1-мавзу: Сиёсий психологиянинг предмети
Yüklə 0,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
liberalizmdir.
Bu atama lotincha «liberalis» so’zidan olingan bo’lib «erkin» degan ma’noni anglatadi. Liberalizm XVII-XVIII asrda ma’rifatparvarlik davri g’oyalari negizida tarix saxnasiga chiqib kelayotgan burjuaziya sinfining mafkurasi sifatida shakllandi. Bu mafkuraning asosiy qoidalari J. Lokk, T.Gobbs, Sh.Monteske, A.Smit, T.Jefferson, D.Mill va boshkalarning asarlarida asoslab beriladi. Liberalizmning poydevorini shaxs erkinligi, uning barcha jamiyat institutlariga nisbatan eng oliy qadriyat ekanligi, shaxsning ham o’z oldida, ham jamiyat oldida mas’ulligi barcha kishilarning o’zini-o’zi ro’yobga chiqarish huquqini tan olishligi kabi prinsiplar tashkil etadi. Liberalizm hokimiyatning taqsimlanishi, siyosiy plyuralizm, elitalar raqobati, qonunning ustuvorligini e’tirof etadi. U fuqarolar huquqlari va 43 erkinliklarini ta’minlashni o’zining asosiy maqsadi, deb biladi. Mazkur mafkuraning barcha ko’rinishlarida inson shaxsining individual erkinligi, qadr- qimmati, boshqa kishilarning qarashlari va e’tiqodlariga sabr-chidamli bo’lishlik talablari doimo himoya qilinib kelinadi. Shaxs erkinligini hurmat qilish bilan bog’lab liberalizm o’zining g’oyaviy ko’rsatmalarida individualizm va insonparvarlik prinsiplarini uyg’un ravishda mujassamlashtiradi. Erkinlik prinsipi liberalizm tarafdorlari tomonidan davlat cheklashlaridan erkin bo’lishlik sifatida talqin etiladi. Bu g’oyani angliyalik mutafakkirlar J.Lokk va D.Mill yaxshi ifoda etadilar. Jumladan, D.Milya bu g’oyani quyidagicha izohlaydi: «Inson o’ziga nima kerakligini har qyanday hukumatdan ko’ra o’zi yaxshi biladi». Liberalizm tarafdorlari uchun erkinlik uchun kurash insonning iqtisodiy, jismoniy va intellektual erkinligi yo’lidagi barcha to’siqlarni, cheklashlarni tugatish uchun kurashishni anglatadi. Ular hokimiyatni meros qilib qoldirishning barcha shakllariga va tabaqaviy imtiyozlarga qarshi chiqadilar. Bu ko’rsatmalar negizida «davlat — tunggi qorovul», degan g’oya qaror topadi. Ushbu g’oyaning ma’nosi shuki, davlat faqat ijtimoiy tartibni qo’riqlash va mamlakatni tashqaridan bo’ladigan taxdiddan himoya qilishni ta’minlaydigan eng kerakli vazifalar bilan ta’minlanishi kerak. Shuning uchun aynan liberalizmda fuqarolik jamiyatining davlat ustidan ustuvorligi g’oyasi qaror topdi va amalga oshirilmoqda. J. Lokk fuqarolik jamiyati bu doimiy kattalik, davlat esa undan kelib chiquvchidir, deb e’tirof etgan edi. |