1. Hakimiyyətin cəmiyyətdə rolu və mahiyyəti. Dövlətin anlayışı

KitabYurdu.az 
71
 

imza atmaqdan imtina edir və ona «veto» qoyur.
 
Azərbaycan  Respublikasının  Konstitusiyasının  97-ci  maddəsinə  əsasən 
qanunlar  qəbul  edildiyi  gündən  14  gün  müddətində  Azərbaycan  Respublikasının 
Prezidentinə imzalanmaq üçün təqdim edilir. 
 
Konstitusiyanın  110-cu  maddəsinə  əsasən  Azərbaycan  Respublikasının 
Prezidenti  qanunları  ona  təqdim  olunmuş  gündən  başlayaraq  56  gün  ərzində 
imzalayır. Qanun Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin etirazını doğurarsa, o, 
qanunu imzalamayıb, öz etirazı ilə birlikdə göstərilən müddət ərzində Azərbaycan 
Respublikasının Milli Məclisinə qaytara bilər. Konstitusiya qanunları Azərbaycan 
Respublikası  Prezidenti  tərəfindən  imzalanmazsa,  qüvvəyə  minmir.  Azərbaycan 
Respublikası Milli Məclisi 83 səs çoxluğu ilə qəbul edilən qanunları 95 səs, 63 səs 
çoxluğu  ilə  qəbul  edilən  qanunları  isə  83  səs  çoxluğu  ilə  yenidən  qəbul  edərsə, 
belə qanunlar təkrar səsvermədən sonra qüvvəyə minir.
 
Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin qaytardığı qanunu Milli Məclisin 
sədri  müvafiq  aparıcı  daimi  komissiyanın  və  ya  xüsusi  yaradılmış  komissiyanın 
rəyinə  göndərir.  Həmin  komissiya  məsələyə  10  gün  müddətində  baxır,  aşağıdakı 
qərarlardan birinin qəbul olunmasını təklif edir:
 
-  qanun  Azərbaycan  Respublikasının  Prezidentinin  təklif  etdiyi 
dəyişikliklərlə qəbul edilsin; 
-  Azərbaycan  Respublikasının  Prezidentinin  qanunun  məqsədəuyğun 
olmaması barədə təklifi qəbul edilsin; 
-  qanun qəbul edilmiş redaktədə saxlanılsın. 
Bu barədə Prezidentə dərhal məlumat verilir.
 
Təkrar baxılma Prezidentin nümayəndəsinin çıxışı ilə başlanır.
 
Yuxarıda (Konstitusiyanın 110-cu maddəsi) qeyd etdiyimiz formada, təkrar 
səsvermədən  keçən  qanun  dərc  olunmaq  üçün  7  gündən  gec  olmayaraq, 
Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə göndərilir.
 
Qanunun dərc olunması qanunvericilik prosesinin ən son mərhələsidir. Dərc 
olunma - qanunun mətninin rəsmi olaraq nəşrindən ibarətdir.
 
 
6. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Konstitusiya
  
statusunun 
əsasları
 
Müasir sivilizasiya, həyatın digər sahələrində olduğu kimi dövlət quruculuğu 
sahəsində də əldə edilən yeni-yeni nailiyyətlərlə xarakterizə edilir.
 
İdarəetmə forması kimi prezidentli respublika ilk dəfə 1787-ci il-də ABŞ-ın 
Konstitusiyasında  təsbit  edilmişdir.  Lakin  dövlətin  funksiyalarının  hakimiyyət 
orqanları  arasında  bölüşdürülməsi  bir  anlığa  baş  verməmişdir.  ABŞ-da  təsis 
olunmuş  prezidentlik  institutu  özünün  nəzəri  əsasını  hakimiyyətin  bölgüsü 
nəzəriyyəsindən götürmüşdür. Hakimiyyətin bölgüsü nəzəriyyəsi də ilk dəfə XVIII 
əsrdə  Monteskyö  tərəfindən  irəli  sürülmüşdür.
 
Monteskyö  hakimiyyətin  bölgüsü 
nəzəriyyəsini irəli sürərkən o nöqteyi-nəzərdən çıxış edirdi ki, «harada hakimiyyət 
ciddi şəkildə bölüşdürülməyibsə, orada azadlıq ola bilməz».
 
Müxtəlif  dövlətlərdə  prezidentlik  institutu  ayrı-ayrı  dövrlərdə  idarəetmə 
formasından  asılı  olaraq  tətbiq  olunmuşdur.  Bu  mənada  bizim  respublikamızda 
KitabYurdu.az 
72
 

prezidentlik  institutunun  bir  sıra  səciyyəvi  xüsusiyyətləri  vardır.  Məlum  olduğu 
kimi,  dövlətçiliyimizin  inkişafı  tarixi  çox  mürəkkəbdir.  1917-ci  ildə  baş  verən 
sosialist inqilabı respublikamızın ictimai-siyasi həyatına əsaslı təsir göstərdi ki, bu 
da  respublikamızın  SSRİ-nin  tərkibinə  daxil  olması  ilə  başa  çatdı.
 
Sonrakı  SSRİ 
Konstitusiyalarında  isə  Sovet  dövlətçiliyi  dövründə  obyektiv  olaraq  prezidentlik 
institutuna  yer  ayrılmırdı.  İstər  1924-cü  il  SSRİ  Konstitusiyası,  istərsə  də  sonrakı 
konstitusiyalar  oktyabr  inqilabının  «bütün  hakimiyyət  sovetlərə»  şüarından  çıxış 
edərək  kollektiv  dövlət  rəhbərliyi  prinsipinə  üstünlük  verirdi.  Həmçinin  sovet 
Konstitusiya nəzəriyyəsi və praktikası son dövrlərə qədər prezidentlik institutunun 
tətbiqini  zəruri  edən  hakimiyyətin  bölgüsü  prinsipini,  tamamilə,  rədd  edirdi.  O 
dövrdə  qəbul  edilən  eyni  qayda  analoji  olaraq  respublikamız  üçün  də  xarakterik 
idi.  SSRİ-nin  ictimai-siyasi  və  dövlət-hüquqi  institutlarının  təkmilləşdirilməsi, 
islahatı  ilə  bağlı  problemlər  1985-ci  ildən  etibarən  ciddi  şəkildə  müzakirə 
olunmağa  başladı.  Bu  problemlərdən  ən  başlıcaları  hakimiyyətin  bölgüsü,  dövlət 
orqanları sisteminin formalaşdırılmasının əlverişli variantlarının müəyyən edilməsi, 
həmçinin,  hüquqi  dövlət  ideyasının  formalaşdırılmasının  həyata  keçirilməsi  və  s. 
idi. 
 
Prezidentlik institutu dövlətçiliyimizin inkişafı tarixində qısa müddəti əhatə 
edir.  Respublikamızda  prezidentlik  institutu  1990-cı  ilin  may  ayında  təsis 
edilmişdir,  sonradan,  yəni  1991-ci  il  iyunun  26-da  Azərbaycan  Respublikası  Ali 
Soveti  tərəfindən  «Azərbaycan  Respublikası  Prezident  seçkiləri  haqqında»  qanun 
qəbul edilmişdir. Lakin respublikamızda prezidentlik institutunun tətbiqindən sonra 
bu  institutun  nəzəri  və  tarixi,  həmçinin,  ali  hakimiyyət  orqanlarına  əhəmiyyətli 
təsirinin  mahiyyətini  açan  xüsusi  tədqiqat  aparılmamışdır.  Bununla  belə, 
respublikamızda  prezidentlik  institutu  müasir  konstitusion  təcrübəni,  milli 
ənənələri,  bütün  dünyada,  habelə  Müstəqil  Dövlətlər  Birliyi  üzvləri  ölkələrində 
siyasi  reallıqları  nəzərə  almaqla  daha  əlverişli  modeli  seçməklə  tətbiq  edilir. 
Məlumdur ki, ölkədə baş verən islahatların müvəffəqiyyəti birbaşa siyasi rejimdən 
asılıdır.  Bununla  əlaqədar  olaraq  müasir  dövr  üçün  mühüm  əhəmiyyət  prezident 
institutuna verilir.
 
Respublikamız  keçmiş  SSRİ  respublikaları  içərisində  prezident  institutunu 
ilkin  olaraq  təsis  etmişdir.  Əlbəttə,  prezident  institutunun  səmərəliliyinin 
artırılmasında prezidentin şəxsi keyfiyyətləri də mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
 
1991-ci  il  oktyabrın  18-də  qəbul  edilmiş  «Azərbaycan  Respublikasının 
Dövlət  Müstəqilliyi  haqqında»  Konstitusiya  Aktında  dövlət  hakimiyyətinin 
hakimiyyətin bölgüsü prinsipinə əsaslanması təsbit edilmişdir. 13-cü maddənin III 
hissəsində  deyilirdi:  «Ali  icra  hakimiyyəti  Azərbaycan  dövlətinin  başçısı  olan 
Azərbaycan Respublikası prezidentinə məxsusdur».
 
Buradan göründüyü kimi, ali icra hakimiyyətinin dövlət başçısı - prezidentə 
məxsusluğu  artıq  hakimiyyət  orqanları  arasında  səlahiyyətlərin  dəqiq 
bölüşdürülməsini  zəruri  edirdi.  Bu  da  öz  növbəsində  yeni  Konstitusiyanın  qəbulu 
ilə həyata keçirilməli idi.
 
Məlumdur ki, 12 noyabr 1995-ci ildə müstəqil Azərbaycan Respublikasının 
ilk  Konstitusiyası  referendum  (ümumxalq  səsverməsi)  yolu  ilə  qəbul  edildi. 
Konstitusiyanın  8-ci  maddəsi  «Azərbaycan  dövlətinin  başçısı»  adı  altında 
KitabYurdu.az 
73
 

verilmişdir.  Burada  deyilir:  «Azərbaycan  dövlətinin  başçısı  Azərbaycan 
Respublikasının  Prezidentidir».  Həmçinin  Konstitusiyanın  7-ci  maddəsinin  3-cü 
hissəsində və 99-cu maddəsində qeyd olunur ki, «Azərbaycan Respublikasında icra 
hakimiyyəti Azərbaycan Respublikasının prezidentinə mənsubdur».
 
Konstitusiyanın  bu  müddəalarından  göründüyü  kimi,  Azərbaycan 
Respublikasının  Prezidenti  həm  dövlət  başçısıdır  və  həm  də  icra  hakimiyyəti 
prezidentə  mənsubdur.  Yuxarıda  qeyd  etdiyimiz  kimi,  respublikamızda  prezident 
institutu dünya dövlətlərinin əldə etdikləri son nailiyyətlərdən və milli ənənələrdən 
çıxış edərək tətbiq edilir. Məlum olduğu kimi, prezidentli respublikanın iki modeli, 
Amerika və Fransa modelləri vardır. Konkret olaraq seçkilərin keçirilməsi ilə bağlı 
bu  iki  model  arasında  ayrılığı  müəyyənləşdirsək,  görəcəyik  ki,  respublikamızda 
tətbiq  olunan  Prezident  institutu  hər  iki  modelin  müsbət  amillərini  özündə 
birləşdirir.  Məsələn,  ABŞ-da  prezident  dolayı  yolla,  yəni  hər  ştat  tərəfindən 
seçilərək təşkil edilən seçicilər kollegiyası tərəfindən seçilir. Respublikamızda isə 
Fransada  olduğu  kimi  Azərbaycan  Respublikasının  prezidenti  ümumi,  bərabər  və 
birbaşa  seçki  hüququ  əsasında  seçilir.  Lakin  Fransadan  fərqli  olaraq 
respublikamızda  ABŞ-da  olduğu  kimi  prezident  həm  dövlətin  başçısıdır,  həm  də 
icra hakimiyyəti prezidentə mənsubdur.
 
Azərbaycan  Respublikası  Konstitusiyasının  8-ci  maddəsində  göstərildiyi 
kimi,  Azərbaycan  dövlətinin  başçısı  Azərbaycan  Respublikasının  Prezidentidir. 
Prezident  ölkənin  daxilində  və  xarici  münasibətlərdə  dövləti  təmsil  edir; 
Azərbaycan  xalqının  vahidliyini  təcəssüm  etdirir;  Azərbaycan  dövlətçiliyinin 
varisliyini  təmin  edir.  O,  dövlət  müstəqilliyinin,  ərazi  bütövlüyünün,  Azərbaycan 
Respublikasının  tərəfdar  çıxdığı  beynəlxalq  müqavilələrə  riayət  olunmasının  və 
məhkəmə  hakimiyyətinin  müstəqilliyinin  təminatçısıdır.  Qeyd  olunan  bu 
funksiyalar dövlət başçısı üçün tarixən xarakterik olan bütün əlamətləri əhatə edir.
 
Bununla  yanaşı,  Konstitusiyanın  7  və  99-cu  maddələrinə  görə  Prezident, 
həmçinin,  icra  hakimiyyətini  həyata  keçirir.  Deməli,  Azərbaycan  Respublikasında 
Prezident  həm  dövlət  başçısıdır,  həm  də  icra  hakimiyyəti  ona  mənsubdur. 
Prezidentin  hüquqi  statusunun  əsaslarını  ilk  növbədə  onun  səlahiyyətlərinin 
məcmusu təşkil edir.
 
Prezidentin səlahiyyətlərini şərti olaraq dörd qrupa bölmək olar.
 
I. Milli Məclisin fəaliyyəti ilə bağlı səlahiyyətlər. Bura daxildir:
 
1)  Prezident Milli Məclisə seçkiləri təyin edir; 
2)  qanunvericilik təşəbbüsü hüququnu həyata keçirir; 
3)  qanunları  imzalayır  və  dərc  etdirir,  veto  hüququndan  istifadə  edir.  Bu 
promulqasiya  adlanır.  Bəzi  dövlətlərdə  (Məsələn,  Peruda)  qanunu 
prezidentlə  birgə  parlamentin  sədri  də  imzalayır.  Bizdə  də  90-cı  illərin 
əvvəllərində belə bir məsələ ortaya qoyuldu, amma sonra aradan qalxdı. 
Çünki 1995-ci il Konstitusiyası bunu təsdiq etmədi; 
4)  Konstitusiya  Məhkəməsi,  Ali  Məhkəmə  və  Apellyasiya  məhkəmələri 
hakimlərinin namizədliyini Milli Məclisə təqdim edir; 
5)  Baş prokurorun namizədliyini Milli Məclisə təqdim edir; 
6)  Milli Məclisin razılığı ilə Baş Naziri vəzifəyə təyin edir; 
7)  Azərbaycan  Respublikası  Milli  Bankının  İdarə  Heyəti  üzvlərinin 
KitabYurdu.az 
74
 

vəzifəyə təyin və vəzifədən azad edilməsi barədə Milli Məclisə təqdimat 
verir; 
8)  Azərbaycan Respublikasının hərbi doktrinasını Azərbaycan Respublikası 
Milli Məclisinin təsdiqinə verir. 
II.  Hökumətin fəaliyyəti ilə əlaqədar olan səlahiyyətlər. Bura daxildir:
 
1)  Prezident Baş Naziri təyin edir; 
2)  Nazirlər Kabinetinin iclaslarına sədrlik edir; 
3)   hökumət üzvlərini vəzifəyə təyin və azad edir;
 
4)  Nazirlər Kabinetinin iş qaydasını təsdiq edir; 
5)  Nazirlər  Kabinetinin  təqdim  etdiyi  dövlət  büdcəsini  təsdiq  üçün  Milli 
Məclisə təqdim edir; 
6)  Nazirlər Kabinetinin istefası haqqında qərar qəbul edir. 
III.  Xarici siyasət, milli təhlükəsizlik və müdafiə sahəsində olan 
səlahiyyətlər. Bura daxildir:
 
1)  ölkənin daxili və xaricində ölkəni təmsil edir; 
2)  Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdə və beynəlxalq təşkilatlarda 
diplomatik  nümayəndələrini  təyin  edir;  Azərbaycan  Respublikasının 
xarici ölkələrdə diplomatik nümayəndəliklərinin açılması haqqında Milli 
Məclisə təqdimat verir; 
3)  Xarici  ölkələrin  diplomatik  nümayəndəliklərinin  etimadnamə  və 
övdətnamələrini qəbul edir; 
4)  dövlətlərarası və hökumətlərarası beynəlxalq müqavilələri bağlayır; 
5)  dövlətlərarası  beynəlxalq  müqavilələrin  ratifikasiyası  və  denansasiyası 
üçün Milli Məclisə təqdim edir; 
6)  silahlı  qüvvələrin  ali  baş  komandanıdır;  silahlı  qüvvələrin  ali  komanda 
heyətini  (Müdafiə  Naziri,  onun  müavinləri  və  baş  qərargah  rəisini) 
vəzifəyə təyin və azad edir; 
7)  Milli Məclisin razılığı ilə fövqəladə və hərbi vəziyyət elan edir; 
8)  Milli Məclisin razılığı ilə müharibə elan edir və sülh bağlayır; 
9)  ölkənin hərbi doktrinasını təsdiq edir; 
10)  Təhlükəsizlik Şurasını yaradır. 
IV.  Müvafiq  hakimiyyət  strukturlarının  fəaliyyətinin  əlaqələndirilməsi  və 
sair məsələlərlə bağlı səlahiyyətlər. Bura aiddir:
 
1)  Prezident icra hakimiyyəti orqanlarının Konstitusiyaya, qanunlara və onun 
fərmanlarına zidd olan qərarlarını ləğv edir;
 
2)  Prezident  icra  hakimiyyəti  orqanları  arasında  baş  verən  münaqişələrin 
nizama salınması üçün razılaşdırıcı proseduradan istifadə edir;
 
3)  insan və vətəndaşların hüquq və azadlıqlarını və dövlətin suverenliyini, 
ərazi bütövlüyünün qorunması ilə əlaqədar tədbirlər görür;
 
4)  referendum təyin edir; 
5)  icra başçılarını vəzifəyə təyin və azad edir; 
6)  vətəndaşlıq məsələlərini həll edir; 
7)  fəxri fərmanlarla təltif edir, fəxri adlar verir. 
 
 
KitabYurdu.az 
75
 

8.  Azərbaycan  Respublikası  Prezidentinin  seçilməsi  və  səlahiyyətlərinin 
xitam edilməsi qaydaları 
Azərbaycan  Respublikası  Konstitusiyasının  100-cü  maddəsinə  əsasən  yaşı 
otuz beşdən aşağı olmayan, Azərbaycan Respublikasının ərazisində 10 ildən artıq 
daimi  yaşayan,  seçkilərdə  iştirak  etmək  hüququna  malik  olan,  o  cümlədən  ağır 
cinayətə  görə  məhkum  olunmayan,  başqa  dövlətlər  qarşısında  öhdəliyi  olmayan, 
ali  təhsilli,  ikili  vətəndaşlığı  olmayan  Azərbaycan  Respublikasının  vətəndaşı 
prezident seçilə bilər. Konstitusiyaya görə prezident 5 il müddətinə seçilir və heç 
kəs  iki  dəfədən  artıq  təkrarən  Azərbaycan  Respublikasının  Prezidenti  seçilə 
bilməz. 
Azərbaycan  Respublikası  Prezidentinin  seçilmə  qaydası  2003-cü  il  27  may 
tarixli  «Azərbaycan  Respublikasının  Seçki  Məcəlləsi»  ilə  tənzimlənir.  Məcəlləyə 
görə Prezident seçkilərinin keçirilməsi günü Mərkəzi Seçki Komissiyası tərəfindən 
seçki gününə azı 120 gün qalmış təyin olunur. Seçki günü prezidentin səlahiyyət 
müddəti başa çatdığı son ilin oktyabr ayının üçüncü həftəsinin çərşənbə günü hesab 
olunur.  Əgər  növbədən  kənar  seçkilər  keçirilərsə,  bu  zaman  Milli  Məclis  və 
Konstitusiya  Məhkəməsinin  müvafiq  qərarı  qəbul  edildiyi  gündən  başlayaraq  bir 
həftədən  gec  olmayan  müddətdə  Mərkəzi  Seçki  Komissiyası  seçki  gününü 
çərşənbə  gününə  təyin  edir  və  seçkilər  3  ay  ərzində  keçirilir.  Seçkilər  təyin 
olunduqdan sonra seçki komissiyaları yaradılır. Onlara aşağıdakılar aiddir:
 
1)  Mərkəzi Seçki Komissiyası; 
2)  dairə seçki komissiyaları; 
3)  məntəqə seçki komissiyaları. 
Seçki  Məcəlləsinə  görə  prezident  seçkiləri  Azərbaycan  Respublikasının 
ərazisini  əhatə  edən  vahid  seçki  dairəsi  üzrə  keçirilir.  Seçicilərin  səs  verməsinin 
keçirilməsi  və  səslərin  hesablanmasını  təşkil  etmək  üçün  seçki  məntəqələri 
yaradılır. Bu zaman aşağıdakı tələblər nəzərə alınmalıdır:
 
-  hər  bir  seçki  məntəqəsi  50-dən  az  olmayan  və  1500-dən  çox  olmayan 
sayda seçicini əhatə etməlidir;
 
-  sanatoriyalarda,  istirahət  evlərində,  xəstəxanalarda,  seçicilərin  digər 
müvəqqəti  məskunlaşma  yerlərində,  gediş-gəliş  çətin  olan  yerlərdə, 
dövlət bayrağı altında üzən gəmilərdə seçki məntəqələri seçki gününə 50 
gün qalmış, müstəsna hallarda isə 5 gün qalmış təşkil edilməlidir.
 
Məntəqələrin təşkilindən sonra seçici siyahıları tərtib olunur və namizədlər 
irəli sürülür. Seçki Məcəlləsinə görə prezidentliyə namizəd siyasi partiyalar, siyasi 
partiya  blokları  və  bilavasitə  seçicilər  tərəfindən  irəli  sürülə  bilər.  Siyasi  partiya 
bloku  azı  iki  siyasi  partiya  tərəfindən  yaradıla  bilər.  Prezidentliyə  namizədin 
müdafiəsi üçün 45.000 imza toplanmalıdır.
 
Bütün  bunlardan  sonra  səsvermə  keçirilir  və  seçki  məntəqələrində  səslər 
hesablanır. Mərkəzi Seçki Komissiyası səsvermə günündən başlayaraq 14 gündən 
gec  olmayan  müddətdə  prezident  seçkilərinə  yekun  vurur  və  nəticələri  təsdiq 
olunmaq  üçün  Azərbaycan  Respublikasının  Konstitusiya  Məhkəməsinə  göndərir, 
seçkilərin nəticələrini müəyyən edir. Seçkilərdə iştirak etmiş seçicilərin 50%+1-nin 
səsini toplamış namizəd prezident seçilir. Əgər bu səs çoxluğu səsvermənin birinci 
KitabYurdu.az 
76
 

dövrəsində  toplanmayıbsa,  səsvermə  günündən  sonra,  ikinci  bazar  günü 
səsvermənin  ikinci  turu  keçirilir.  İkinci  turda,  ancaq  birinci  turda  ən  çox  səs 
toplamış iki namizəd, yaxud ən çox səs toplamış və öz namizədliyini geri götürmüş 
namizədlərdən  sonra  gələn  iki  namizəd  iştirak  edir.  İkinci  turda  səs  çoxluğu 
toplayan namizəd prezident seçilmiş hesab olunur. Konstitusiyaya görə, Prezident 
seçkilərinin  yekunları  haqqında  məlumatı,  səsvermə  günündən  sonra  14  gün 
ərzində  Azərbaycan  Respublikasının  Konstitusiya  Məhkəməsi  rəsmən  elan  edir. 
Bundan  sonra  3  gün  ərzində  prezident  and  içir  və  rəsmi  olaraq  vəzifəyə  qəbul 
olunur. And içdiyi gündən prezident, səlahiyyətlərinin icrasına başlayır.
 
Azərbaycan  Respublikası  qanunvericiliyində  müddətinə  görə  prezidentin 
səlahiyyətlərinin  xitamının  iki  üsulu  fərqləndirilir:  prezidentin  səlahiyyətlərinin 
qanunla  müəyyən  edilmiş  vaxtın  bitməsi  ilə  xitamı  və  vaxtından  əvvəl  xitamı. 
Konstitusiyaya əsasən, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyət müddəti 
5 ildir və bu müddət, onun and içdiyi gündən hesablanır. Eyni zamanda heç kəs iki 
dəfədən  artıq  təkrarən  Azərbaycan  Respublikasının  Prezidenti  seçilə  bilməz. 
Azərbaycan  Respublikası  Prezidentinin  səlahiyyətləri  yeni  seçilmiş  Prezidentin 
and içməsi ilə xitam olunur.
 
Azərbaycan  Respublikası  Konstitusiyasında  Prezidentin  səlahiyyətlərinin 
vaxtından əvvəl xitamı da nəzərdə tutulmuşdur.
 
Prezidentin səlahiyyətlərinin vaxtından əvvəl xitamı aşağıdakı hallarda baş 
verir:
 
a) Prezident istefa verdikdə; 
b) səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə 
itirdikdə; 
c)  Konstitusiya  ilə  nəzərdə  tutulmuş  hallarda  və  qaydada  vəzifəsindən 
kənarlaşdırıldıqda;
 
Prezidentin səlahiyyətlərinin vaxtından əvvəl xitam edilməsində üç subyekt 
iştirak edir: prezident, Milli Məclis, Konstitusiya Məhkəməsi.
 
Azərbaycan  Respublikası  Konstitusiyasının  104-cü  maddəsinin  II—III 
hissəsinə  əsasən,  Azərbaycan  Respublikasının  Prezidenti  istefa  verdikdə  onun 
istefa  ərizəsi  Azərbaycan  Respublikasının  Konstitusiya  Məhkəməsinə  təqdim 
olunur.  Azərbaycan  Respublikasının  Konstitusiya  Məhkəməsi  istefa  ərizəsini 
Azərbaycan  Respublikası  Prezidentinin  özünün  verdiyinə  əmin  olduğu  təqdirdə 
Azərbaycan Respublikası  Prezidentinin  istefasının  qəbul  olunması  haqqında  qərar 
qəbul  edir.  Həmin  andan  Azərbaycan  Respublikasının  Prezidenti  istefa  verdiyinə 
görə vəzifədən getmiş sayılır.
 
Azərbaycan  Respublikası  Konstitusiyasında  respublika  prezidentinin 
vəzifədən  kənarlaşdırılmasının  impiçment  (təqsirləndirmə  -  dövlətin  vəzifəli 
şəxslərinin  xəyanət  və  digər  ağır  cinayətləri  üzrə  parlament  məhkəməsi  icraatı) 
qaydası  təsbit  edilmişdir.  Konstitusiyanın  107-ci  maddəsinə  əsasən,  Azərbaycan 
Respublikası  Prezidentinin  vəzifədən  kənarlaşdırılması  təşəbbüsü  Azərbaycan 
Respublikasının  Prezidenti  ağır  cinayət  törətdikdə  Azərbaycan  Respublikası 
Konstitusiya  Məhkəməsinin  təşəbbüsü  ilə  Azərbaycan  Respublikası  Ali 
Məhkəməsinin  30  gün  müddətində  verilən  rəyi  əsasında  Azərbaycan 
Respublikasının Milli Məclisi qarşısında irəli sürülə bilər.
 
KitabYurdu.az 
77
 

Azərbaycan  Respublikası  Milli  Məclisinin  deputatlarının  95  səs  çoxluğu ilə 
qəbul  olunmuş  qərar  əsasında  Azərbaycan  Respublikasının  Prezidenti  vəzifədən 
kənarlaşdırıla  bilər.  Bu  qərarı  Azərbaycan  Respublikası  Konstitusiya 
Məhkəməsinin  sədri  imzalayır.  Azərbaycan  Respublikasının  Konstitusiya 
Məhkəməsi həmin qərarın imzalanmasına bir həftə ərzində tərəfdar çıxmazsa, qərar 
qüvvəyə minmir.
 
Azərbaycan  Respublikası  Prezidentinin  vəzifədən  kənarlaşdırılması 
haqqında qərar Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Azərbaycan 
Respublikasının  Milli  Məclisinə  müraciət  etdiyi  gündən  başlayaraq  2  ay  ərzində 
qəbul  olunmalıdır.  Bu  müddətdə  göstərilən  qərar  qəbul  edilməsə,  Azərbaycan 
Respublikasının Prezidentinə qarşı irəli sürülmüş ittiham rədd edilmiş sayılır. 
Azərbaycan  Respublikasının  Prezidenti  vaxtından  əvvəl vəzifədən getdikdə 
üç  ay  ərzində  növbədənkənar  Azərbaycan  Respublikasının  Prezidenti  seçkiləri 
keçirilir.  Bu  halda  Azərbaycan  Respublikasının  yeni  Prezidenti  seçilənədək 
Azərbaycan 
Respublikasının 
Prezidenti 
səlahiyyətlərini 
Azərbaycan 
Respublikasının Baş naziri icra edir. 
Bu  müddət  ərzində  Azərbaycan  Respublikası  Prezidentinin  səlahiyyətlərini 
icra edən Azərbaycan Respublikasının Baş naziri istefa verdikdə, səhhətinə görə öz 
səlahiyyətlərini  icra  etmək  qabiliyyətini,  tamamilə  itirdikdə  Azərbaycan 
Respublikası  Prezidentinin  səlahiyyətlərini  Azərbaycan  Respublikasının  Milli 
Məclisinin sədri icra edir. 
Eyni səbəblərə görə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini 
Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi sədrinin icra etməsi mümkün olmadıqda 
Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 
səlahiyyətlərini başqa vəzifəli şəxs tərəfindən icrası haqqında qərar qəbul edir. 
 
8.  Məhkəmə hakimiyyəti - dövlət hakimiyyətinin müstəqil qoludur.
 
Hər  bir  demokratik  dövlətdə  dövlət  hakimiyyəti  hüquqi  dövlətin  əsas 
prinsipi  olan  «hakimiyyət  bölgüsü»  əsasında  təşkil  edilir.  Təsadüfi  deyildir  ki, 
Azərbaycan  Respublikası  Konstitusiyasının  7-ci  maddəsinin  3-cü  hissəsində  bu 
prinsip  əks  olunmuşdur:  Azərbaycan  Respublikasında  dövlət  hakimiyyəti 
hakimiyyətlərin  bölünməsi  prinsipi  əsasında  təşkil  edilir:  qanunvericilik 
hakimiyyətini  Azərbaycan  Respublikasının  Milli  Məclisi  həyata  keçirir;  icra 
hakimiyyəti  Azərbaycan  Respublikasının  Prezidentinə  mənsubdur;  məhkəmə 
hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının məhkəmələri həyata keçirir. 
Hər  bir  hakimiyyət  qolu  demokratik  cəmiyyətdə  müəyyən  rolu  yerinə 
yetirir. Demokratik cəmiyyətdə məhkəmə hakimiyyətinin rolu isə müxtəlif hüquqi 
mübahisələrdə Konstitusiyada, qanunlarda, qanun qüvvəli aktlarda və beynəlxalq 
müqavilələrdə nəzərdə tutulmuş hüququn aliliyini təmin etməkdir. 
Beləliklə, məhkəmə hakimiyyəti insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarını 
müdafiə  edən,  hüquq  qaydasını  cinayət  və  digər  hüquq-pozmalardan  mühafizə 
edən  və  dövlət  orqanlarının  fəaliyyətinin  hüquqi  çərçivədən  kənara 
çıxmamasına nəzarət edən dövlət hakimiyyətinin bir qoludur. 
 
Dövlət hakimiyyətinin bir qolu olmaq etibarilə məhkəmə hakimiyyəti dövlət