― pul va banklar

 
11-mavzu. Markaziy bank va uning funksiyalari 
 
REJA: 
11.1. Markaziy bank faoliyatining maqsadi. Markaziy bankning tashkiliy 
tuzilishi. Markaziy bankning funktsiyalari. 
11.2. Markaziy bank faoliyatining maqsadi va vazifalari. Markaziy bankning 
tashkiliy tuzilishi. 

---

11.3. Markaziy bankning funktsiyalari: emission funktsiya; ―banklarning 
banki‖ funktsiyasi. 
11.4. Markaziy bankning ―davlatning banki‖ funktsiyasi; rasmiy oltin-valyuta 
zaxiralarini boshqarish funktsiyasi. 
 
11.1. Markaziy bank faoliyatining maqsadi. Markaziy bankning tashkiliy 
tuzilishi. Markaziy bankning funktsiyalari. 
 
amlakatning Markaziy Banki - shu davlat bank tizimining asosiy
qismi bo‘lib xisoblanadi. Markaziy bank - birinchi o‘rinda davlat va iqtisodiyot 
o‘rtasida vositachi bo‘lib xizmat qiladi. Ammo Markaziy bank o‘z oldiga foyda 
olishni maqsad qilib ko‘ymaydi. 
Markaziy bank - masalan, Angliya banki, Frantsiya banki, Bundes bank, 
Yaponiya banki, Shvetsariya milliy banki, Finlyandiya banki va boshqa yagona 
banklardan tashkil topadi.
Markaziy bank mulk shakliga ko‘ra ular Davlat (kapital davlatga tegishli) 
aktsioner va aralash kapitalli turlariga bo‘linadi.
Ba‘zi Markaziy banklar Davlat banklari ko‘rinishlarida shakllanadilar. 
Ularga Kanada markaziy banki 1943 yilda shakllanganligi misol bo‘lishi mumkin. 
Ba‘zi Markaziy banklar- oldin xususiy bank masalan, Angliya banki ( 1694 ), 
sifatida keyinchalik esa milliylashtirilib davlat bankiga aylantirilgan. 
Aktsioner turidagi Markaziy bank qatoriga AKSh FRT (Federal Rezerv 
tizimi) kiritish mumkin. FRS 1913 yildagi Federal Rezerv asosida paydo bo‘lgan 
aralash turdagi Markaziy banklar jumlasiga kapitalida davlat, aktsioner va xususiy 
va kapital ishtirok etgan banklar kiradi. Bu guruxlar qatoriga kiruvchi Yaponiya 
banklar (1882y.) misol kilinib keltirilishi mumkin. Qonun buyicha 1942yilda 55% 
ustav kapitali davlatga tegishlidir. Deyarli barcha mamlakatlarda Markaziy bank 
xukukiy me‘yorlarini tartibga soluvchi, aniklovchi (belgilovchi) qonunlar 
mavjuddir. Turli mamlakatlarda Markaziy banklarga turli funktsiyalarni belgilab 
berilishi mumkin. Lekin Markaziy bank doimo Davlat va bank belgilarini o‘zida 
mujassamlashtirilgan o‘zida Davlatning tartibga soluvchi organi bo‘lib qoladi.
12ta federal zaxira tumanining xar birida bir nechta tumanlarda filiallarga ega 
1tadan FZbanki mavjud. Tumanlarning, federal zaxira banlari va filiallarning 
joylashishi 1-rasmda ko‘rsatilgan. 3ta aktiv bo‘yicha eng yirik banklar Nyu-
Yorkda, Chikagoda va San-fransiskoda joylashgan bo‘lib, birgalikda ular 50%dan 
yuqori FZTning aktivlariga ega. Nyu-Yorkdagi FZ banki aktivlarning 4/1kismiga 
egalik kilib, FZTdagi eng yirik bankdir.
113
113
―The economy theory of money, banks and financial markets.‖F.Mishkin 2006. p.431 

M 

---

12 ta federal zaxira tumanining xar birida bir nechta tumanlarda filiallarga ega 
1tadan FZbanki mavjud. Tumanlarning, federal zaxira banklari va filiallarning 
joylashishi ko‘rsatilgan.