1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Karimov Jamshid To‘lqin o‘g‘li
- -195- Kalit so‘zlar
|
Foydalanilgan
adabiyotlar : 1. Mirziyoyev Sh.M. Konstitutsiya va qonun ustuvorligi – huquqiy demokratik davlat va fuqarolik jamiyatining eng muhim mezonidir. Prezident Shavkat Mirziyoyevning O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining 27 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimidagi ma’ruzasi. “O‘zbekiston ovozi”, 2019- yil, 10-dekabr. 2. Mirziyoyev Sh.M. Mustaqillik – ezgu niyatlarimiz, buyuk maqsadlarimiz ro‘yobi yo‘lida qudrat manbai. Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning O‘zbekiston Respublikasi mustaqilligining yigirma to‘qqiz yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi nutqi. “Yangi O‘zbekiston”, 2020-yil, 1-sentabr. 3. Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. T.: “O‘zbekiston”, 2017. 102b. Karimov Jamshid To‘lqin o‘g‘li Kogon shahar 8-umumiy o‘rta ta’lim maktabi o‘qituvchisi jamshidkarimov@bk.ru +99899 757-14-41 “UCHINCHI RENESSANS” DAVRIGA ZAMIN YARATGAN BUXORO MA’RIFATPARVARI Annotatsiya: Mazkur maqolada Abdurauf Fitratning ma’rifatparvarlik faoliyati, jadidlar safida maktab va maorif rivoji yo‘lidagi faoliyati, ta’lim-tarbiya jarayonidagi o‘rni haqida so‘z boradi. -195- Kalit so‘zlar: Tarbiyati atfol, jadid, ta’lim, jadid maktablari. Xalq koriga yaragan, xalqqa xizmati singan buyuk insonlarning nomlari doimo xalqimizning xotirasida mangu bo‘lishi tabiiy hol. Yillar o‘tsa ham bunday kishilarning qilgan ishlari ibrat va namuna sifatida ko‘rsatilaveradi. Shunday buyuk kishilardan biri, o‘zbek jadidlarining yorqin namoyondasi, pedagog va jamoat arbobi Abdurauf Fitrat hisoblanadi. Ta’lim va tarbiya, axloq, ma’naviyat kabi umuminsoniy qadriyat va tushunchalar ustida ulkan ijodiy boyliklarni yaratgan Abdurauf Fitrat shaxsi va pedagogik qarashlari pedagogika ta’limi sohasi uchun yo‘lchi yulduz vazifasini o‘tashi hech kimga sir emas. Abdurauf Fitrat 1886-yilda Buxoroda ziyoli oilasida dunyoga kelgan. Avval maktabda ta’lim oldi. Keyinchalik Buxoro, Istanbul madrasalari va oliygohlarida oʻqigan. Fitrat arab, fors, turk tillarini mukammal bilganligi tufayli Sharqning buyuk allomalari ijodini va boshqa xalqlar adabiyotini qunt bilan o‘rgandi. Abdurauf Fitrat jadid sifatida millatimizni ilm-fandan boxabar qilishni o‘zining burchi deb bildi. Fitrat Turkistonda yuz berayotgan ijtimoiy-siyosiy jarayonlarga, ayniqsa, jadidchilik harakatlariga qiziqish bilan qaradi. O‘zining yozishicha, avval jadidchilik harakatiga qarshilik qilgan, keyin uning mohiyatini anglab yetgach, bu harakatga qo‘shilgan. O‘sha paytlarda Buxoroning kelajagi to‘g‘risida qayg‘urgan bir guruh ma’rifatparvar va ochiq fikrli kishilar yashirincha "Tarbiyati atfol" ("Bolalar tarbiyasi") jamiyatini tuzadilar. Ushbu xayriya jamiyati yoshlarni zamon talablari darajasida o‘qitish orqali o‘rta asrlar darajasida to‘xtab qolgan Turkistonning taraqqiyotini yo‘lga qo‘yish maqsadida faoliyat ko‘rsatardi. Fitrat 1909-yilda "Tarbiyati atfol" xayriya jamiyati orqali ta’lim olish uchun Turkiyaga jo‘natilgan dastlabki besh iste’dodli yoshlarning biri sifatida Istanbulga yuboriladi. Uning taqdirida Turkiya hayoti muhim ahamiyat kasb etadi. 1913-yilgacha Istanbul oliygohida ta’lim oladi. Turkiyada tashkil etilgan “Buxoro taʼlimi maorifi” uyushmasida faol bo‘ladi. Uning birinchi sheʼriy toʻplami -196- 1911-yilda “Sayha” (“Chorlov”) nomi bilan nashr etilgan. “Sayyohi hindi”, “Munozara” kabi asarlari ham ushbu davrlarda Turkiyada bosilib chiqqan. Turkiya oliygohida o‘qish yillarida jadidchilik gʻoyalari bilan tanishib, aynan shu gʻoyalar taʼsirida bir qator asarlar yozgan. Fitrat ijodining boshlanishi Turkistonda inqilobiy harakatlar kuchaygan, ya’ni milliy uygʻonish davrlariga toʻgʻri keladi. Fitrat 1913-yili fors-tojik tilida yaratgan “Munozara” asarida Buxoro amirligida avj olgan ilmsizlik, diniy jaholat va xurofot taʼsirida qoloqlikda qolgan mamlakatning inqirozi sabablarini ochib tashlab, ulardan qutulish yoʻllarini koʻrsatdi. Bu asarda Buxoro amirligidagi oʻqish va oʻqitishning ahvoli yoritilgan bo‘lib, maktab va oʻqitish usullarini tubdan oʻzgartirish uslublari keltiriladi. Asar xalqning bu holatni real baholay olishi uchun muhim rol oʻynadi. Yangi usul maktablarining sharʼiy talablarga javob berishini isbot qilib berdi. “Munozara”da Buxoroda faoliyat koʻrsatgan yosh taraqqiyparvarlarning maqsad va vazifalari oʻz ifodasini topgan edi. Bu haqda Fitrat ijodining tadqiqotchisi yaponiyalik X.Komatsu: “ 1911-yilda Istanbulga oʻqishga borgan yosh buxorolik jadid Abdurauf Fitrat “Munozara” nomli forscha adabiy asar yozdi. Bu asar oʻsha davrda usuli jadid maktablarining zarurati hamda buxorolik islohotchilar bilan qadimchilar oʻrtasidagi tortishuvlarga nuqta qoʻyish uchun yozilgan edi; asar faqat Buxorodagina emas, balki butun Turkistondagi jadidlar harakatiga ruh va kuch berishi bilan mashhur boʻldi” [3, 133]. Turkiyada tashkil etilgan “Buxoro ta’mimi (umumiy) maorif” uyushmasida faollik ko‘rsatgan. Behbudiy asos solgan jadid usulidagi maktablar takomiliga xizmat qiladi. 1913-yili Buxoroga qaytib kelgandan so‘ng Shahrisabz va Qarshida yangi maktablar ochdi. 1914-yilda Fitrat Buxoro, Samarqanddagi qizg‘in adabiy jarayon madaniy, maorif ishlariga va siyosiy harakatlarga faol aralashib ketdi. Fitrat jadid maktablarini ochish va bolalarni yangicha tartibda o‘qitish ishlari bilan astoydil shug‘ullandi. Qisqa muddatda Buxoro jadidchilik harakatining yetakchi vakillaridan biriga aylandi. U kishilarning ongini o‘zgartirmay turib, mamlakatni o‘zgartirish, uni taraqqiy ettirish mumkin emas degan fikrda edi. Buning uchun millatning katta -197- qismini ma’rifatli, dunyoviy ilmdan, texnikadan xabardor qilishdan boshqa yo‘l yo‘qligini tushunganlardan edi. Jadid maktablarida zamonaviy fan-texnikani yangilashga xizmat qiladigan saboqlar berilishiga erishish jadidlar oldidagi eng muhim vazifalardan hisoblanardi. Jadidlar ma’rifatchilik borasidagi orzulariga erishish uchun mamlakat siyosiy tuzumi imkoniyat beradigan tarzda bo‘lishi lozimligini yaxshi anglaganlar. Ammo, o‘sha davrdagi siyosiy tuzum bunga katta qarshilik ko‘rsatdi. Fitrat buni shunday eslaydi: “ Ushbu maqsadlarimizgʻa erishur uchun biz “jadid”lar Buxoroda maktablar ochdiq, lekin Buxoro hukumati neqdi falsafagʻa koʻradur bizning maktablarimizning davomini musoada qilmadi, yashatmadi. Shul kunday berli biz maktabsiz qolduq. Mundan soʻng: “Maktab yoʻli birla boʻlmasa boshqa bir yoʻl birla tirishub qarayliq!” deb tijorat yoʻlina kirdik va Buxoro hukumatidan ruxsat olub bir kitobchiluk shirkati va bir koʻmoch narsasi shirkati tuzuvdik [2,211]”. Darhaqiqat, ahvol shu darajaga borib yetgan ediki, jadidlar bir tarafdan diniy mutaasiblar, ikkinchi tarafdan esa amir va uning tarafdorlariga qarshi kurash olib borishga majbur bo‘lib qolgandilar. Bu esa millatni ma’rifatli, dunyoviy ilmdan, texnikadan xabardor qilishda katta qiyinchiliklarni keltirib chiqargan. Ammo, Turkistondagi bunday sharoit, xalqning og‘ir ahvoliga Fitrat befarq qaray olmasdi. U ham boshqa jadidlar singari millatni qanday bo‘lmasin ma’rifatli qilish yo‘lidan bordi. Jadidchilik harakatiga turli-tuman fikrlar bo‘lib, ko‘pincha xalq bilan birga bo‘lgan jadidizmni reaksion g‘oyaviy harakat sifatida qoralanib, ularga bir tomonlama baho berildi. Jadid harakati a’zolarini “xalq dushmani”, “millatchi” sifatida aybladilar. Bundan norozi bo‘lgan Fitrat Buxoro vaziri Nasrullohbey parvonachiga yozgan ochiq maktubida: “Ne moneʼlik borki, tartiboti jadida vositasi bilan milliy saodatimizning yangi istiqbolli yoʻllarini ochib, qadrimiz va taqdirimizni aʼlo darajada sharaflay olmaysiz? Bir millatning hayoti uchun qaygʻurub, Allohning fazlu karamiga sabab boʻlmoqdan qaysi shuhrat ortiqroqdir? [5] ”, Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|