1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Zenkerlash. 
Quymakorlik, bosim ostida shtamplab yoki parmalash yo‘li 
bilan olingan dastlabki teshiklarni zenker bilan ishlanadi. Zenker bilan ishlanganda 
teshiklar 11 - kvalitet aniqligini, yuza g‘adir-budirligini Ra - 1,25 qilib olishni 
ta’minlaydi va teshik shaklini aniqligi ortadi. Zenkerlash bu razvertkalash 
operatsiyasidan oldingi bajariladigan operatsiyadir. 
Teshiklardagi faskalardan, silindrik va konus o‘yiqchalardan, parchin mix, 
gayka, vint, bolt kallaklarini o‘rni uchun foydalaniladi. Teshiklardagi faskalarni, 
silindrik va konus o‘yiqchalarni zenkovka asbobi bilan ishlab olinadi (12.7-rasm). 
12.7-rasm.(a) Zenkovkalash va (b, c) sekovkalash. 
 
Zenkerlar ishlatilish sohasiga qarab ular spiralsimon silindrik va konus 
ko‘rinishida bo‘ladi. 
Spiral zenkerlar bilan ikki tomoni ochiq bo‘lgan silindrik teshiklarni 
ishlanadi. Diametri 12÷35 mm bo‘lgan zenkerlarni 3 ta tishli yaxlit qilib, 
mahkamlash qismi esa konus shaklida tayyorlanadi. Diametri 25÷80 mm bo‘lgan 
zenkerlar yig‘ma qilib, to‘rtta tishli (kamroq 6 ta tishli) qilib tayyorlanadi. Diametri 
60÷175 mm bo‘lgan yig‘ma zenkerlarni tig‘lari qattiq qotishmali (plastinkali) 
bo‘lib, ular korpusga izlar yordamida o‘rnatiladi. 
Tishlarni o‘qini holatini to‘g‘rilash uchun va asbobning o‘qidan qochishini 
kamaytirish uchun yo‘naltiruvchi qismi bo‘lgan asbob bilan teshikka ishlov 
berishda, vtulkali konduktorlardan foydalaniladi. Yo‘naltiruvchi qismi bo‘lgan 
zenker bilan ishlashda teshiklarni uch xil usulda yo‘naltirib ishlanadi, yuqoridan, 
pastdan va ikkala tomondan (12.8-rasm). 

---

252 
Zenkerni yuqoridan yo‘naltirish (12.8-rasm, a) 1-zenker, 2-yo‘naltiruvchi 
silindrik vtulka orqali yo‘naltirib ishlanadi. 
Zenkerni pastdan yo‘naltirish (12.8-rasm, b) detalni pastki qismida 
joylashgan vtulkadan foydalanib ishlanadi.