1-мавзу: Сиёсий психологиянинг предмети
Yüklə 0,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Inson va hokimiyat: psixologik o’lchov.
Hayotimizda turli hokimiyatlar bilan to’qnashamiz, ular jamiyatni tashkil qiluvchi mexanizmda asosiy rolni o’ynaydi. Shuning uchun ingliz faylasufi B.Rossal hokimiyat tushunchasini tabiiy fanlarda energiya kategoriyasi bilan solishtiradi. Hozirgi zamonda bu tushunchaning bir nechta yondashuvlari mavjud. Biz hokimiyat deb turli kuchlarni vositalar yordamida ijtimoiy subyektlarni boshqa ijtimoiy subyektlarga ta’sir qilish qobiliyatini tushunamiz. Hokimiyat doimo hokimlikka ega bo’lgan va hokimiyat ta’siriga tushuvchilar orasidagi munosabatni tushunamiz. Siyosiy hokimiyat munosabatlari jamiyatdagi obyektiv reallikni namoyon qiladi. Ular his- tuyg’ularda, qonuniy normalarda, boshqaruv organlarida va iqtisodiy - siyosiy omillar orqali namoyon bo’ladi. Bu nuqtai nazarni ko’rib chiqilganda, hokimiyat quyidagi terminlarda berilishi maqsadga muvofiqdir, siyosiy rejim, hokimiyatning bo’linishi, hokimiyat darajasi. Ammo hokimiyatni subyekti bu konkret odamdir va uning hokimiyatga bo’lgan munosabati turlichadir. Turli hokimiyatlarga ega bo’lgan odam hokimiyat bosimi ostida qolib ketishi yoki yanada ko’proq ta’sir etish kuchini egallashga harakat qilishi mumkin. Amerikalik siyosatshunos R.Dalling aytishicha, mana shunday psixologik xususiyatlar bir xil bo’lgan odamlarning turli hokimiyatdan foydalanish resurslarini va imkoniyatlarini belgilaydi. Boshqa tomondan esa inson hokimiyatni obyekti bo’lib o’zini subyektliligini yo’qotmasdan avtomatik bo’lmagan holda hokimiyatga bo’ysunadi. Hokimiyat nafaqat oilada, balki tashkilotlarda ham bo’lib, asosan u siyosiy sohada ko’proq namoyon bo’ladi. Siyosat va hokimiyat qadimdan o’ziga yarasha kontinium sifatida ko’rib kelingan. Siyosatni asosiy funksiyasi bo’lgan ijtimoiy manfaatlarini moslashtirish hokimiyatsiz amalga oshirilmaydi. Shuning uchun siyosiy hokimiyat juda katta sonli fuqarolarni bo’ysundirishni o’z ichiga oladi. 47 Bu bog’liqlikni inobatga olib nemis faylasufi. E. Shpranger siyosat va hokimiyatni ma’no jihatdan birlashtirib “Siyosiy tip” degan tushunchani kiritadi. U “Odamlar uchun yetakchi qadriyat hokimiyatda bo’lganlarni biz siyosiy tip deymiz”-deb ta’kidlaydi. Oddiy fuqarolardan oddiy odamlarning farqi nimada? degan savolga javob berishda G. Lassuell shu ta’rifga tayanadi. Amerikalik olimning fikricha, “Siyosiy odamning” asosiy xususiyati bu uning hokimiyatni diqqatini qaratish, ya’ni boshqa qadriyatlarga nisbatan hokimiyatga e’tiborini qaratishdir. Hokimiyatning boshqa bir qator tahliliga qaratilgan yondoshuvda psixologik xususiyatni ko’rib chiqish maqsadga muvofiqdir. Xususan, hokimiyatni maqsad sifatida ko’rib chiqishda asosan uning motivlar mexanizmini yoki shaxsni hokimiyat ta’sirida o’zgarishini maqsadga yetkazuvchi instument sifatida, hokimlik munosabatlarining tizimi, o’ziga xos fenomeni sifatidagilardir. Agar hokimiyat motivlar instrumental vositasi bo’lib xizmat qilsa, unga qarama - qarshi bo’lgan hollarda hokimiyat shaxsiy maqsad sifatida ko’rib chiqiladi. Bunda yetakchi rolni hokimiyat bilan bog’liq bo’lgan ijobiy emosional his - tuyg’ular tashkil qiladi. Veberning aytishicha, hokimiyatga intilish hokimiyatga ega bo’lishgina emas, balki u bilan bog’liq bo’lgan obro’- e’tibordan zavqlanishdir. Uni fikricha, bunday tuyg’u tarixiy muhim jarayonlarni qo’lda ushlab turish, muhim qarorlarni qabul qilishda ishtirok etish bilan bog’liq bo’lgan his- tuyg’ular bilan bog’liqdir. Bunda mazmun jihatidan motivlar asosida biror bir darajaga mavqega erishish emas, balki siyosat oshkora namoyish qilishni xohlamaydigan siyosatchida ham namoyon bo’lishi mumkin. Hokimiyatning xulq - atvor bilan bog’liq bo’lgan motivlarini ikki asosiy yo’nalishlarda ko’rib chiqish mumkin: 1. Hokimiyatga ega bo’lish va uning zahiralarini kengaytirish yoki o’zini kuchli his qilish (X.Xekxauzin) 2. Bu zahiralarni amaliyotga tadbiq qilish, xohishi, o’zgaruvchi jihati. 48 Hokimiyatda qatnashish darajasi quyidagilardir: Bevosita qatnashuvchilar: Davlat, siyosiy mudirlar, elita, partiyalar, jamoa birlashmalari va harakatlar. Bilvosita qatnashuvchilar: yirik ijtimoiy guruhlar va uyushmalar, turli maqsaddagi guruhlar. Buni quyidagi jadvaldan tushunish mumkin: Harakatlantiruvchi kuch Hokimiyat motivlari Siyosiy vositalar va metodlar imtiyozlarni ishlatgan holda jamiyatning faoliyatiga siyosiy ta’sir etish va boshqarishda subyektning ongli burchlari va ehtiyojlaridan iborat. Yüklə 0,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|