1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

qora texnologik baza
deyiladi. 
Qora texnologik baza shunday yuzaki, yoki yuzalar yig‘indisiki, bularga 
nisbatan bo‘lajak bazalar ishlanadi. Xulosa qilib aytganda, qora texnologik baza, 
boshqa texnologik bazalarni ishlash uchun qo‘llanilmaydi. 
Qora baza detalni ishlashda bir marta qo‘llanilishi lozim, ya’ni birinchi 
operatsiyani bajarishda foydalaniladi. Qolgan operatsiyalar va detalni o‘rnatish 
ham ishlangan bazalovchi yuzalarda bajariladi. 7.8-rasmda podshipnik korpusini 
mexanik ishlashda qora texnologik baza sifatida ishlanmagan tekislik A olinganligi 
ko‘rsatilgan. Qora bazalovchi yuza-tekislik A bo‘yicha detal o‘rnatilib, tekislik B 
frezerlab olinadi. 
5.7-rasm. Podshipnik korpusini ishlashda qora baza. 
 
Bunda chizma bo‘yicha o‘lcham “
a
” va tekisliklar A, B, C larni parallelligi 
ta’minlanadi. Qolgan operatsiyalarni (tekislik C ni frezerlashda “
b
” o‘lchamgacha; 
teshikni parmalashda; podshipnik vkladishi uchun M yuzani ichki yo‘nib 
bajarishda asosiy bazalovchi yuza qilib tekislik B ishlatiladi. 

---

111 
5.4. Bazalarni birlik-doimiylik prinsipi. 
 
Qora baza tanlab bo‘lingach, yuqorida ko‘rsatilganidek, qolgan texnologik 
bazalar tayinlanadi. Bunda bazalar birligi - doimiyligi prinsipiga rioya qilish kerak. 
Buning mohiyati shundan iboratki, texnolgik jarayonni yaratishda har doim 
(barcha operasiyalarda) yagona-bitta texnologik bazani baza qilib ishlatishdir 
(shunga intilish kerak). 
Texnologik bazalarni turlicha o‘zgarishi, ya’ni har xil bazalarda ishlab 
olingan yuzalarni bir-biriga nisbatan joylashish xatoliklarini ko‘paytiradi. Masalan, 
5.8-rasmda ko‘rsatilgan detalning 4 ta mayda teshiklar o‘qlarini markaziy teshik 
o‘qlariga nisbatan joylashish xatoligi ±0,1 mm ni ta’minlash kerak (ya’ni o‘lcham
ni chegara 20±0,1 o‘zgarishi).