1 azərbaycan-tüRKİYƏ ƏlaqəLƏRİ son 20 İLDƏ: UĞurlar və İmkanlar

24
Regional hadisələrin Türkiyə-Azərbaycan münasibətlərinə təsiri
sonra Sovet İttifaqı Türkiyə ilə münasibətlərini düzəltməyə çalışıb. Stalinin 
ölümündən  sonra  ikitərəfli  münasibətlərdə  ciddi  problem  yaranmasa  da, 
Sovet İttifaqının dağılmasından sonra Cənubi Qafqaz uğrunda rəqabət hələ 
də davam edir. 
Azərbaycan xalqı Rusiyadan fərqli olaraq Osmanlı dövlətini və Türkiyə 
Respublikasını  özünün  müttəfiqi  qismində  görüb.  1918-ci  ildə  Nuru 
Paşanın  rəhbərliyindəki  Qafqaz  İslam  Ordusunun  Bakını  işğaldan  azad 
etməsi,  1920-ci  ildə  bolşevik  işğalından  sonra  AXC  nümayəndələrinin 
Türkiyəyə  köçməsi,  Sovet  İttifaqı  dönəmində  Azərbaycanda  milliliyin 
qorunub  saxlanılmasında  Türkiyənin  mənəvi  yardımı,  ötən  əsrin  80-ci 
illərində  azadlıq  hərəkatı,  Qarabağ  məsələsində  Türkiyə  ictimaiyyətinin 
Azərbaycana  dəstəyi  və  milli  hərəkat  liderlərinin Türkiyə  meyilli  olması 
Azərbaycan elitasının və cəmiyyətinin Türkiyəni seçməsinə səbəb olub. 
İttifaq  dönəmində  Azərbaycandakı  xalq  hərəkatını  sovetlərin  daxili 
məsələsi kimi görən Türkiyə hökumətləri öz ictimaiyyətindən fərqli olaraq 
həm Qarabağ, həm də milli hərəkata qarşı məsafədə dururdu.
18
 1990-cı ildə 
ABŞ-a səfər edən Türkiyə Prezidenti Turqut Özalın 20 yanvar hadisələri 
haqqında  danışarkən  azərbaycanlıların  şiə  olmasını  vurğulayaraq
19
 
Azərbaycan  məsələsinə  sahib  çıxmaması  Türkiyənin  bu  siyasətinin 
işarəsidir.  Azərbaycanın  müstəqilliyinin  Türkiyə  tərəfindən  tanınması 
prosesində  Rusiyanın  mövqeyi  nəzərə  alınıb.  Dövrün  diplomatlarından 
Bilal  Şimşirin  “Azərbaycanın  müstəqilliyini  tanımağı  ruslara  necə  izah 
edəcəyik?
20
 kimi sual verməsi bu mənada etirafdan xəbər verir. 
Türkiyə  region  ölkələri  üçün  parlament  demokratiyası,  sərbəst  bazar 
iqtisadiyyatını əsas götürən iqtisadiyyat və dünyəvi dövlət sistemini ehtiva 
edən  model  ölkə  olaraq  göstərilir.  Sovet  İttifaqının  dağılmasından  sonra 
Türkiyənin  Cənubi  Qafqazda  əsas  vəzifəsi  Rusiyanın  təsirini  azaltmaq, 
bu  regionun  Qərb  dünya  sisteminə  inetqrasiyasını  təmin  etməkdir.  Bu 
dövrdə Türkiyə qərarvericilərinin əsas məqsədi Cənubi Qafqaz ölkələrini, 
o cümlədən Azərbaycanı köhnə Sovet sistemindən qopardıb, Qərb mərkəzli 
sistemə  inteqrasiya  etməyi  təmin  etmək  olub.  Eyni  zamanda,  Rusiya 
və  İranı  regiondan  uzaqlaşdırmaq,  onların  regional  hadisə  və  dövlətlərə 
müdaxiləsini minimuma endirmək hədəfi güdülüb. 
21
Azərbaycanın müstəqilliyinin ilk illərində Türkiyənin Cənubi Qafqaza 
18   Bilal Şımşır, göstərilən əsəri, s. 178.
19   Milliyet, 19 Ocak 1990, s. 13
20   Bilal Şımşır, göstərilən əsəri, s. 266.
21   Mitat Çelikpala, Güney Kafkasya`da Yeni Jeopolitik Denge, der. Cavid Veliev ve Araz Aslanlı, Güney 
Kafkasya: Toprak Bütünlüğü, Jeopolitik Mücadeleler ve Enerji, Ankara, Berikan, 2011, s.297. 

---