,  birgə 

yaşayan,  ümumi  ev  təsərrüfatına  malik  şəxslər  və  yaxud  tənha  yaşayan  şəxslər  (“Ünvanlı  dövlət 

sosial yardımı haqqında” Qanundan) 

Ailədə 

adambaşına düşən 

orta gəlir 

hüquqi 


Ailənin məcmu gəlirlərinin ailə üzvlərinin sayına nisbəti (“Yaşayış minimumu haqqında” Qanundan) 

Ailənin gəlirləri 

hüquqi 


Ailə üzvlərinin bütün növ gəlirləri, o cümlədən ailə üzvlərinə bağışlanmış hədiyyələr, mülkiyyətdən, 

ailə  üzvlərinə  məxsus  əmlakdan,  şəxsi  yardımçı  təsərrüfatdan  əldə  olunan  və  yaxud  əldə  oluna 

biləcək  pul  və  natural  formada  gəlirlərinin  toplusu  (“Ünvanlı  dövlət  sosial  yardımı  haqqında” 

Qanundan) 



Ailənin  orta  aylıq 

gəliri 

hüquqi 


Ailənin gəlirinin orta aylıq göstəricisi (“Ünvanlı dövlət sosial yardımı haqqında” Qanundan) 

Akın 

coğrafi 


Qazaxlarda, qırgızlarda və s. xalq şairi 

Akkumulyasiya 

coğrafi 


(lat. accumulatio - toplanma) Yumşaq süxurların gətirilib çökək sahələrdə toplanması, çökməsi 

Bu  prosesləri  əmələ  gətirən  amillərdən  aslı  olaraq  Akkumulyasiya  su,  külək(eol),buzlaq  ,vulkam 

Akkumulyasiya  ayrılır.Akkumulyasiya  düzənliklər  qurunun  keçmişdəki  çayların  gətirdiyi 

materiallarla (çınqıl,qum,qumdaşı,gil və.s) ,buzlaq çöküntüləri ilə,vulkan püskürmələri məhsulları və 

eol çöküntüləri ilə  dolması nəticəsində  əmələ  gələn düzənliklərdir.Akkumulyativ relyef-dəniz  ,çay, 

göl,  buzlaq  çöküntülərinin,  qravitasiya  toplantılarının  və  vulkan  məhsullarının  (lava,  vulkan  külü 

və,s)  toplanması  nəticəsində  əmələ  gələn  relyef  formalarının  məcmusudur.Mənşəyinə  görə  :  su 


 

Tərtibçi: 

Elçin Cəfərov

, versiya 15.04 

Akkumulyasiya  relef  formaları  (su-Akkumulyativ  düzənliklər,  prolüvü-delüvi  şleyflər,  gətirmə 

konusları,  deltalar  və.s  );  buzlaq  Akkumulyativ  relyef  formaları  (morenlər,drumlinlər  və.s)  ;  Eol  

Akkumulyativ  relyef    formaları  (  dyunlar  ,barxanlar  və.s)  ;  qravitasiya  formaları  (uçqunlar  və.s) 

Akkumlyativ düzənliklər: Missisipi; 



Akropol 

tarixi 


Yunanca "yuxarı şəhər". Mənası rus Kremlinə uyğundur. 

Aksept 

iqtisadi 

Müəyyən  şərtlərlə  müqavilə  bağlanması  təklifinə  razılıq.  Əmtəə  və  xidmətlər  üzrə  nağdsız 

hesablaşmalarda  alıcının  haq-hesab  və  əmtəə  sənədləri  əsasında  və  yaxud  əmtəəyə  görə  ödənişə 

razılıq verməsi 

Aksesiya 

müqaviləsi 

siyasi 


Bir dövlətin başqa dövlət arasındakı müqaviləyə qoşulması haqqında müqavilə 

Aksiom 

siyasi 


Elmdə sübutsuz qəbul edilən müddəa 

Aksiz 

iqtisadi 

Dövlətin xəzinəsini doldurmaq məqsədilə çoxişlənən mallara (duz, tütün və s.) qoyulan dolayı vergi, 

həmçinin belə verginin yığmaqda məşğul olan təşkilat 



Akt 

hüquqi 


(lat. actus — fəaliyyət) Müəyyən edilmiş fakt və hadisələri təsdiq edən sənəddir. Bir qayda olaraq o 

bir neçə şəxs (kollegiyal) və ya xüsusi olaraq təyin edilmiş şəxs tərəfindən tərtib edilir. 



Aktual 

siyasi 


Müasir dövrün tələblərindən irəli gələn 

Akvatoriya 

coğrafi 


(lat. Aqua — su və ərazi) Yaxınlıqdakı hər hansı obyektə aid edilən su sıthinin bir hissəsi 

Aqlomerasiya 

coğrafi 


(lat. Aqioniero  — bir1omo, toplanma)  — Bir­birinə  yaxın yerləşən  yaşayış  məntəqələrinin daha iri 

şəhərinin dairəsinə cəlb olunaraq onunla birləşməsi nəticəsində yaranan şəhər sistemi 

Şəhər əhalisinin, təsərrüfatının, dərininə və eninə artması, genişlənməsi 

Aqoniya 

 

Ölümqabağı durum 



Aqrar-sənaye 

kompleksi 

coğrafi 


Kənd təsərrüfatı və onunla bağlı olan sənaye sahələri sistemi 

Albion 

tarixi 


Britaniya adalarının qədim adı 

Ali 

arbitraj 

məhkəməsi 

hüquqi 


AR Konstitusiyası qüvvəyə mindiyi gündən iqtisad məhkəməsi adlanır. 

Allüvial düzənlik 

coğrafi 


Çay çoküntülərindən əmələ gəlmiş düzənlik 

Alp qırışıqlığı 

coğrafi 


Kaynozoy erasında  Yer qabığının  müxtəlif  yerlərində  baş  vermiş  və  indi də  davam edən qırışıqlıq 

mərhələsi 



Alp 

və 

subalp 

çəmənliyi 

coğrafi 


2000-3000 m hündürlüklərdə yerləşən uca dağ çəmənliyi 

Alyans 

siyasi 


İttifaq, birləşmə 

Amfora 

tarixi 


Qədim Afinada iki qulplu dar boğazlı qab 

Amil 

tarixi 


Xilafət vaxtı mülki işlərə və vergi toplanmasına nəzarət edən şəxs 

Amnistiya 

hüquqi 


Ali  hakimiyyət  orqanı  tərəfindən  verilən  və  cinayət  törətmiş  şəxslərin  cəzadan  qismən  və  ya 

tamamilə azad edilməsini,yaxud bu şəxslər barəsində məhkəmənin təyin etdiyi cəzanın daha yüngül 

cəza ilə əvəz edilməsini nəzərdə tutan akt 

Anarxiya 

siyasi 


Rəhbərsizlik, hakimiyyətsizlik, özbaşınalıq 

Animizm 

tarixi 


İbtidai insanların hər şeydə ruh olmasına inanması 

Anşlus 

siyasi 


Daxiletmə, birləşdirmə 

Antanta bloku 

tarixi 


1904-1907-ci  illərdə  Rusiyanın,  İngiltərənin  və  Fransanın  hərbi-siyasi  bloku  olaraq  yaradılmışdır. 

1915-ci  ildə  İtaliya  və  Yaponiya  da  bu  ittifaqa  qoşuldu.  Antanta  bloku  “Üçlər  İttifaqına”  cavab 

olaraq, alman hegemonluğuna qarşı yaradılmışdı. I Dünya Müharibəsi Antanta blokunun qalibiyyəti 

ilə başa çatmışdı. 



Antik 

tarixi 


Qədim 

Antiklinal 

coğrafi 


Yer qabığında süxurların qabarıq yatım forması 

Antisemitizm 

siyasi 


Almaniya faşistlərinin yəhudilərə qarşı tətbiq etdikləri milli və dini ayrı-seçkiliyin ifrat forması 

Antisiklon 

coğrafi 


Atmosferin qapalı yüksək (mərkəzdə) təzyiq sahəsində havanın burulğanvari hərəkəti 

Antropogen 

coğrafi 


İnsanın ətraf mühitə təsiri nəticəsində yaranan dəyişiklik 

Aparteid 

siyasi 


İrqi  ayrı-seçkiliyin  ən  kəskin  forması.  bir  qrup  əhalinin  yaşamaq  üçün  zəruri  olan  hər  şeydən 

məhrum  edilməsi.  Aparteid  genosidi  xatırladır  və  onun  bir  növü  hesab  olunur.  1990-cı  illərin 

əvvəllərinə qədər CAR-ın hakim dairələri aparteid siyasətini yerli əhaliyə qarşı aparmışdır. Müasir 

beynəlxalq hüquq qaydaları aparteidi bəşəriyyətə qarşı cinayət sayır. 



Arakçeyevçilik 

tarixi 


I-ci Pavelin və I Aleksandrın çarlığı illərində kobud hərbiçilik, ağır polis rejimi 

Areal 

coğrafi 


(lat. area – sahə) Hər hansı komponentin (bitki, heyvan, xalq) yayıldığı sahə 

Areopaq 

tarixi 


Qədim Afinada ali məhkəmə 

Arxeoqrafiya 

tarixi 


Qədim yazı abidələrini toplamaq, tədqiq, şərh və nəşr etməklə məşğul olan elm sahəsi 

Arxeologiya 

tarixi 


Arxeologiya qədim maddi mədəniyyət nümunələrini öyrənən elm olub, tarix fənninə kömək edir. 

İlk  ibtidai  insanların  meydana  gəlməsi,  inkişaf  etməsi  və  formalaşması  tarixinin  öyrənilməsi 

arxeologiya  elminin  ən  əsas  vəzifələrindən  biridir.  Arxeologiya  elmi  insanlığın  uzaq  keçmişini 

maddi mədəniyyət qalıqları vasitəsilə öyrənir. 



Arxipelaq 

coğrafi 


Bir-birinə yaxin yerləşən eyni mənşəli adalar qrupu 

Arxivşünaslıq 

tarixi 


Arxiv işinin metodologiya və üsullarını tədqiq etməklə məşğul olan elm 

Ariadna sapı 

tarixi 


Krit  çarı  Minonun  qızı  Ariadna,  Afina  qəhrəmanı  Teseyə  verdiyi  bir  yumaq  sap  onu  labirintdən 

 

Tərtibçi: 

Elçin Cəfərov

, versiya 15.04 

çıxarır. 

Arid iqlim 

coğrafi 


Rütubət  əmsalının  vahiddən  çox  kiçik  olduğu,  torpaqda  rütubətin  kəskin  çatışmadığı  quraq  iqlim 

şəraiti 


Aristokrat 

tarixi 


Quldarlıq və feodalizm cəmiyyətində varlı əyyan 

Arreqasiya 

siyasi 


Siyasi qərarları qəbul edənlərin qarşılıqlı bərabərliyinin qorunması 

Artsak 

(Arsak, 

Arsax) 

 

tarixi 


Azərbaycan  ərazisində  türk  tayfalarına  məxsus  qədim  toponimdir.  “Arsax”  sözü  qədim  türk  tayfası 

olan  sakların  adı  ilə  bağlıdır  və  “igid  sak”,  “ər  sak”,  “sak  kişisi”  mənalarını  verir.  E.ə.  II  əsrdən 

etibarən  indiki  Qarabağ  ərazisi  və  ondan  cənubda  olan  (Cənubi  Azərbaycan)  bəzi  ərazilər  Arsak 

adlanırdı.  Sonradan  Qarabağ  toponiminin  işlədilməsi  Arsak  sözünü  sıxışdırmışdır.  Lakin,  hələ  də 

Qarabağ  sözü  ilə  paralel  olaraq  işlədilməkdədir.  Alban  dövlətinin  süqutundan  sonra  patriarxlığın 

mərkəzi Arsaxa keçir. Mənbələrdə Arsax "möhkəmləndirilmiş vilayət", "möhkəm ölkə" adlanırdı. İlk 

orta  əsrlərdə  erməni  tarixçilərinin  əsərlərində  bu  söz  Artsax  kimi  verilib.  Türkcə  izah  olunduğu 

halda, bu söz nə qədim, nə də müasir erməni dilində heç bir məna vermir.  

Tarixi  Arsax  (antik  mənbələrdə  Orxistana)  vilayəti  sağ  sahil  Albaniyasının  (Hazırda  Qarabağın 

dağlıq hissəsi və Mil düzü) əyalətlərindən biri idi. 



Aslar 

tarixi 


Türkdilli soyların ən qədim əcdadlarından biri. Asların adına "Orxon Yenisey"də rast gəlinir. 

Assimilyasiya 

coğrafi 


Bir  xalqın  öz  dilini,    mədəniyyətini    və    milli    şüurunu    itirərək    başqa    xalqa  qarışması,  onun 

içərisində əriyib getməsi, qarşılıqlı mənəvi nüfuzetmə 



Aşağı yaş senzi 

hüquqi 


Dövlət qulluğuna qəbul edilmək üçün isə 16 yaşına çatmağın lazımlığı qeyd olunub. Prezident 35, 

Baş  nazir  30,  Baş  nazirin  müavini,  nazir,  digər  mərkəzi  İH  orqanının  rəhbəri  25,  Millət  vəkili  25, 

Naxçıvan  MR  Ali  məclis  sədri  30  (Naxçıvan  MR-da  5  il  yaşayan,),  Hakim  30  (son  yaş  65, 

peşəkarlığından  istifadəyə  ehtiyac  yaranarsa,  Məhkəmə-Hüquq  Şurasının  təklifi  ilə  70),  Gömrük 

orqanlarında  işə  qəbul  olunmaq  üçün  Yaşı  30-u  keçmiş  vətəndaşlar  qəbul  edilmirlər.  Vergi 

orqanlarında  işə  yaşı  35-i  keçməmiş  vətəndaşlar  qəbul  edilirlər.  Daxili  işlər  orqanlarında  xidmət 

üçün yaşı 20-dən aşağı və 30-dan yuxarı olmayan Azərbaycan vətəndaşları qəbul olunurlar. Maliyyə, 

təsərrüfat,  kriminalistik  təhqiqatlar,  tibb  xidmətləri,  həmçinin  mühəndis-proqramçı,  tədris 

müəssisələrində  orta  və  böyük  rəis  heyəti  vəzifələrinə  yaşı  35-dək  olan  şəxslər  də  qəbul  oluna 

bilərlər: “Zərurət yarandıqda müstəsna hal kimi yaşı 40-dək olan elmi dərəcəyə malik mütəxəssislər 

də  xidmətə  götürülür.  Daxili  işlər  orqanlarının  əməkdaşları  rütbələrindən  asılı  olaraq  müxtəlif  yaş 

həddinədək  xidmət  edə  bilərlər.  Burda  da  yaş  məhdudiyyətləri  50  ilə  65  yaş  arasında  dəyişir. 

Feldyeger  rabitəsi  –  məxfi  rabitə  orqanında  xidmət  keçmə  üçün  də  yaş  senzi  30,  Penitensiar 

xidmətdə  qulluğa  isə  20-dən  aşağı  və  bir  qayda  olaraq  30-dan  yuxarı  olmayan  şəxslər  qəbul 

olunurlar. 

Aşınma 

coğrafi 


Yer səthində xarici qüvvələrin təsiri nəticəsində süxurların parçalanaraq xırdalanması prosesi. Fiziki 

(mexaniki), kimyəvi, üzvi aşınma növlərinə bölünür. 



Ateizm 

tarixi 


Allahsızlıq 

Atmosfer 

coğrafi 


(yun. atmos - buxar va sphaira – təbəqə, kürə) Yeri əhatə edən qarvari hava təbəqəsi 

Atoll 

coğrafi 


Adətən, sualtı vulkan konusu üzərində yaranan, dairəvi yerləşən mərcan adalar qrupu 

Avatura 

siyasi 


Real şəraiti nəzərə almadan edilən, məcburiyyətə düçar olan, risqli hərəkət. (Hitler Almaniyanin II 

dünya müharibəsini törətməsi). 



Avgi tövləsi 

tarixi 


qədim yunan əsatirində çar Avginin təmizlənməyən tövləsi. Herakl 1 günə təmizlədi. 

Avropa 

Atom 

Enerji Birliyi 

iqtisadi 

A.F.R,  Fransa,  İtalıya,  Niderland,  Belçika  və  Lüksemburqatom  enerjisi  eht.  və  atom  sənayesinin 

birləşməsi məqsədilə 1957-ci ildə yaranan təşkilat 



Avropa 

Birliyi 

(Avropa İttifaqı) 

siyasi 


28 dövləti birləşdirən dövlətlərüstü və eyni zamanda dövlətlərarası iqtisadi və siyasi təşkilat. 

Formal  olaraq  1  noyabr  1993-cü  ildə  Maastrixt  sazişi  ilə  təsis  edilmiş  bu  ittifaqın  təməli  18  aprel 

1951-ci il tarixli Paris Müqaviləsinə əsasən, Belçika, Almaniya, Fransa, Niderland, Lüksemburq və 

İtaliya tərəfindən Avropa Kömür və Polad Birliyinin (AKPB) yaradılması ilə qoyulub. 

Təşkilatın mənzil qərargahı Brüsseldə yerləşir. 

AB  yeganə  beynəlxalq  təşkilatdır  ki,  özündə  həm  beynəlxalq  təşkilat,  həm  də  dövlət  əlamətləri 

daşıyır, əslində isə formal olaraq heç biri deyil. Bəzi məsələlər birliyin ümumi institutları, bəziləri isə 

üzv dövlətlərin nümayəndələrinin razılaşması ilə qəbul edilir. AB-nin 3 vacib qurumu var: Avropa 

Şurası, Avropa Parlamenti və Avropa Komissiyası. 

Avropa 

Parlamenti 

siyasi 


Avropa Birliyinə üzv dövlətlərin milli parlamentləri ilə oxşar haqlara sahib olan Avropa Parlamenti 

AB  xalqlarının  demokratik  siyasi  iradəsini  təmsil  edir.  Parlament  Avropa  Birliyinin  üç  vacib 

qurumundan biridir. 

Avropa  Parlamenti  1952-ci  ildə  qurulub.  İclasları  Brüsseldə  və  Strasburqda  keçirilir.  1979-cu  ilə 

qədər  onun  üzvlərini  dövlətlər  təyin  edirdi.  Həmin  il  verilən  qərarla  üzvlər  birbaşa  seçkilərdə 

seçilirlər. 

Parlamentin üç vacib funksiyası var: 

Avropa qanunlarını elan etmək; 

Avropa qurumlarına demokratik nəzarət etmək; 

Şura ilə birlikdə büdcəyə dair qərarlar vermək. 

Parlament öz səlahiyyətlərini Şura ilə bölüşür. Qərarların əksəriyyəti birlikdə verilir. Parlament həm 

də Avropa Komissiyasının üzvləri barədə təkliflərə baxır, onları təsdiq edir. 



Avtokratiya 

siyasi 


Mütləqiyyət,  bütün  dövlət  hakimiyyətinin  bir  nəfərin  əlində  toplandığı  idarəetmə  forması.  Heç  bir 

 

Tərtibçi: 

Elçin Cəfərov

, versiya 15.04 

səlahiyyətli orqan mövcud deyil, dövlətin özü isə mərkəzləşdirilmiş hərbi-bürokratik maşına çevrilib. 

Avtokratik  idarə  üsulu  özünün  bütün  formaları  ilə  xalqın  tam  hüquqsuzluğu,  məmurların  və 

hərbçilərin özbaşınalığı deməkdir. 

Avtomatik 

idarə 

üsulu 

siyasi 


Bütün dövlət hakimiyyətinin bir nəfərin əlində toplandığı idarəd forması. 

Avtonomiya 

siyasi 


Yunanca autonomiya “özünüidarəetmə” sözündəndir. 

Avtoritarizm 

siyasi 


Qeyri-demokratik  rejimləri  və  onlara  uyğun  olan  siyasi  şüur  formalarını  ifadə  etmək  üçün 

işlədilir.Avtoritarizm  nəzəriyyəsi  XIX  əsrin  başlanğıcında  J.de  Mentr  və  L.de  Bonald  kimi 

ulturamühafizəkar  nəzəriyyəçilər  tərəfindən  işlənib  hazırlanmışdır.(Fransa  inqilabına  və  sosialist 

hərakatına cavab olaraq ). 



Avtoritet 

siyasi 


Nüfuz 

Avuarlar 

iqtisadi 

Ödəmələrə  və  öhdəliklərin  iclasına  yönəldilən  aktivlər  (pul  vəsaiti,  qəbzlər,  veksellər,  köçürmələr, 

akkreditivlər) 



Aysberq 

coğrafi 


Dünya okeanında materik mənşəli üzən "buz dağı" 

Azərbaycan  Sovet 

Ensiklopediyası 

(АСЕ) 

tarixi 


10  cilddən  ibarət  Azərbaycan  dilində  ensiklopediya.  1976—1987-ci  illərdə  kiril  əlifbası  ilə  nəşr 

edilmişdir. Hazırda Azərbaycan dilində ensiklopedik informasiya bazalarından ən mükəmməlidir. 



Azimut 

coğrafi 


Şimal istiqaməti ilə verilən istiqamət arasında qalan və saat əqrəbinin hərəkəti istiqamətində ölçülən 

0-360° arasında bucaq 



Azonallıq 

coğrafi 


Zonallıq qanunauyğunluğuna tabe olmayan landşaft, hadisə və proses 

Aztəminatlı ailə 

hüquqi 


Orta aylıq gəlirləri hər bir ailə üzvü üçün ehtiyac meyarının məcmusundan aşağı olan ailə (“Yaşayış 

minimumu haqqında” Qanundan) 



Balneologiya 

coğrafi 


Mineral  suların  mənşəyini,  onlardan  müalicə  məqsədilə  istifadə  etmək  üsullarını  və  orqanizmə 

təsirini  öyrənən  elm.  Abşerondakı  göllərinin  təbii,  müalicəvi  palçıqları  və  suları,  Naftalanın 

müalicəvi nefti, Naxçıvanın duz mağaraları respublikamızın balneoloji ehtiyatlarına aiddir. 

Bank aksepti 

iqtisadi 

İdxalçının xahişi ilə birinci dərəcəli iri bank tərəfindən vekselin aksept edilməsi. Bu halda bank öz 

öhdəsinə götürür ki, göstərilən müddətdə vekselin ödənilməsini icra edəcəkdir. Bankın aksept etdiyi 

vekselin etibarlığı artır.Vekseli aksept etmək üçün bankalr müəyyən haqq (komissiya) tuturlar. 

Bank günü 

hüquqi 


Bankın iş günü ərzində ödəmə əməliyyatlarının aparıldığı vaxtdır. 

Bar 

coğrafi 


Təzyiq vahidi 

Barbarossa  planı 

(Bliskrik) 

tarixi 


İkinci  dünya  müharibəsində  Almaniyanın  SSRİ-yə  qarşı  həyata  keçirdiyi  ildırımsürətli  müharibə 

(alm.  Blitzkrieg)  planı.  Əməliyyatın  adı  Müqəddəs  Roma  imperiyasının  imperatoru  I  Fridrix 

Barbarossanın adından götürülmüşdür. 

Plan 1940-cı il iyulun 21-də general Fridrix Paulyusun rəhbərliyi altında hazırlanmağa başlanmış və 

həmin  il  18  dekabrda  Vermaxtın  ali  baş  komandanı  Adolf  Hitlerin  21  nömrəli  direktivi  ilə  təsdiq 

edilmişdir. Plana görə 3 ay ərzində SSRİ-nin Avropa hissəsini tutmaq planlaşdırılırdı. 

Əməliyyat 1941-ci il 22 iyun tarixində 4,5 milyon nəfərlik alman ordusunun hücumu ilə 2 900 km-

lik SSRİ sərhədi boyunca icra edilməyə başlamış, bu hadisə tarixə ən böyük hücum əməliyyatı kimi 

daxil olmuşdur. Əməliyyata həmçinin 60 000 texnika və 750 000 at cəlb olunmuşdu. Əsas hədəflər 3 

şəhər idi: Leninqrad, Moskva və Kiyev idi. 



Barxan 

coğrafi 


Səhralarda  küləyin  bir  istiqamətdə  əsməsi  nəticəsində  yaranan  qum  təpəsi.  Oraq  və  ya  nal 

formasında, küləktutan yamac dik olur. Hündürlüyü 100-150 m-ə çatan barxanlara da rast gəlinir. 



Barrel 

coğrafi 


Dünya bazarında neft satışında ölçü vahidi. 1 barrel 159 litrdir. 

Barşina 

tarixi 


Rusiyada kəndlinin öz əmək aləti ilə ağa torpağında işləməsi 

Barter 

iqtisadi 

Birbaşa pulsuz mübadilə, əmtəəni əmtəəyə dəyişmək 

Bastiliya 

tarixi 


XIV-XVIIIəsrlərdə Parisdə siyasi dustaqlar üçün qala 

Baş 

prokuror 

yanında 

Korrupsiyaya 

qarşı 

mübarizə 

idarəsi 

hüquqi 


Prezidentin  2004-cü  il  3  mart  tarixli,  114  nömrəli  Sərəncamı  ilə  yaradılmışdır.  İdarə  korrupsiya  ilə 

bağlı  cinayətlər  üzrə  həyata  keçirilən  ibtidai  istintaq  sahəsində  ixtisaslaşmış  qurumdur  və  Baş 

prokurora tabedir. 

Baş ştat 

tarixi 


XIV-XVII əsrlərdə feodal Fransada silki nümayəndələrin ali orqanı 

Başqa 

dövlətlər 

qarşısında 

öhdəliyi olmayan 

hüquqi 


Azərbaycan  Respublikası  Konstitusiyasının  100-cü  maddəsinin  «...başqa  dövlətlər  qarşısında 

öhdəliyi  olmayan...»  müddəasının  hüquqi  mənası  vətəndaşın  xarici  dövlətlərlə  bağlılığına  və 

onlardan  asılılığına  səbəb  olan  münasibətlərin  mövcudluğu  ilə  əlaqədar  yaranan  öhdəliklərinin 

olmamasını ehtiva edir. Belə öhdəliklər uzun müddət ərzində xaricdə yaşamaqla bağlı əmələ  gələn 

davamlı, möhkəm və sabit münasibətlərin mövcudluğuna səbəb olan qeydiyyat, vergi, ölkə ərazisini 

müəyyən müddətdən artıq tərk etməmək və s. kimi, habelə siyasi hüquqi və bu cür digər öhdəliklər 

də  ola  bilər. («Azərbaycan»  qəzeti,  03  avqust  2002-ci  il,  №  176  Azərbaycan  Respublikası 

Konstitusiya Məhkəməsinin Məlumatı  3/2003) 



Başlanğıc 

meridian  (Qrinviç 

meridianı, 

Sıfır 

meridianı) 

coğrafi 


Coğrafi  uzunluqların  hesablanması  üçün  1884-cü  ildə  şərti  qəbul  olunmuş  London  yaxınlığındakı 

Qrinviç rəsədxanasından keçən meridian 



Bayraq 

hüquqi 


Bir  ölkəni,  təşkilatı,  quruluşu  və  ya  birliyi  işarələyən,  əsasən  parçadan  olan,  dövlət  rəmzi  olub, 

 

Tərtibçi: 

Elçin Cəfərov

, versiya 15.04 

müharibələr,  inqilablar,  nümayişlər  zamanı  öndə,  insanların  başı  üzərində  aparılan,  müxtəlif  rəsmi 

təşkilatların binalarının qarşısında dirəyə asılan və həmin təşkilatı təmsil edən, Vətən uğrunda şəhid 

olanların qəbirləri üzərinə salınan dövlət atributudur. Bayrağın üzərindəki hər rəng və simvol bir özəl 

məna daşıyır. 



Bedlend 

coğrafi 


Yararsız torpaq sahələri 

Benilyüks ölkələri 

 

iqtisadi 

Belçika, Niderland, Lüksemburq adlannm bas hərflərinin birliyini əks etdirir. 

Qərbi  Avropanın  inkişaf  etmis  ölkələrini  (Belçika,  Niderland,  Lüksemburq,  Norveç,  İsveç, 

Danimarka,  İslandiya,  İspaniya,  Portuqaiiya,  İsveçrə,  Avstriya,  Yunanıstan,  Finlandiya,  İrlandiya, 

Malta) özündə birləsdirir. 



Bentos 

coğrafi 


(yun. benthos – dərinlik) Su hövzələrinin dibində yaşayan canlılar 

Berqştrix 

coğrafi 


(alm. berg  - dağ və ştrich – xətt) Topoqrafik xaritalarda horizontallara perpendikulyar çəkilən, səth 

sularının axın istiqamətini, yani hündürlüyün azalma istiqamətini göstərən qısa xətt 



Beşinci kolon 

siyasi 


Ölkə daxilində düşmənə işləyən xəyanətkar qüvvə. Faşist Franko Madridi dörd tərəfdən mühasirəyə 

alarkən  şəhərdəki  müdafiə  xuntası  onun  tərəfinə  keçir  və  məhz  həmin  qüvvə  beşinci  kolon  (dəstə) 

adlandırılır. 

Beynəlxalq 

miqrasiya 

coğrafi 


Emiqrasiya və immiqrasiyanın birliyi 

Beynəlxalq 

münasibətlər 

siyasi 


Siyasi  elmin  bir  qolu  olub,  beynəlxalq  sistemdə  dövlətlərin  bir-biri  ilə,  eləcə  də  beynəlxalq 

hökumətlərarası  təşkilatlar  (BHT),  transmilli  korporasiyalar  (TMK)  və  digər  qeyri-dövlət  aktorları 

ilə münasibətlərini öyrənir. 

Beynəlxalq 

təşkilatlar 

coğrafi 


BMT, ATƏT, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı, Avropa Şurası, Avropa İttifaqı, NATO 

Bələdiyyə 

hüquqi 


Qanunla  müəyyən edilmiş ərazi hüdudları daxilində  yerli özünüidarəetmə formasıdır. Bələdiyyənin 

öz  mülkiyyəti,  yerli  büdcəsi  və  seçki  bələdiyyə  orqanları  olur  və  o,  Azərbaycan  Respublikası 

Konstitusiyası  ilə  və  bu  qanunla  səlahiyyətlərinə  aid  edilmiş  yerli  əhəmiyyətli  məsələləri  müstəqil 

surətdə həll edir. Bələdiyyələr bərabərlik əsasında qurulur və fəaliyyət göstərirlər. 



Bərzəx 

coğrafi 


İki quru sahəni birləşdirən və iki su hövzəsini ayıran nisbətən ensiz quru zolaq 

Bılina 

tarixi 


Tarixlə bağlı epik nəğmə 

Bioloji müxtəliflik  coğrafi 

Yer üzərində bütün canlıların - mikroorqanizm, bitki və heyvanların müxtəlifliyi deməkdir. 

Respublikada  rast  gələn  600  növ  endemik  bitkilərdən  168-i  Azərbaycan,  432  növü  isə  Qafqaz 

florasına  aiddir.  Azərbaycan  Respublikasının  "Qırmızı  kitabı"na  140  nadir  və  nəsli  kəsilmək 

təhlükəsi olan bitki növü daxil edilmişdir.  

Azərbaycan  ərazisində  faunanın  18  min  növü  qeydə  alınmışdır.  Müasir  Azərbaycan  faunası 

məməlilərin  97  növünü,  quşların  357,  balıqların  100-ə  yaxın,  amfibiya  və  reptiliyaların  67  növ  və 

yarımnövü, həşəratların 15 minə yaxın növünü əhatə edir. 

Azərbaycan  Respublikasının  "Qırmızı  kitabı"na  məməlilərin  14  (ceyran,  bəbir,  bezoar  keçisi,  dağ 

qoyunu və s.), quşların 36 (turac, dovdaq, ütəlği, bəzgək, ərsindimdik və s.), balıqların 5 (ilanbalığı, 

qızılxallı, poru və s.) amfibiya və reptiliyaların 13 (adi triton, Suriya sarımsaqiyli qurbağa, eskulap 

ilanı), həşəratların 40 növ və yarımnövləri (Talış kökyeyəni, Apollon, Xrizip, Talış brameyası və s.) 

daxil  edilmişdir.  Bioloji  növ  müxtəlifliyinin  əsas  səbəbi  regionun  geoloji  tarixi  və  müxtəlif  iqlim 

şəraitinin olmasıdır. 



Biosenoz 

coğrafi 


Müəyyən  mühit  məkanında  yaşayan  və  bir-biri  ilə  müxtəlif  əlaqələrdə  olan  bütün  canlıların  (bitki 

növləri, heyvanat aləmi, mikroorqanizmlər) məcmusu 



Biosfer 

coğrafi 


Yer kürəsində canlı həyatın yayıldığı sahə. 

Biosfer ozon səthinə kimi atmosferin bir hissəsi litosferin üst hissəsi, əsasən aşınma gedən qabığı və 

bütün  hidrosfer  daxildir.  Biosferin  ümumi  qalınlığı  40  km-ə  çata  bilər.  Biоsfеrdə  sərbəst  оksigеn 

qazı yarandıqdan sоnra bitki və hеyvanların yaşaması mümkün оlmuşdur. 



Biotop 

coğrafi 


Torpaq 

Birinci 

Dünya 

müharibəsi 

tarixi 


1914-1918-ci  illərdə  baş  vermiş,  bəşəriyyət  tarixində  İkinci  Dünya  müharibəsinə  qədərki  ən  böyük 

müharibə. Antanta ittifaqının qələbəsi ilə başa çatan müharibənin nəticəsi Osmanlı İmperiyasının və 

“Üçlər İttifaqına” daxil olan Avstriya-Macarıstanın süqutu, Rusiyada Fevral və Oktyabr üsyanlarına, 

Almaniyada isə Noyabr üsyanın baş verməsi olmuşdu. 



Birja 

iqtisadi 

Xüsusi ayrılmış yerdə müntəzəm fəaliyyət göstərən, qiymətli kağızları–səhmləri, standartlarla və ya 

nümunələrlə kütləvi-çoxişlənən malları (əmtəə birjası) alıb satan müəssisə. 



Bişkek protokolu 

tarixi 


1994-cü il mayın 12-də Ermənistanın Azərbaycana qarşı elan edilməmiş müharibəsində atəşkəs elan 

olunub. Qarabağ konflikti tarixinə "Bişkek protokolu" adı ilə düşmüş razılaşma həmin gün qüvvəyə 

minib.  Bu,  indiyədək  bənzər  münaqişələr  tarixində  mövcud  olmuş  ən  uzunmüddətli  atəşkəs 

razılaşmasıdır. 



Biyar 

tarixi 


Kəndlinin feodal təsərrüfatda gördüyü bütün işlər 

Blankizm 

tarixi 


XIX əsrdə Fransa inqlabi hərəkatında Lui Oqüst Blankinin adı ilə bağlı cərəyan  

Bliskrik 

tarixi 


İldırımsürətili müharibə 

Boğaz 

coğrafi 


İki su hövzəsini birlaşdirən və iki quru sahəni bir- birindan ayıran nisbətən ensiz su zolağı 

Borçalı 

tarixi 


Gürcüstanın  cənub-şərqində  yerləşən  və  hazırda  Aşağı  Kartli  mxaresi  adlandırılan  inzibati  vahidin 

tarixi  adı.  Etimoloji  araşdırmalara  görə  Borçalı  toponiminin  "börü"  və  "çala"  sözlərinin 

birləşməsindən əmələ gəldiyi ehtimal edilir. Mənası "qurd çalası" və ya "qurd oylağı" deməkdir. 


 

Tərtibçi: 

Elçin Cəfərov

, versiya 15.04 



Botanika 

tarixi 


Biologiyanın mühüm tərkib hissəsi оlub, bitkilər haqqında elmdir 

Boykot 

siyasi 


Şəxslə və ya dövlətlə münasibətləri kəsmək 

Boykot 

siyasi 


Bir şəxslə, dövlət və s. ilə hər hansı münasibətləri kəsməkdən ibarət olan mübarizə vasitəsi. 

Böyük 

Vətən 

müharibəsi 

tarixi 


Rusiya  və  keçmiş  postsovet  ölkələrinin  bəzilərində  1941–1945  illərdə,  İkinci  dünya  müharibəsi 

dövründə  Sovet  İttifaqının  Almaniya  və  onun  müttəfiqlərinə  qarşı  apardığı  müharibəyə  verilən  ad. 

MDB ölkələrində Almaniyanın danışıqsız təslim olduğu gün − 9 may günü rəsmi bayramdır. 

Almaniya  1941-ci  il  iyunun  22-də  1939-cu  il  avqustun  23-də  bağladığı  10  il  müddətinə  hücum 

etməmək və sentyabrın 28-də imzaladığı "Sərhədlər və dostluq barədə" müqavilələri pozaraq bütün 

sərhəd  boyu  190  diviziya  ilə  SSRİ  üzərinə  hücuma  keçdi.  Alman-sovet  müharibəsi  başlandı.  Bu 

Rusiyanın Sovet dövrü tarixinə Böyük Vətən müharibəsi kimi daxil olmuşdur. 

Brest-Litovsk 

Sülhü 

tarixi 


(1918)  Rusiya  Sovet  Federativ  Sosialist  Respublikası  (RSFSR)  ilə  Dördlər  ittifaqı  (Almaniya, 

Avstriya-Macarıstan,  Türkiyə  və  Bolqarıstan)  arasında  sülh  müqaviləsi.  Sovet  Rusiyası  məğlub 

olaraq 1-ci Dünya müharibəsindən çıxdı 

Briz 

coğrafi 


Sutkalıq  külək  növü.  Quru  və  su  səthinin  sutka  ərzində  qeyri-bərabər  qızması  və  müvafiq  olaraq 

təzyiq  fərqinin  yaranması  nəticəsində  gündüz  sudan  quruya,  gecə  qurudan  suya  doğru  asan 

küləklərdir. 

Broker 

iqtisadi 

Dəllal, vasitəçi, agent. Birjada qiymətli kağızların və əmtəələrin alınıb-satılması ilə məşğul olan şəxs 

və  ya  firma.  Broker  öz  xidmətinə  görə  müqavilədə  göstərilən  məbləği  1%-dən  5%-ə  qədərini  haqq 

kimi ala bilər. Bro- kerin komissiya almaq hüququ və bu haqqın miqdarı çarterdə nəzərdə tutulur. 

Buxarlanma 

coğrafi 


Suyun maye və ya bərk haldan buxar halına keçmə prosesi 

Buxarlanma 

qabiliyyəti 

coğrafi 


(mümkün buxarlanma) Müəyyən temperatur şaraitinda buxarlana bilan rütubətin miqdarına deyilir 

Bulaq 

(qaynaq, 

çeşmə) 

coğrafi 


Qrunt sularının tabii suratda Yer səthinə çıxması 

Bundestaq 

coğrafi 


Almaniyanın Federal Parlamenti 

Burgerlər 

tarixi 


Qərbi Avropanın feodal cəmiyyətində şəhərlilər silki (tacirlər, sələmçilər, sənətkarlar, alverçilər) 

Burjuaziya 

tarixi 


Fransızca "şəhərli" 

Buta (butə, puta) 

tarixi 


Qönçə,  badamabənzər  naxış  növüdür.  Azərbaycan  ornament  sənətinin  çox  yayılmış  bəzək 

elementlərindən biridir. 

Butanın  atəşpərəstlik  dövrünə  məxsus  bəzək  forması  olduğu  ehtimal  edilir.  Bakı,  Gəncə,  Ərdəbil, 

Təbriz,  Naxçıvan,  Salyan,  Muğan  xalçalarında,  binaların  daxili  bəzəkləri  və  digər  sənət 

nümunələrində  butadan  geniş  istifadə  edilmişdir.  Buta  Orta  Asiya  və  Yaxın  Şərq  ölkələrinin  də 

(Hindistanın  tirmə  şallarında,  İranın  parça  və  metal  məmulatlarında  və  s.)  dekorativ  və  tətbiqi 

sənətində geniş yayılmışdır. 

Buzovlar ölkəsi 

tarixi 


Avropanın  cənubunda  Aralıq  dənizinə  doğru  uzanan  Appennin  yarımadasını  qədim  dövrlərdən 

yunanlar İtaliya adladırmışlar ki, tərcümədə «Buzovlar ölkəsi» deməkdir. 



Büdcə 

defisiti 

(kəsiri) 

iqtisadi 

Dövlət büdcəsi məsrəfinin onun gəlirindən artıq olması 

Bürokratiya 

siyasi 


(fransızca  -  bureau  -  yazı  stolu,  dəxtərxana,  yunanca  -  kratos  -  hakimiyyət)  Ali  məmur  aparatı, 

administrasiyası; süründürməçilik, formal rəsmiyyətçilik 



Cənub 

Qaz 

Dəhlizi 

iqtisadi 

Şahdəniz Mərhələ 2 çərçivəsində hasil edilən qaz 3500 kilometr məsafə qət edərək Xəzər dənizindən 

Avropaya nəql ediləcək. 

Bu, dünya  neft-qaz sənayesində  bu vaxtadək olan  ən  mühüm  və  ən iddialı layihələrdən  biridir. Və 

bu,  çox  sayda  müxtəlif  maraqlı  tərəfləri  –  o  cümlədən  yeddi  hökuməti  və  11  şirkəti  özündə  əhatə 

edən mürəkkəb bir hədəfdir. 

Cənub  Qaz  Dəhlizi  ilk  dəfə  olaraq  Xəzər  regionundakı  qaz  təchizatını  Avropa  bazarlarına 

birləşdirməklə bütün regionun enerji xəritəsini dəyişəcək. 

İlk qazın 2018-ci ilin sonlarında Gürcüstan və Türkiyəyə təchiz edilməsi planlaşdırılır; Avropaya isə 

qaz təchizatının Azərbaycanda dənizdə ilk qaz hasil edildiyi vaxtdan bir ildən bir qədər çox müddət 

keçdikdən sonra gerçəkləşəcəyi gözlənilir. 

Cənub  Qaz  Dəhlizi  boru  kəməri  sistemi  elə  layihələndirilib  ki,  gələcəkdə  mümkün  əlavə  qaz 

həcmlərinin  təchiz  edilə  bilməsi  üçün  onun  ötürücülük  gücü  öz  ilkin  ötürücülük  gücünün  iki  misli 

qədər artırıla bilər. 

Cənubi 

Qafqaz 

(Zaqafqaziya) 

coğrafi 


Böyük  Qafqaz  dağlarının  Baş  Qafqaz  silsiləsinin  cənubunda  yerləşən,  Azərbaycan,  Gürcüstan  və 

Ermənistan  ərazilərindən  ibarət  coğrafi-siyasi  bölgədir.  Cənubi  Qafqaz  və  ya  Güney  Qafqaz  İran, 

Rusiya  və  Türkiyə  arasında,  Böyük  Qafqaz  sıra  dağlarının  cənubunda  iştirak  edən  coğrafi-siyasi 

bölgədir.  Şərqi  Avropada  yer  alan  Azərbaycanın  Şimal-şərq  seqmenti  xaricində,  Cənubi  Qafqazın 

çoxu coğrafi olaraq Cənub-Şərqi Asiyada yerləşməkdədir. Buna baxmayaraq siyasi baxımdan bölgə 

tamamilə Şərq Avropanın hissəsi olaraq tanınmaqdadır. 



Cərəyanlar 

(Okean axınları) 

coğrafi 


Dünya  okeanında  böyük  su  kütlələrinin,  asasan  daimi  küləklərin  təsiri  altında  üfüqi  istiqamatdə 

böyük məsafədə yerdəyişməsidir 



Cizyə 

tarixi 


Xilafət vaxtı xristianların verdikləri vergi idi. 

Coğrafi enlik 

coğrafi 


Yer səthində ekvatordan hər hansı bir nöqtəyə qədər dərəcələrlə (meridian üzrə) olan məsafə (0° iə 

90° arasında ölçülür). 



Coğrafi qütblər 

coğrafi 


Yerin xəyali fırlanma oxunun Yer səthi ilə kəsişdiyi xəyali nöqtələr 

 

Tərtibçi: 

Elçin Cəfərov

, versiya 15.04 



Coğrafi təbəqə 

coğrafi 


atmosferin aşağı qatı, yer qabığının yuxarı hissəsi, hidrosfer və biosferin bir-birinə nüfuz ederək sıx 

əlaqədə olduğu qat, Yerin ən mürəkkəb və daimi dəyişən təbəqəsidir. 



Coğrafi uzunluq 

coğrafi 


Yer səthində Başlanğıc (Qrinviç) meridiandan hər hansı bir nöqteyə qədər dərəcələrlə (paralel üzrə) 

olan məsafə (0° ilə 180° arasında) 



Coğrafiya 

coğrafi 


Yer kürəsinin təbiəti, əhalisi va təsərrüfatı haqqında elmlər sistemi 

Coğrafiya atlası 

coğrafi 


Müəyyən proqram üzrə tərtib edilmiş coğrafiya xəritələrinin məcmusu 

Curriculum  Vitae 

(CV) 

hüquqi 


Latın  dilindən  tərcümədə  curriculum  "qaçış,  yarış"  ,  vitae  isə  "həyat"  deməkdir.  Curriculum  Vitae 

(CV) isə "həyat yarışı" mənasını verir. İlk dəfə bu iki söz 1050-ci illərdə “curriculum vitae” olaraq 

istifadə edilmişdir. XX əsrin əvvəllərində qısaldılaraq CV olaraq deməyə başlanılmışdır. Azərbaycan 

dilindəki qarşılığı qarşılıq "tərcümeyi-hal" sözüdür. 



Cut 

coğrafi 


Tropik və subekvatorial bölgələrdə (xüsusen Cənubi Asiyada) becerilen lifli bitki 

Dağlıq Qarabağ 

coğrafi 


Azərbaycan  Respublikasının  qərb  bölgəsidir.  Ərazisi  4400  km

2

  (Şuşa,  Xankəndi,  Xocalı,  Əsgəran, 



Xocavənd, Ağdərə, Hadrut). Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal olunub.  

Dağlıq 

Qarabağ 

Muxtar Vilayəti 

tarixi 


Azərbaycan  SSR-in  dağlıq  Qarabağ  bölgəsində  1923-1991-ci  illərdə  mövcud  olmuş  inzibati  ərazi 

vahidi. 


Daimi mühərrik 

 

“Perpetium mobile” termodinamikanın 2-ci qanununu inkar edir. 



Daşaltı əməliyyatı 

tarixi 


Şuşa  yaxınlığında  yerləşən  Daşaltı  kəndinin  azad  edilməsi  məqsədi  1992-ci  il  25  yanvarda  axşam 

saat 20:00-da başlanıb və yanvarın 26-da axşam saatlarında uğursuzluqla başa çatıb. 



De-fakto 

siyasi 


Dövləti, yaxud hökuməti tanıma formalarından biri 

Dehqan 

tarixi 


Orta Asiyada kəndli 

Dekabristlər 

tarixi 


Zadəgan inqilabçıları 

Deqradasiyaya 

coğrafi 


Torpaqların eroziyaya uğraması, şoranlaşması 

Demaqogiya 

siyasi 


Siyasi cəhətdən  geri qalmış  xalq kütlələrini  mümkün olan hər cür cəzbedici, lakin  yalançı vədlərlə, 

yaltaqlıqla aldatmaq üsulu. 



Demarkasiya xətti 

coğrafi 


(frans. demarkation - serhedayırma) Qonşu ölkələr arasında mübahisəli ərazini ayıran, xüsusi sazişə 

görə müvəqqəti təyin olunan xətt(sərhəd) 



Demilitarizasiya 

siyasi 


Bir dövlətə qoşun saxlamağı, hərbi sənaye yaratmağı, istehkamlar düzəltməyi qadağan etmək. 

Demokratik 


Yüklə 1,07 Mb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin