1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi
Yüklə 8,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
14.2. Mashinalarni yig‘ish usullari.
Yig‘ish davrida mashinaning sifatli yig‘ilishi, mashina detallariga qo‘yilgan quyumlarning miqdoriga va yig‘ishda berkituvchi bo‘g‘imning aniqligini amalga oshirish, texnologik yig‘ish usullariga kelib taqaladi. Yig‘ishda quyidagi usullar ishlatiladi: 1. To‘liq o‘zaro almashinuvchanlik usuli, to‘liq emas o‘zaro almashinuvchanlik usuli, guruhlab o‘zaro almashinuvchanlik, rostlash va keltirish moslashtirish usullari bilan erishiladi. Seriyali va ommaviy ishlab chiqarish turlarida to‘liq o‘zaro almashinuvchanlik usuli keng ishlatiladi. Yig‘iladigan detallarga quyumlarni konstruktor tomonidan belgilanadi. Belgilangan quyumlar texnologik quyumlarga teng yoki ulardan katta bo‘lsa, to‘liq o‘zaro almashinuvchanlik usulida yig‘ish amalga oshiriladi. Yig‘ish zanjirida tirqish qo‘yilgan bo‘lsa, bunday holatda ham yig‘ish to‘liq o‘zaro almashinuvchanlik usulida amalga oshiriladi. 2. To‘liq bo‘lmagan o‘zaro almashinuvchanlik usuli. Bu usulda ham yig‘ishni bajarish mumkin. Birlashtiruvchi detallarni quyumi (dopuski) oldingi holga qaraganda kattaroq qilib qabul qilinadi. Berkituvchi zvenoning talab qilingan aniqligi ta’minlangan bo‘ladi, lekin hamma yig‘ish holatlarida bu ijobiy ( 5 . 3 ) 345 bo‘lavermaydi. Bu masalani hal qilish uchun aniqlik ehtimollar nazariyasi bo‘yicha hisoblab topiladi. 3. Guruhli o‘zaro almashinuvchanlik usuli, ya’ni detalni tanlash usuli bilan yig‘ish (selektiv). Bu holda konstruktorlik quyumi texnologik quyumdan kichik bo‘ladi. Guruhli quyumlarni va guruhlar sonini aniqlash kerak. Texnologik quyumlar detallarni tayyorlash natijasida olinadi. Detallarni quyumlariga qarab ularni guruhlarga ajratiladi. Qamraluvchi va qamrovchi detallarni tanlab olib, yig‘ish amalga oshiriladi. 4. Rostlash-sozlash usuli - o‘lchamlar zanjiriga kiruvchi detallar o‘zlarining texnologik quyumlariga ega bo‘lib, yig‘uv aniqligini ta’minlovchi berkituvchi zveno o‘lchamiga konstruktorlar o‘zgarish kiritish hisobiga amalga oshiriladi. Rostlashdan so‘ng kompensator vint bilan mahkamlanadi. Yig‘ishda foydalaniladigan kompensatorga hech qanday qirqib ishlov berilmaydi. Keltirish usuli. Bu usulda qo’shimcha ishlov berish yordamida yig‘ish sxemasi ko‘rib chiqiladi. Yig‘ish zanjirining berkituvchi zveno o‘lchami aniqligiga erishish uchun, kompensatsiyalovchi zvenoning kompensatoridan ma’lum bir qismi qirqib tashlab, yig‘ish amalga oshiriladi. Keltirish usuli yakka tartibli va mayda seriyali ishlab chiqarishda, yuqori malakali ishchi tomonidan bajariladi. Yig‘ish texnologik jarayonini loyihalash uchun, texnologiklikni yaxshilash uchun, konstruksiyaga o‘zgartirishlar kiritish bo‘yicha ma’lumotnomalar, kataloglar va yig‘uv jihozlarini pasportlari, yig‘ish moslamalari, asboblar, yig‘ish ishlarining normativlari bo‘lishi kerak. Texnologik jarayon loyihalashdan oldin, buyum konstruksiyasini qabul qilib olishni texnik shartlarini va yig‘uv chizmasini nazorat qilish shartlarini o‘rganadi. Yig‘uv chizmalari kerakli qirqimlarga, ko‘rinishlarga buyum qismlarini spetsifikatsiyasiga, yig‘ishda ushlash o‘lchamlariga, yig‘ish bo‘shliqlariga va tortib o‘tkazish (natyag)ga va buyumning massasiga e’tibor berish kerak. Texnik shartlarda - yig‘ish aniqligi, birikmalarni talab qilingan sifatlari, ularni germetikligi, birlashgan detallarining bikirligi va zichligi, rezbali birikmalarni mahkamlash momenti, ruxsat etilgan momentni tebranishi, ( 5 . 3 ) 346 detallarning birlashgan yoki yig‘ilgan qismidagi bo‘shliqlar va tortib o‘tkazish (natyag) qiymatlari, aylanuvchi qismlarining balansirovka aniqligi va buyumning vazifasiga qarab berilgan ma’lumotlar. Texnik shartlarda yana birikmalarni yig‘ishning texnologik usuli, yig‘ish ketma-ketligi, yig‘ish oralig‘ida va yig‘ish oxiridagi nazorat usuli ko‘rsatilgan bo‘ladi. Yig‘uv chizmasidagi va texnik shartlardagi kamchiliklar konstruktorlik byurosida qarab, tuzatiladi. Shu vaqt ichida, konstruksiyani yig‘ish usuli o‘zgartirilib, yig‘ishni soddalashtirish mumkin, lekin bu o‘zgarishlar mashinaning xizmat vazifasini bajarishga ta’sir etmasligi kerak. Buyumni yig‘ish chizmasini konstruktor chizganda, buyumni yig‘ishdagi o‘lchamlar zanjirini oxirgi zvenosini yig‘ish aniqligini ta’minlashi kerak. Birinchi navbatda yig‘ishning to‘liq o‘zaro almashinuvchanlik usulini qo‘llab, chizish kerak. Agarda konstruktor tomonidan oxirgi zvenoga berilgan quyum (dopusk) zanjirning boshqa zvenolarining hammasini quyumiga teng yoki undan katta bo‘lsa, u holda yig‘ish usulini bajarish mumkin. Ko‘p zanjirli zvenolarda oxirgi zanjir uchun quyum (dopusk) kichkina bo‘lganda, zanjirning tarkibidagi tashkil etuvchilarni quyumlari juda kichkina qilib olingan, bu holatlarda yig‘ishni amalga oshirish qiyin bo‘ladi. Bu holatda ham konstruktor buyumni yig‘ish uchun, to‘liqsiz (qisman) o‘zaro almashinuvchanlik usulini qo‘llab, oxirgi zvenoni quyumini ushlashga harakat qiladi. O‘lchamlar zanjirini oxirgi zvenosini aniqligi yuqori bo‘lsa, zanjirdagi zvenolar soni kam bo‘lsa, bunday yig‘ishda guruhli o‘zaro almashinuvchanlik usuli qo‘llaniladi. Bunday yig‘ish usulida, yig‘ish chizmasida va texnik shartlarda birikma detallarini tayyorlash uchun quyum, o‘lchamlar guruhidagi detallar soni aniq ko‘rsatiladi. Agar to‘liq, qisman va guruhli o‘zaro almashinuvchanlik usulidan foydalanib bo‘lmasa, konstruktor u holda yig‘ishni moslashuv (prigonga) yoki rostlash (regulirovka) usulidan foydalanib hal qilishi mumkin. Birinchi holda, bu o‘zgarishlar buyum konstruksiyasining chizmasida moslashuv usuli va bu ( 5 . 3 ) 347 yuzalarga qancha qiytim qoldirilishi ko‘rsatiladi. Ikkinchi holatda, buyum konstruksiyasida bikr yoki rostlanuvchi kompensator o‘lchami ko‘zda tutiladi. Shunday qilib, yig‘ish usulini turini qanday qabul qilishni konstruktor hal qiladi. Konstruksiyani o‘rganib chiqayotgan texnolog, konstruktorni qabul qilgan usulni tekshiradi. Agar texnolog yig‘ishni faol usulini taklif qilsa, konstruktor yig‘ish usulini o‘zgartirishga rozi bo‘ladi. Yig‘ilayotgan buyumni o‘rganish umumiy va uzelli yig‘ish texnologik sxemasini tuzish bilan tugallanadi. Buyumning namunasi mavjud bo‘lsa, yig‘ish texnologik sxemasini tuzish osonlashadi. Texnologik yig‘ish sxemasi asosida yig‘ish texnologik jarayonlarini loyihalash amalga oshiriladi. Yuqoridagi texnologik yig‘ish sxemalarini mavjudligi, murakkab buyumlarni yig‘ish texnologik jarayonini loyihalash ancha osonlashadi. Oldin buyumning umumiy yig‘ish sxemasi, keyin uzelli yig‘ish sxemasini ishlab chiqiladi. Uzelli yig‘ish texnologik jarayonini bir nechta texnologlar parallel loyihalaganda, ishlab chiqarishni tayyorlash vaqti bir necha marta kamayadi. Umumiy va uzelli yig‘ish jarayoni bazaviy detalni stendga yoki moslamaga o‘rnatib yig‘ish boshlanadi. Agar buyum bir nechta o‘lchamlar zanjiridan iborat bo‘lsa, yig‘ishni eng murakkab, javobgarligi yuqori bo‘lgan, oddiy zanjirlarni bir- biri bilan bog‘lovchi murakkab zanjirdan boshlash kerak. Har qanday o‘lcham zanjiri bo‘yicha yig‘ishni boshlash uchun berkituvchi zvenoni birikmasini tashkil qiluvchi qismlarini o‘rnatish bilan yig‘ish tugallanadi. Bunday yig‘ish ketma- ketligi texnologik sxemalarda aniq va tushunarli qilib ko‘rsatilishi kerak. Yig‘ishning texnologik sxemalarini bir nechta variantlarda tuzish mumkin. Ular struktura bo‘yicha va yig‘ish ketma-ketligini bajarish bo‘yicha farq qilishi mumkin. Yig‘iladigan buyum murakkab bo‘lsa, yig‘ish variantlari soni ham ko‘p bo‘ladi. Yig‘ish variantini tanlashda - yig‘ish jarayonini grafik ko‘rinishi, yig‘uvchi slesarlar soni, yig‘ishning mehnat hajmi va tannarxi, yig‘ish ishini bajaruvchi uchun o‘ng‘ayligi, xuddi shuningdek yig‘ish jarayonini mexanizatsiyalashgani va avtomatlashtirilgan jarayonini qo‘llash mumkinligiga ahamiyat berib tanlanadi. ( 5 . 3 ) 348 Yig‘uv texnologik jarayonlarni ishlab chiqish tartibi. 1. Yig‘ishni tashkil qilish uchun yig‘ilgan mahsulotni ishlab chiqarish takti va ritmi aniqlanadi. 2. Yig‘ma chizmani va detallarning ishchi chizmalarini texnologiyaboplikka (texnologiyalikligi) tahlil qilinadi. 3. Konstruktsiyaning o‘lchamlari o‘rganib chiqiladi va yig‘ish aniqligini hisoblash usuli aniqlanadi. 4. Yig‘uv texnologik jarayonini differensiyalash darajasi aniqlanadi. 5. Yig‘ma birliklarini va detallarini biriktirish ketma-ketligi o‘rnatiladi, yig‘ishning texnologik sxemasi yaratiladi. 6. Yig‘uv texnologik operatsiyaning mazmuni tuziladi detallarning yig‘uvdagi holati, buyumning nazorati va tugallangan sinov usullari belgilab qo‘yiladi. 7. Yig‘uv texnologik jarayonini amalga oshirish uchun texnologik jihozlar tanlanadi, ayrimlari loyihalanadi. 8. Yig‘ish jarayonini texnik me’yorlash o‘tkaziladi. 9. Yig‘uv texnologik jarayonining xususiyatlari tuziladi. Yüklə 8,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|