― pul va banklar

12.2. Rivojlangan davlatlar markaziy banklari. 
 
oliya bozorlarining asosiy ishtirokchisi bo‘lib hisoblanuvchi Markaziy 
banklar monetar siyosatni olib boruvchi davlat organlarini o‘zida aks ettirdi. 
Markaziy banklar foiz stavkalari, kreditlar, pul massasining salmog‘ini boshqaradi. 
Bularning barchasi nafaqat moliya bozorlariga balki umumiy ishlab chiqarishga va 
inflyatsiyaga o`z ta‘sirini ko`rsatadi. Markaziy banklar moliya bozorlarida va 
umuman iqtisodiyotda qanday o`rin egallashni bilish uchun, bu tashkilotlar qanday 
ishlashini ko`rish zarur. Kim Markaziy banklarni nazorat qiladi va ularning 
xarakatlarini yo`naltiradi? Ularning xulqi sabablari nimada? Kimning boshqaruvi 
ostida? Yirik Markaziy banklarning va eng birinchi o`rinda dunyodagi nufuzli 
Markaziy bank ―Federal zaxira Tizimi‖ (FZT)ning institutsional tashkiliy tuzilishi 
quyidagi bobda ko`rib chiqamiz. FZTning rasmiy tuzilishini o`rganishdan boshlab, 
so`ng FZT xaqiqiy faoliyatini taqsimlovchi norasmiy tuzilishini ko`rib chiqamiz. 
Kim qaror qabul qilishini bilgan xolda, ularning qay tarzda qabul qilinishini 
yaxshiroq bilib olamiz. Nixoyat, boshqa muhim banklar, jumladan, Yevropa 
Markaziy bankining tuzilishi va mustaqilligini ko‗rib chiqamiz. Amaliyotda 
monetar tizim qanday olib borilishini quyidagi ma‘lumotlardan bilib olishimiz 
mumkin. 
Federal Zaxira Tizimining tashkil qilinishi. 
Federal Zaxira Tizimi dunyodagi barcha Markaziy banklar orasida eng noyob 
tashkiliy tuzilmaga ega desa bo‘ladi. Bu tuzilma kelib chiqishini ko`rish uchun, 
FZTning tashkil qilingan vaqti 1913 yilga to`xtalib o`tamiz. 
XX asrning boshlangunigacha markazlashgan kuch va shtatlarning faoliyati, 
xuquqiy nazorati oldidagi qo`rquv, Amerika siyosatining asosiy xususiyati bo‘lgan. 
Amerika jamiyatining Markaziy bank faoliyatiga nisbatan qo`pol muomalasi bank 
tizimini boshqara oladigan ikkita yirik tajribaviy Markaziy bankning qulashiga olib 
keldi: AQSHning birinchi banki 1811 yilda tarkatilib yuborilgan, ikkinchi AQSH 
bankining milliy ustavi AQSH prezidenti E.Djekson uning faoliyatini davom 
qilinishiga 1832 yilda veto e‘lon qilgandan so`ng 1836 yilda tugatildi.
M 

---

Ikkinchi bank faoliyatini bekor qilinishi, 1836 yilda amerika moliya 
bozorlariga bir qator muammo tug`dirdi, chunki inqirozli vaziyatda kreditor bank 
vaximasini oldini oluvchi so`ngi kreditor yo`qolgan edi. Shuning uchun 19 asr 
oxiri 20 asr boshlarida so`ngi 20 yil ichida umummilliy miqyosda bank vaximalari 
doimiy ravishda sodir bo`laveradi.