Va istiqbollarini belgilash ilmiy-tadqiqot instituti
Yüklə 189,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “O‘zbek tilining o‘qitish moduli” o‘quv kursining “TA’LIM-TARBIYA JARAYONIDA YO‘L QO‘YILGAN XATOLARNI
- 3-Mavzu: Ta’lim-tarbiya jarayonida yo‘l qo‘yilgan xatolarni bartaraf etish va o‘quvchilarning darsga diqqatini jamlash usullari Reja
|
A.AVLONIY NOMIDAGI XALQ TA’LIMI MUAMMOLARINI O‘RGANISH VA ISTIQBOLLARINI BELGILASH ILMIY-TADQIQOT INSTITUTI “Uzluksiz kasbiy rivojlantirish – 2022” loyihasi Fandagi yangiliklar, fanni o‘qitishning dolzarb masalalari “O‘zbek tilining o‘qitish moduli” o‘quv kursining “TA’LIM-TARBIYA JARAYONIDA YO‘L QO‘YILGAN XATOLARNI BARTARAF ETISH VA O‘QUVCHILARNING DARSGA DIQQATINI JAMLASH USULLARI” mavzusidan ma’ruza matni Ma’ruzachi: Boyatov Oybek Maxmudjon o‘g‘li Toshkent- 2022 3-Mavzu: Ta’lim-tarbiya jarayonida yo‘l qo‘yilgan xatolarni bartaraf etish va o‘quvchilarning darsga diqqatini jamlash usullari Reja: 1. O‘zbek tilini o‘qitish muammolari 2. O‘zbek tili darslarida interfaol metodlardan unumli foydalanish Yurtimizda ta’lim sohasida tub burilish yasashga asos solgan “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” qabul qilinganing o‟ninchi yiliga qadam qo‟ygan ekanmiz, bu dasturda shu yillar mobaynida har bir fanni o‟qitish bo‟yicha belgilangan vazifalarning bajarilish darajasini sarhisob qilish tabiiy bir holder. Ushbu dasturda belgilanishicha o‘zbek tilini o‘qitishda qo‘yilgan vazifalar kelajakda yurt egalari bo‘lmish yoshlarga ijodiy fikrlash, o‘z fikrini mustaqil ravishda savodli, qisqa va lo‘nda qilib ifodalash, o‘z nuqtai nazarini himoya qilish, o‘zbek tilida mutaxassislik tili sifatida foydalanishni o‘rgatishdan iboratdir. Demak, Grammatik bilimlardan vosita sifatida foydalanib, ularni egallashni o‘quv faoliyatining birinchi bosqich qilib belgilab, bu bilimlar asosida nutqiy ko‘nikma va malakalarni shakllantirishga erishish asosiy maqsaddir. Vaholanki, shu paytgacha o‘zbek tili o‘qitish deganda, o‘zbek tilshunosligini o‘rgatish asosiy maqsad hisoblaninb, dasturlar ham, darsliklardagi barcha mashqlar ham anashu maqsadga yo‘naltirilib tuzilar edi. Bunda o‘quvchilar e`tibori leksik va sintaktik birliklarning mazmuniga emas, balki shakliga qaratilgan bo‘lib, asosan ularning Grammatik shakli o‘rganiladi, so‘zlarning o‘zaro ma`noviy munosabati shu jumladan, valentlik hamda uslubiy mutanosibligi esa e`tibordan chetda qoladi. Masalan, tilimizda avvalgi holatiga keltirish ma`nosida tuzatish, ta`mirlash va sozlash so‘zlari qo‘llanadi. Ushbu sinonim so‘zlarning har birini qo‘llash doirasi turlichadir. Jumladan, tuzatish so‘zidan farqli o‘laroq, ta’mirlash so‘zi ko‘proq bino, turara joy, inshoatlarni asl holiga keltirish ma`nosida qo‘llanib, tishni ta`mirlash, yoki sog`liqni ta`mirlash birikmalarida qo‘llansa, kulguli bo‘ladi. Til o‘qitishda asosiy maqsad o‘quvchilarda nutqiy ko‘nikmalarni hosil qilish ekan, bizning fikrimizcha, darslikda sof Grammatik mashqlar qatorida fikrni to‘g`ri ifodalash yo‘lyo‘riqlarini o‘rgatuvchi nutqiy topshiriqlardan iborat mashqlar ko‘proq bo‘lishi kerak. Masalan, buyruq maylidagi fe`llarni nutqda qo‘llashni o‘rgatishda “O‘qituvchingiz darsda qanday buyruq va topshiriqlar berishi haqida gapirib bering ” degan topshiriqli mashq berishi mumkin. Yoki fe`lning majhul nisbati ustida ishlashda “Shanbalik natijasida bajarilgan ishlarni birma-bir aytib bering ” kabi topshiriqli mashqni bajargan o‘quvchilar o‘rganilayotgan materialning hayotda zarurligini his qiladilar va bu fe`l shakllarini o‘z nutqlarida qo‘llashga odatlanadilar. Xuddi shuningdek, hozirgi-kelasi zamon fe`llarini tuslash, ya`ni shaxs-son qo‘shimchalarini to‘g`ri qo‘llashni o‘rgatishda “ Matndagi o‘quvchi o‘z kun tartibi bo‘yicha qilgan ish-harakatlarni siz ham har kuni bajarishingizni ayting ” degan topshiriqni bajarish uchun o‘quvchi matnda III shaxsda qo‘llangan fe`llarni I shaxs shakliga soladi. Ushbu fe`l shaklining amaliyotdagi ahamiyatini anglash natijasida o‘quvchilarning ona-tili darslariga qiziqishi oshadi. Yuqoridagi kabi topshiriqli nutqiy mashqlarni asosini mazmun ifodasi tashkil etadi. Avvalgi darsliklarda ananaviy bo‘lgan “ Gap tuzing ” yoki “ Matn tuzing ” kabi topshiriqli mashqlarda esa ma`no ifodalash emas, shaklni qo‘llash vazifasi qo‘yiladi. Tabiiyki, bunday topshiriqni bajarishda ma`noviy vazifa yo‘qligi sababli o‘quvchida stimul bo‘lmay, u bu ishni nima uchun bajarish kerakligini his etmaydi. Metodik qonun- qoidalarga ko‘ra o‘quvchidan bir amalni bajarishni talab qilishdan avval bu amalni bajarish yo‘l-yo‘riqlarini o‘rgatish va buning uchun zarur bo‘lgan bilimni berish lozim. Masalan, o‘quvchiga matn tuzish vazifasi topshirilganda unga qanday qolipdagi qaysi shakl va mazmundagi matnni tuzishi haqida aniq ko‘rsatma berilishi kerak. Bundan tashqari, avval matn tuzishni o‘rgatish, ya`ni matn tarkibidagi jumlalarni qo‘llashda mantiqiy izchillikka rioya qilish, matn qismlarini bir-biriga bog`lovchi vositalarni qo‘llash hamda matn rejasini tuzishni o‘rgatish zarur. Shundan keyinbgina o‘quvchidan matnni tuzishni talab qilsa bo‘ladi. Qolaversa, matn ham turlicha ( dialog, monolog, polilog ) shaklda bo‘ladi. Dialog yoki polilog shaklidagi matn nafaqat savol-javob, balki bir shaxs bildirgan fikrni ikkinchi shaxs tasdiqlashi, qisman yoki to‘la ma`qullashi, qo‘shimcha qilishi yoki e`tiroz bildirishini ifodalovchi jumlalardan iborat bo‘lishi mumkin. Ana shu jumlalarning har biri turli darajalardagi ma`no ifodasiga ( kuchli, o‘rta kuchli yoki kuchsiz ) ega bo‘lishi mumkin. Ta’lim boshqa tillarda olib boriladigan maktablarning o‘zbek tili darslarini o‘tishda quyidagi didaktik o‘yinlardan foydalanish maqsadga muvofiq deb o‘ylaymiz. Yüklə 189,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|