1-mavzu. Mikrobiologiya fani, o’rganish obe’ektlari, vazifasi hamda bo’limlariga tavsif

Mikroorganizmlar genotipi va fenotipi haqida tushuncha. Genotip bu muayyan 
sistemadagi o’zaro ta’sir etuvchi genlar yig’indisidir. 
Fenotip esa genotip va muayyan tashqi muhit ta’sirida organizmda shakllanadigan barcha 
belgi va xususiyatlar yig’indisidir. Organizmda hech vaqt genotipdagi barcha imkoniyatlar bir 
vaqtda yuzaga chiqmaydi. Har bir organizmning fenotipi bu muayyan sharoitda genotip va tashqi 
muhit ta’sirida qisman belgi va xususiyatlarning shakllanishidir. 
Mikroorganizmlar genetikasida tekshirish ishlari kulturalarda ya’ni million va milliard 
hujayra yig’indisida olib boriladi. Mikroorganizmlardagi belgilar bir qancha gruppalarga 
bo’linadi. 
1. Morfologik belgilarga kulturani zich oziq muhitidagi rangi, o’sish xarakteri, 
mitselilarining borligi, o’lchami, formasi, koloniyalarining cheti va ustidagi xarakterli belgilar, 
hamda suyuq oziq muhitida o’sishi kabilar kiradi. 
2. Fiziologik belgilarga hujayraning temperaturaga bo’lgan munosabati, ya’ni past va 
yuqori temperaturada o’sishi yoki o’sa olmasligi, radiatsiya, turli xil zaharli moddalarga hamda 
antibiotiklarga chidamliligi va boshqalarga taalluqlidir. 
3. Bioximiyaviy belgilarga mikrob kulturasining ba’zi bir vitaminlar, aminokislotalar 
yoki boshqa faktorlar bo’lmagan oziq muhitida o’sishi ba’zi bir oziq muhitlaridan o’zi uchun 
zarur bo’lgan moddalarni sintezlash qobiliyati kiradi. Agar mikrob kulturasi yashayotgan oziq 

---

muhitida uning hayoti uchun faqat ayrim elementlargina uchrasa-da, lekin shunga qaramasdan 
mikrob kulturasi o’zi uchun zarur oziqlarni sintezlab olsa, bunday kultura prototrof kultura 
deyiladi. Oziq muhitiga vitaminlar, aminokislota va shu kabi moddalar qo’shilgandagina 
o’sadigan kultura auksotrof kultura deyiladi. 
11-mavzu. Mikroorganizmlarga tashqi muhit omillarining ta’siri
Mikroorganizmlar va muhit. Fizikaviy, kimyoviy va biologik omillar ta’siri. Kordinal 
nuqtalar. Mikroorganizmlarlarning haroratga bog’liq o’sishi. Mezofill, termofill va psixrofil 
mikroorganizmlar va ularning tavsifi. Yuqori haroratni sterillash uchun ishlatilishi. Sovuq usulda 
sterillash. Mikroorganizmlarning past haroratda hayot faoliyatini saqlash. Mikroorganizmlarga 
gidrostatik bosim ta’siri. Mikroorganizmlarning suv miqdoriga bog’liq o’sishi. Suv aktivligi. 
Mikroorganizmlarning 
quritilishga 
chidamliligi. 
Liofilizatsiya. 
Mikroorganizmlarga
tuzlarning ta’siri. Moddalar kontsentratsiyasining mikroorganizmlarga ta’siri va uning 
amaliyotda ishlatilishi. Osmofillar va galofillar. Muhit pHning mikroorganizmlarga ta’siri. 
Mikroorganizmlarga yorug’lik ta’siri. Mikroorganizmlarning ul’trabinafsha nurlarga 
chidamliligi. Fotoreaktivizatsiya.