1. Jamiyat tushunchasi. Ibtidoiy jamiyatdan fuqarolik jamiyatiga qadar

Davlatning kelib chiqishi tо`g`risidagi nazariyalar

Davlatning kelib chiqishi tо`g`risida turli nazariyalar mavjud.

Davlatning kelib chiqishi haqidagi patriarxal nazariyasiga binoan, davlat oilaning taraqqiy etishi natijasida paydo bо`lgan. Oiladan urug`-qabila — davlat vujudga keladi.

Patriarxal nazariya tarafdorlari davlat bevosita kattalashib ketgan oiladan kelib chiqqan, monarx hokimiyati esa oilaning barcha a`zolariga rahbarlik qiladigan otadan meros bо`lib о`tgan deb hisoblaydilar. Ushbu nazariya Yunonistonda (qadimgi Gretsiyada) paydo bо`lgan va Arastu (Aristotel) asarlarida asoslab berilgan, XVII asrda yashagan ingliz olimi Filmerning «Patriarx» asarida rivojlantirilgan. Muallif Injilga asoslanib, Odam Atoning hokimiyatni xudodan olib, о`zining katta о`g`li — patriarxga, u esa о`zining avlodlari bо`lgan qirollarga berganligini isbotlashga uringan.

Patriarxal nazariya ingliz sotsiologi, tarixchisi va yuristi Genri Men (1822—1888) tomonidan yaratilgan. Bu nazariyaning Rossiyadagi tarafdori rus olimi N. Mixaylovskiy edi. U urug`doshlik aloqalarining yо`q bо`lishiga va davlatning paydo bо`lishiga urug`doshlik aloqalarining davomi bо`lgan milliy aloqalarning rivojlanishi sabab bо`lgan deydi. Uning ta`biri bо`yicha dastavval oila vujudga kelgan, oila о`sib kabilaga aylangan, qabila esa о`sib borib davlatga aylangan.

XVII—XVIII asrlarda davlatning kelib chiqishining shartnomali nazariyasi paydo bо`lgan. Bu nazariyaga kо`ra, hokimiyat xalq tomonidan, xalqning monarx bilan bitim tuzish natijasida о`rnatiladi. Shartnomali nazariyaning vakillari Gollandiyada Gugo Grotsiy va Spinoza, Angliyada Lokk, Fransiyada Jan Jak Russo, Rossiyada Radishchev bо`lgan.

Russoning kitobi aynan shunday: «Ijtimoiy shartnoma» deb atalgan. Shartnomali nazariyaga odamlar qо`zg`olon kо`tarish, monarxlarni qulatish huquqiga ega, ular davlatga birlashib, о`zlarining tabiiy erkinliklarini yо`qotmaydigan balki cheklaydilar, xolos, degan tabiiy huquqiy ta`limot asos qilib olingan. Shartnomali nazariyada insonning tabiiy huquqlari asoslab berilgan. Shartnoma nazariyasiga kо`ra, davlat ongli ijod mahsuli, odamlar kelishgan ahd natijasi. Davlat — о`zaro kelishuv asosida va ongli tarzda birlashgan kishilar tashkiloti bо`lib, ana shu shartnoma asosida ular о`zlarining erkinliklari va hokimiyatining bir qismini davlatga beradilar.