1-mavzu. Umumiy fizika faniga kirish Reja

4-mavzu. Aylanma harakat
Reja:

1.Aylana bo’ylab harakat.

2.Burchak tezlik va burchak tezlanish.
3.CHiziqli va burchak tezliklar orasidagi bog’lanish.


Egri chiziqli harakatni sodda turi aylana bo’ylab tekis harakatdir. Uning shartlari
a_τ = 0 a_n = V² / r = const

Aytaylik, MN r radiusli aylana bo’ylab harakatlansin. Juda kichik vaqt ichida uni burilish xolatini Δφ burchak bilan belgilaylik (Δφ ≈ S/r Burilish burchagi Δφ dan vaqt bo’yicha olingan hosila burchakli tezlik deyiladi. Burchakli tezlik vektorini yunalishi vint koidasidan chikadi. ω ni yunalishi parma vint uchining ilgarilanma harakati yunalishi bilan bir xil bo’lib, uning dastagini yunalishi

MN aylana bo’ylab harakatiga mos keladi va rad/s larda ulchanadi (1rad=57^o18¹: 2π rad=360^o).
Nuqtaning chiziqli tezligi

Demak υ = ω • r (3) Agar ω = const bo’lsa aylanish tekis bo’lib, MN bir T davr ichida tulik bir aylanada va 2π rad burchakka buriladi, ya’ni Δφ = 2π, Δ t =T. SHuning uchun ω = 2π / T yoki T = 2π /ω (4)bo’ladi. Bundan ν = 1 / T = ω / 2π (5) kattalik chastota deyiladi Birligi 1/s=Gts. Bundan ω = 2π • ν yoki ν = 2π νR.

Agar MN aylana bo’ylab notekis harakat qilayotgan bo’lsa burchakli tezlanish tushunchasi kiritiladi. Burchakli tezlanish vektori aylanish o’qi bo’yicha burchakli tezlikni elementar o’sishi vektori tomonga yo’nalgandir.
Tezlanuvchan harakatda ε va ω lar parallel , sekinlanuvchan harakatda ε va ω lar anti paralleldir.
Aylanma harakatda tezlanishning tangentsial tashkil etuvchisi²³





va normal tashkil etuvchisi esa

bo’ladi.
Natijaviy tezlanish

bo’ladi.
Agar MN aylana bo’yicha harakati notekis bo’lsa ω = ω₀ ± ε t va φ = ω₀t ± ε t ² / 2 bo’ladi.
ω₀ - boshlangich burchak tezlik.

Aylana bo’ylab tekis tezlanuvchan, tekis va tekis sekinlanuvchan
harakatlarda normal, tangensial va to’la tezlanishlar²⁴.