― pul va banklar

AQShda: 

Qisqa muddatli qarzlari 1949-1971yy. 8,5 barobar oshdi 

Oltin zahiralari 2,4 marta qisqardi 

1971 yilgacha deval vasi dan bosh tortdi 

Evrodollar 1960y.-2 mlrd., 

1981 y.-750 mlrd. 

TMKlarning salbiy roli 

Brettonvuds tizimi inqirozi 
Valyuta inqirozini iqtisodiy pasayish bilan mos kelgani 
 
Inflyatsiyani ni kuchayishi ―issiq pullarni‖ kơpaytirdi 
 
Tơlov balanslarini barqaror masligi 
 
Valyuta tizimini kuchlar nisbatiga mos kelmasligiBretton –Vuds 
tizimining qarama-qarshiligi tartibsiz bozor va boshqariladigan dollar tizimi 
bo‘yicha ish yuritish quyidagilarga olib keldi: 
-o‘zgarmas oltin narxi va narxi o‘suvchi tovar va xizmatlar orasida farq 
yuzaga kelishiga 
-AQShdan ko‘p miqdordagi kapitalning boshqa davlatlarga oqib ketishiga 
-chet ellardagi katta harbiy xarajatlarga 
-AQShning to‘lov balansi defitsitli bo‘lishiga 
-dollarning real kursi va uning oltin pariteti orasida uzilishning bo‘lishiga 
olib keldi. 
Bretton-Vuds valyuta tizimining inqirozi jahon valyuta bozoridagi 
tartibsizliklarga olib keldi. Ammo bunday tartibsizliklar uzoqqa cho'zilmadi. 1976-
78 yillarda AQShning Kingston (Yamayka) shahrida bo'lib o'tgan xalqaro moliya-
kredit konferensiyasida to'rtinchi jahon valyuta tizimiga asos solindi. 
To'rtinchi jahon valyuta tizimining asosiy tamoyillari quyidagilar: 
a) oltin-deviz standarti o'rniga SDR standarti kiritildi. Ushbu xalqaro hisob-
kitob valyuta (pul) birligining yaratilishi (O. Emminger loyihasi bo'yicha) haqidagi 

---

123 
kelishuv 1967 yilda XVF a'zolari bo'lmish davlatlar tomonidan imzolandi. 
SDRning muomalaga kiritilishi munosabati bilan XVF Ustaviga kiritilgan birinchi 
o'zgartirish 1969 yilning 28 iyulida kuchga kirdi; 
b) oltinning demonetizatsiya jarayoni yuridik jihatdan yakunlandi. Uning 
rasmiy bahosi, oltin paritetlari va AQSh dollarlarini oltinga almashinishi bekor 
qilindi. Yamayka kelishuviga asosan endi oltin qiymat o'lchovi va valyuta kurslari 
uchun boshlanqich hisob nuqtasi bo'la olmaydi; 
v) a'zo mamlakatlarga har qanday valyuta kursi rejimini tanlab olish huquqi 
berildi; 
g) XVF yangi sharoitlarda davlatlararo valyuta muvofiqlashtirilishini 
jonlantirishi lozim edi. 
Shu bilan birgalikda Yamayka valyuta tizimi sharoitida valyutalar 
kurslarining rejimi erkin suzuvchi bo'lib, AQSh dollari standarti o'rniga ko'p 
valyutali standart qabul qilindi. 
Shunday qilib, Yamayka valyuta tizimining muammolari uning yanada isloh 
etilishining ob‘yektiv zaruratini keltirib chiqaradi. Bu yerda gap, birinchi navbatda, 
valyuta kurslarini barqarorlashtirish, yetakchi davlatlar valyuta-iqtisodiy 
siyosatlarining o'zaro muqobillashtirilishini kuchaytirish yo'llarini qidirish 
to‘g‘risida boradi. Ularning valyuta hamjihatligi jahon va milliy iqtisodiyotlar 
muvozanatsizligining manbalaridan biri bo'lmish jahon valyuta mexanizmini 
takomillashtirish 
istagida 
o'z 
ifodasini 
topadi. 
Biroq 
valyuta 
kelishmovchiliklarining negizida yuqorida zikr etilgan uch markazning o'zaro 
raqobatdoshligi yotadi.
Yamayka valyuta tizimining barqaror emasligiga javoban YYevropa Ittifoqi 
mamlakatlari iqtisodiy integratsiya jarayonlarini rag‘batlantirish maqsadida o'z 
Xalqaro (hududiy) valyuta tizimini barpo etdilar. 
Zamonaviy valyuta tizimi xususi tlari: 
 
TMK jahon i.ch. 50% 
 
Jahon savdosining 70%, ulardan 40% ichki savdo 
 
100 kuchli iqtisodiyotning 52 TMK, qolganlari davlatlar 
 
Jami patentlarning 80% 
 
100 yirik TMK i.ch. kapitalini 25% ni nazorat qiladi 
 
300 yirik TMK jami 25% aktivlarga ga 
 
Valyuta savdolari tơxtovsiz sutkada 24 soat amalga oshiriladi 
 
Jami xorijiy aktivlarning 40-50% TMKlarga tegishli