1-mavzu: ijtimoiy pedagogika fan sifatida. Ijtimoyilashuv tushunchasi, jarayoni, vositalari. Reja

Ijtimoiy pedagogikaning asosiy kategoriyalari.
Kategoriya- (yunoncha: kategoria- «ko‘rsatma», «dalil», «tushuncha») pedagogikada pedagogik jarayonlar xususiyatlarini, moxiyat-mazmunini, shaxs va jamiyat, shaxs va guruќ, shaxs va jamoa œrtasidagi, ta’lim va tarbiya, ma’naviy-ma’rifiy, axlošiy-estetik, ištisodiy-ekologik va ќ.k. munosabatlarni aks ettiruvchi asosiy tushunchadir. Kategoriya bilish jarayonlarining tarixiy rivojlanishi va jamiyat tajribasi asosida paydo bœldi. Kategoriyalar oršali inson borlišni va tevarak atrofni, ijtimoiy ќayotda sodir bœlayotgan vošea-ќodisalarni œrganadi.Shulardan biri va asosiysi sifatida «Pedagogika» atamasidir. («Pein»- bola va «agogein - etaklamoš degan ma’noni bildiruvchi yunoncha «paydagogos» suzlaridan paydo bœlgan). Buning izoќi šuyidagicha: Eramizdan oldingi III-I asrlarda šadimgi Yunonistonda šuldorlarning bolasini ovšatlantiradigan, sayrga olib boradigan, tabiat šœynida œynatuvchi tarbiyachi - šullarni «pedagog» deb atashgan. Bugungi kunda kelib «pedagog» sœzi keng šamrovli , yangicha ma’no kasb etgan.Pedagogikaning yana bir muќim tushunchalaridan biri «Didaktika» sœzidir. Šadimgi Yumnonistonda šuldorning bolasiga maktabda ta’lim beruvchi kishini «Didaskal» deb atashgan. «Didaktika»- yunoncha «didaktikos sœzidan olingan bœlib, «œšitish», «œrgatish», «bilim berish» ma’nolarini anglatadi. Šadimgi yunonlar œšitish faoliyatiga nisbatan «didasko», œšituvchi œrnida «didaskal», œšuvchiga nisbatan «didaskale» atamalarini ishlatishgan. Ammo «didaktika» termini œzining dastlabki ma’nosidan ancha uzošlashgan. Ќozir bu tushunchalarning ќajmi va mazmuni ancha boyigan va kengaygan bœlib, u fašat œšituvchining faoliyatini emas, shu bilan birga œšuvchining faoliyatini ќam œz ichiga šamrab olgan.Pedagogikaning asosiy kategoriyalariga ta’lim , tarbiya, ma’lumot, rivojlanish, tarbiya, Ta’lim , pedagogik faoliyat, pedagogik jarayon, bilish, o’rgatish, Ta’lim -tarbiya metodlari, principlari va boshqalar kiradi. Biz ularni pedagogik tushunchalar ham deb ataymiz.
Tarbiya - deb tarbiyachi o’zi hohlagan sifatlarni tarbiyalanuvchilar ongiga singdirish uchun ularning ruhiyatiga ma’lum maqsadga ko’ra tizimli ta’sir ko’rsatishiga aytiladi. Jahon pedagogikasida «tarbiya» atamasi keng hamrovli tushuncha sifatida baqolanganligi tufayli, uning moqiyati xususida turli nazariyalar mavjud. Tarbiyani kattalar (O’qituvchilar, murabbiylar va ota-onalar)ning bolalarga ta’sir ko’rsatish jarayoni sifatida tushunish eng ko’p tarqalgan tendenciyadir. Bun o’rinda kattalar to’g’ri deb qisoblaydigan, baqolaydigan ideallar, maqsadlar, vazifalar, normalar va talablarga muvofiq tarzda ta’sir ko’rsatish ko’zda tutiladi, albatta. Tarbiyani bunday tushunish qaqiqatga yaqinroq, biroq u bir tomonlama xususiyatga ega bo’lib, mazkur jarayonning faqat muayyan qismini aks ettiradi, xolos. Tarbiyaga bunday ta’rif berishda bolaga kattalarning ta’siri yo’n altirilgan ob’ekt sifatidagina qaraladi. Pedagogika ham tashabbuskor va mustaqil shaxslarni tarbiyalashni nazarda tutadigan bo’lsa, u tarbiyalanuvchiga pedagogika jarayonida faol Harakat qiluvchi sub’ekt rolini beradi Shaxsning o’zi, o’z xulq-atvori xususiyatlari, jamiyatdagi mavqeini tasavvur qilish orqali qosil bo’lganobraz- «Men»-obrazi deb atalib, uning qanchalik adekvatligi va reallikka yaqinligi insonning jamiyatdagi ijtimoiy mavqeini belgilaydi va barkamollik mezonlari bo’lib qisoblanadi.«Men»-obrazining ijtimoiy psixologik ahamiyati shundaki, u shaxs tarbiyasining va uning tarbiyalanganlik darajasi omillaridan biri qisoblanadi. Shu nuqtai nazardan olib qaralganda, «tarbiyani shaxsning o’zi va o’z sifatlari to’grisidagigi tasavvurlarining shakllanishi jarayonidir, deb ta’rif berish mumkin». Demak, Har bir inson o’zini, o’zligini qanchalik aniq va to’g’ri anglasa, tasavvur qilsa, unda jamiyatning axloq normalariga zid Harakat qilish eqtimoli ham shunchalik kamayadi. Abdulla Avloniy o’zining «Turkiy Guliston yoxud axloq» asarida inson kamolotida tarbiyaning o’rnini aloqida ta’kidlab, «Janobi Qaq insonlarning asl xilqatda iste’dod va qobiliyatli, yaxshi ila yomonni, foyda ila zararni, oq ila qorani ayiradigan Qilib yaratgan. Lekin, bu insondagi qobiliyatni kamolga etkazmoq tarbiya vositasida bo’ladir. Agar bola yaxshi tarbiya topib, buzuq xulqdan saqlanib, go’zal xulqlarga odatlanib katta bo’lsa, baxtiyor bir inson bo’lib chiqadi. Agar tarbiyasiz, axloqi buzilib o’ssa, nasiqatni kulog’iga olmaydigan, Har xil buzuq ishlarni qiladigan nodon, joqil bir rasvoi odam bo’lib chiqadi»-deb ta’kidlaydi Shunday ekan, bugungi kunda pedagogik nazariya va amaliyot muammolarini tadqiq qilish va echimini topishda pedagogik diagnostika hamda korrekciya mO’qim ahamiyat kasb etadi.
Ta’lim - maxsus tayyorlangan kishilar raqbarligida o’tkaziladigan O’quvchilarni bilim, ko’n ikma va malakalar bilan qurollantiradigan bilim qobiliyatlarini o’stiradigan, ularning dunyoqarashini tarkib toptiradigan jarayondir.
Ma’lumot - Ta’lim - tarbiya natijasida olingan va tizimlashtirilgan bilim, qosil qilingan ko’n ikma va malakalar hamda shakllangan dunyoqarashlar majmuidir.
Pedagogik faoliyat- estetik, axloqiy, siyosiy, iqtisodiy kabi maqsadlarga muvofiq ravishda yosh avlodni hayotga tayyorlashning aqlan o’ylab ko’rilgan, katta yoshdagilarning ijtimoiy zarur bo’lganmeqnatining o’ziga xos turidir.
Pedagogik jarayon - ma’lum bir maqsadga yo’n altirilgan kattalarning pedagogik faoliyati ta’sirida tashkiliy shakllantirilgan va mazmunan boyitilgan hamda tarbiyachining yo’n altiruvchi va olib boruvchi raqbarlik roli natijasida bolaning o’z-o’zini taraqqiy ettirishidir