1 Willem F. van Eekelen

Nəticələr 

 

İctimai informasiya siyasəti müdafiə siyasətinin ayrılmaz hissəsi olmalıdır, xü-

susən də,bu siyasət,müdafiə  təsisatlarının aparıcı prinsipləri  əsasında aparıldığına 

görə. Bu siyasətin ictimai marağa xidmət etdiyini nəzərə alsaq,bütün səylər,məsə-

lən, yeni milli müdafiə  və  hərbi strategiyalar,hərbi satınalmalar strategiyası,aktiv 

xidmətdə və ehtiyatda olan qüvvələr üçün yeni missiyaların  dərk edilməsinin təş-

viq edilməsi və yeni beynəlxalq öhdəliklərin həyata keçirilməsi möhkəm ictimai 

dəstək və iştirak tələb edir və ona görə də ardıcıl ictimai informasiya tələb edir. 

İnformasiya siyasəti həm də praktiki səbəblərə görə lazımdır,çünki infromasiya 

prosesinin məhsuldarlığı və səmərəliliyi,hətta,bu tələb olunan siyasət olmasa da be-

lə, artır. Bu,həmçinin,Müdafiə nazirliyi tərəfindən buraxılan informasiyanın key-

fiyyəti və etibarlılığı üçün ictimai inamın yaradılması və qorunmasınım tərkib his-

səsidir. Sağlam informasiya siyasəti, hərbi informasiya resurslarının, infrastruktur 

və təsisatların demokratiya və yaxşı idarəçilik naminə inkişaf etdırilməsi və idarə 

edilməsi üçün çərçivə təmin edə bilir. 

Lap başlanğıcdan,sağlam informasiya siyasəti,müdafiə  məsələləri üzrə ictimai 

informasiyanı mühüm siyasi,iqtisadi və sosial əhəmiyyətli strateji milli resurs kimi 

tanımalıdır. O, təkcə çoxtərəfli müdafiə siyasətinin çərçivəsində hazırlanmalı deyil-

dir,həm də ictimai informasiya haqqında hökümətin ümumi siyasətinin çərçivəsin-

də olmalıdır. 

O, Müdafiə nazirliyinin müdafiə  məsələləri üzrə  dəqiq və açıq informasiyalar 

yayması üçün,onun hüquqi və ya mənəvi öhdəliklərini işə salmalıdır və bu öhdəlik-

ləri həyata keçirmək üçün təşkilati və metodoloji çərçivə qurmalıdır. 

Müdafiə sektoru üzrə ictimai informasiya siyasətini necə  uğurla qurmaq üçün 

beynəlxalq ictimaiyyətin informasiya azadlığına sadiq və bir çox hallarda,xüsusilə 

də hərbi xarakerli informasiyanın yayımlanması ilə bağlı mühüm dərəcədə bilik və 

                                                            

482

 Department of Defense, Public Affairs Guidance on the Embedding Media During Possible Future 

Operations/Deployments in the U.S. Central Commands Area of Operations, Washington D.C., 

2003, bax:

http://www.defenselink.mil/news/Feb2003/d20030228pag.pdf

 

 

488

təcrübələri vardır.  

Müdafiə informasiya siyasətinin qurulmasının  ən çox müzakirə olunan cəhəti, 

şəffaflıq və gizlilik arasında müvafiq tarazlığın yaradılmasıdır. İnformasiya siyasəti 

qurulan zaman,qərar verənlər yadda saxlamalıdırlar ki,ictimaiyyəti müdafiə  işləri 

ilə məlumatlandırmaq onların ölkəsinin təhlükəsizliyini gücləndirir.  Aparıcı prin-

sip ictimai maraq olmalıdır; müəyyən informasiyanı yaymayıb onu qorumaq,onun 

gizliliyinin əsaslandırmaq yüksək milli maraqlara xidmət etməlidir. 

İctimai işlərdə peşəkarlardan istifadə edilməsi,həm rəhbərlikdə,həm də gündəlik 

icra rolunda, informasiya siyasətinin səmərəliliyini maksimumlaşdırmaq üçün sağ-

lam və səmərəli idarəetmə yoludur.  Bu həm də müdafiə strukturlarının demokratik 

yetginliyinin göstəricisidir,yaxşı praktikadan istifadənin nümayişi və  ictimaiyyətə 

hörmət və onların firkirlərinin nəzərə alınmasının göstəricisidir. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

489

16-cı Fəsil 

 

Müdafiə İdarəetməsi və Vətəndaş Cəmiyyəti  

arasında Qarşılıqlı Münasibətlər və Əməkdaşlıq 

 

Dr. Velizar Şalamanov 

 

 

 

 

Giriş 

 

Müdafiə idarəetməsi(Mİ) geniş konsepsiya olub,təsisatlar qurulması  və resurs 

idarəetməsindən başlayaraq  əməliyyatlar,beynəlxalq  əməkdaşlıq və müdafiənin 

mülki nəzarətinə qədər hüquqi və konseptual ideyaların müxtəlif cəhətlərini əhatə 

edir. Müdafiə idarəetməsi,xüsusilə  də,söhbət  şəffaflıq, hesabatlılıq,səmərəlilik və 

məhsuldarlıq məsələlərindən getdiyi halda, yaxşı idarəçiliklə sıx bağlıdır

483

. 

Bu yazı, ilk addım olaraq müdafiə idarəetməsi və mülki cəmiyyət modelləri ara-

sında qarşılıqlı  əlaqə modeli qurmağı  təqdim etməyə çalışır. Məqsəd,müdafiə  və 

mülki cəmiyyət təsisatları arasında perspektiv əməkdaşlıq zamanı yaxşı idarəçiliyə 

qarşı meydana gələn problemləri və imkanları müəyyən etməkdir.  

İrəli sürülən ideya, bu əməkdaşlığın vacib rolunu qeyd etmək və müdafiə təsi-

satlarının qurulmasına doğru etdiyimiz səyləri,ən azı, mülki cəmiyyət təşkilatları-

nın qurulmasına da sərf etmək zərurətidir. Və  hətta daha çox,yerli,ölkə,regio-

nal,Avro-Atlantik və qlobal səviyyələrdə mükəmməl əməkdaşlıq modelinə səy gös-

tərməkdir. Yazıda əsas işlər aşağıdakıların hazırlanmasına yönəlmişdir:  

 

•  Səmərəli müdafiə idarəetməsi üçün isnad modeli; 

•  Müdafiə idarəetməsi sistemi ətrafında,yetişmiş mülki cəmiyyət 

mühiti üçün isnad modeli; 

•  Müdafiə strukturları  və mülki cəmiyyət arasında  əməkdaşlıq mo-

deli; 

•  Mülki cəmiyyət səviyyəsində müdafiə idarəetməsi ilə bağlı regio-

nal mühit modeli. 

                                                            

483

 

Philipp H. Fluri, Velizar Shalamanov (eds. in chief), Transparency in Defence Policy, Military 

Budgeting and Procurement, (Geneva/Sofia: DCAF and GCMA, 2002), p. 200 

 

490

Dəlillər gətirilir ki,müəsisə arxitekturası idarəetmə yanaşması, təhlükəsizlik 

/müdafiə sektoru islahatları sahəsində  dəyişikliklərin idarəetməsi zamanı yaranan 

problemlərlə məşğul olmağın müvafiq yollarından biridir. Bu cür yanaşmanın hə-

yata keçirilməsi üçün mümkün format Silahlı Qüvvələr üzərində Demokratik Nəza-

rət üzrə Cenevrə Mərkəzi(DCAF),Müdafiə Akademiyaları və Təhlükəsizlik Tədqi-

qatları  İnstitutları üzrə SNT Konsorsiumunun Təhlükəsizlik Sektorunda İslahat-

lar(TSİ)  üzrə  İşçi Qrupu  və  NATO Elm Komitəsinin yeni yaradılmış  İnsan və 

Cəmiyyət Dinamikaları Qrupu tərəfindən yaradılmışdır

484

. 

Mülki cəmiyyət sahəsi fövqaladə vacib sahədir və o, təhlükəsizlik sektoru isla-

hatı/transformasiyası prosesini, mülki/cəmiyyət təhlükəsizliyi konsepsiyası əsasın-

da dəyişikliyi idarə etmək layihəsi kimi müəyyən etməyə imkanlar açır və burada  

mülki cəmiyyət təsisatlarının köməyi və  mənəvi dəstəyi ilə hakimiyyətlə birgə 

əməkdaşlıq vasitəsilə edilir.  

Bu cür layıhəni dəstəkləmək üçün, yuxarıda deyilən format daxilində regional 

əsasda bir-biri ilə əməkdaşlıqla işləyən TSİ üzrə elmi Ustalıq Mərkəzləri şəbəkəsi-

nə ehtiyac vardır

485

.  

Bu kontekstdə, bu yazı,müdafiə idarəetməsi modelinin,müdafiə sektoru ilə əla-

qəli mülki cəmiyyət modelinin,əməkdaşlıq modelinin və təhlükəsizlik/müdafiə sek-

toru üçün dəyişiklik idarəetmə layihəsinin yerinə yetirilməsinin regional ölçülərinin 

ümumi təsvirini verir.  

Bu yazı o gümanlarla qurulub ki, müdafiə təsisatları və mülki cəmiyyət münasi-

bətlərinə idarəetmə sisteminin arxitekturası yanaşması tətbiq edilərsə,bu planın ye-

rinə yetirilməsinin təkmilləşdirilməsi və idarəetməsi üçün analizlər, qiymətləndir-

mələr,planlaşdırmalar daha uğurlu ola bilər. 

Müdafiə təsisatları və mülki cəmiyyət arasındakı qarşılıqlı əlaqə və əməkdaşlıq 

bu iki qurumun bu işə tam hazırlığı  və qarşılıqli  şəffaflığı ilə birbaşa  əlaqəlidir. 

Müdafiə strukturları,yaxşı hesablanmış funksional (operativ) strukturu olan və cə-

miyyətlə qarşılıqlı  əlaqə  mədəniyyəti olan aydın idarəetmə arxitekturasına malik 

olmalıdır. Bu cür qarşılıqlı əlaqənin effektiv olması üçün, mülki cəmiyyətin təşkili-

nin və qaydalarının aydın quruluşu olmalıdır. Və sonda, bu prosesin hər iki tərə-

fi,bir-birinin “idarəetmə sisteminin arxitekturasını” bilməli və tərəfdaşlıq üçün tə-

ləb olunan mədəniyyətə sahib olmalıdırlar. Müəyyən mənada,qarşılıqlı əlaqənin ef-

fektivliyi bu cür tərəfdaşlıq səviyyəsinə apara bilər,onlar arasında aydın bölünmə 

                                                            

484

 Wilhelm Germann, Timothy Edmunds (eds.), Towards Security Sector reform in Post Cold War 

Europe: A Framework for Assessment (Baden – Baden: BICC/DCAF, Nomos Verlagsgesellschaft, 

2003), p. 206. 

485

 Velizar Shalamanov, “Importance of a Knowledge-Based, Network-Centric Approach in 

Strengthening Transatlantic Link with the New NATO Members in SEE”, Connections: The 

Quarterly Journal (Vol. II, No 3, September 2003), pp. 65-76. 

 

491

xətləri olsa da,hər iki qurum,vətəndaşlar,cəmiyyət və dövlət/və ya müttəfiq dövlət-

lər üçün ümumi məqsəd olan təhlükəsizliyi əldə etməkdə bir-birini tamamlayır. 

Nəyə görə bu cür yazıda idarəetmə sisteminin arxitekturası yanaşması lazım-

dır?. Cavab çoxüzlüdür

486

:  

 

1.   İslahat uzun müddətli səylərdən ibarətdir və daha çox mürəkkəb 

transformasiyalar nəticəsində yaranmış  dəyişikliklərin idarəetmə prosesi 

kimi, yeni nəsil vasitəsilə davam edir. 

2.   Müxtəlif həyat yolu və nöqteyi nəzəri olan çoxlu şəxslər iştirak 

edir,ona görə də ümumi anlama gəlmək mexanizmlərinə ehtiyac vardır. 

3.  Detallı planlaşdırma,ölçmə,qiymətləndirmə və real zaman rejimin-

də idarəetmə/düzəltmə ümumi anlam və təmsilçilik əsasında olmalıdır. 

4.  MN-i,Daxili İşlər Nazirliyi,Mülki Müdafiə,ölkə səviyyəli və həm-

çinin,regional və Avro-Atlantik səviyyələrdəki xidmətlərdə islahatlar sin-

xronlaşdırılmalıdır. 

5.  TSİ zamanı, yeni informasiya texnologiyasının  şəbəkələriçi baca-

rıqlar əldə edilməsinə tətbiqinin həlledici rol oynaması,informasaiya şəbə-

kəsi arxitekturasının idarəetmə sistemi arxitekturası ilə birgə addımlaması-

nı tələb edir. 

6.  Təhlükəsizlik sektorundan kənarda olan və müəyyən mənada bu 

işə cəlb olunan adamlara TSİ təlimləri verilməsi,uğur üçün artan tələbdir. 

7.  Daha çox adamlar tərəfindən TSİ başa düşülməsi zəruri ictimai 

dəstəkdir. 

8.  Yeni demokratik ölkələrə və keçid dövrü yaşayan ölkələrə TSİ la-

yihələri tələbatı.  

 

Müdafiə təşisatları və təhlükəsizlik sektoru arasındakı qarşılıqlı əlaqə və əmək-

daşlığın analiz edilməsində arxitektor yanaşmasının metodologiyası: 

 

1.  Uğur üçün məqsəd və kriteriyaların müəyyən edilməsi. 

2.  Cari vəziyyətin analiz edilməsi və ölçü sisteminin müəyyən edil-

məsi. 

3.  Cari vəziyyətin əməliyyat və sistem səviyyəsində idarəetməsi üçün  

arxitektor sistemlərinin inkişafı və onun müxtəlif nöqteyi nəzərdən qiymət-

ləndirilməsi(PEST və SWOT analiz metodları). 

                                                            

486

 Philipp H. Fluri and Velizar Shalamanov (eds.), Security Sector Reform – Does It Work?: 

Problems of Civil-Military and Interagency Cooperation in the Security Sector (Geneva/Sofia: 

DCAF and GCMA, 2003), p. 240. Available at: 

 

http://www.dcaf.ch/publications/SSR_work.cfm?nav1=4&nav2=2

  

 

492

4.  Cari arxitekturanın təkmilləşdirlməsi vasitəsilə alternativlər ortaya 

qoyulması. 

5.  Sistem üçün arzu olunan arxitekturanın seçilməsi və qiymətləndi-

rilməsi. 

6.  Cari vəziyyətdən,müdafiə strukturları ilə mülki cəmiyyət arasında 

arzu olunan əməkdaşlıq arxitekturasına transformasiya planlaşdırılması. 

7.  Uğurlu təhlükəsizlik sistemi həyata keçirtmək üçün transformasi-

yanın idarəetməsi(Komanda və Prosedurlar). 

8.  Adaptasiya üçün şəffaflıq,hesabatlılıq,məsuliyyət və bacarığın tə-

min edilməsi. 

 

Bu yazı müdafiə  rəhbərliyi ilə mülki cəmiyyət arasında  əməkdaşlığın analiz 

edilməsində bu cür yanaşmaya əsas hazırlamaq üçün bir cəhddir. 

 

Müdafiə İdarəetməsi   

 

Müdafiə idarəetməsi müdafiə strukturlarının saxlanması üçün resursların idarə-

etməsini,həmçinin,əməliyytalar planlaşdırmasını və aparılmasını və eyni zamanda, 

həm də müdafiə sistemində dəyişikliklərin(islahat,transformasiya)idarə olunmasını 

əhatə edir. 

Müdafiə idarəetməsinin keyfiyyəti əsasən qanunverici aktların və siyasi sənəd-

lərin inteqrasiyası,təşkilatı strukturlar,sistemlər,resurslar və əməkdaşlıq mədəniyyə-

ti,mülki nəzarət və dəyişiklikləri idarəetmə bacarığı baxımından    təsisatların key-

fiyyətindən asılı olur

487

.  

Ümumi təhlükəsizlik sektoru kontekstində müdafiənin səmərəli idarəetməsi par-

lamentin,hökümətin,prezidentin və cəmiyyətin ən vacib məsuliyyətidir. Bu yazıda 

təqdim olunan model müdafiə idarəetməsinin  əsas cəhətlərini aşağıdakı  cəhətlər 

baxımından vurğulayır: 

 

1.  Müdafiə idarəetməsinin  ən yüksək ölkə/ beynəlxalq səviyyələrin-

dəki subyektləri və amilləri. 

2.  Müdafiə nazirinin vəzifələri,funksiyaları və təminedici strukturları. 

3.  Müdafiə strukturlarında mülki inzibati idarəçilik 

4.  Müdafiə strukturlarında hərbi idarəçilik 

5.  Müdafiə idarəetməsinin ümumi inzibati dəstəyi 

6.  Əməliyyatlar planlaşdırması və əməliyyatların aparılması 

                                                            

487

 

Velizar Shalamanov, “Priorities of Bulgarian Defense Policy and Planning”, Security Policy No. 2, 

(1999): pp. 3-21. 

 

493

7.  Sülh Dövründən Müharibə Vəziyyətinə və ya başqa Fövqaladə Və-

ziyyətlərə keçid . 

Müdafiə idarəetməsində ən yaxşı praktikaları analiz etmək üçün, müdafiə sekto-

ru üçün ümumi “Biznes Modeli”tələb olunur. Aşağıda onun başlıca elementlərini 

müəyyən etmək üçün cəhd olunur. 

 

1.  MN-i-xarici(beynəlxalq) təhlükəsizlik və müdafiəni təmin etmək 

üçün təsisatdır. 

2.  Cəmiyyət- sələmçi və verilən xidmətlərin istifadəçisidır. 

3.  Parlament və Prezident-Direktorlar Şurası 

4.  Hökümət-Baş Nazir  başda olmaqla İcraçı Direktorlardır. 

5.  MN- Baş İdarəetmə orqanı(təsisatın baş icracı müdiri Müdafiə Na-

ziridir) 

6.  Baş Qərargah/Müdafiə Ştabı-Operativ İdarəetmə 

7.  Silahlı Qüvvələr-İstehsalat sahəsi  

 

Bundan  əlavə bu sahədə  tərəfdaşlar,beynəlxalq konsorsium, kənar xidmətlərin 

təminatçıları və inventar da vardır. 

Müqayisəli analizdə,müdafiə idarəetmə strukturlarında baxılmaq üçün çoxlu 

sayda ortaya çıxan maraqlı məsələlər vardır. 

1.  Hakimiyyətin,Prezident,Parlament,Baş Nazir,Hökümət, Müdafiə 

Naziri(nazir müavinləri),Baş  Qərargah Rəisi(Müdafiə  Ştabı  Rəisi),Qoşun 

Növlərinin Komandanları,MN-də Baş Katib,mülki qulluqçular,inzibati və-

zifələrdə olan hərbçilər arasında bölünməsi. 

2.  Parlament Komissiyalarının rolu 

3.  MN-nin mülkiləşdirilməsi 

4.  MN-i və Baş Qərargah arasındakı tarazlılıq və inteqrasiya səviyyə-

si 

5.  Müdafiə idarəetməsi strukturlarının işçilərlə təmin edilməsi 

6.  İnformasiya axını 

7.  Digər təhlükəsizlik sektoru elementləri ilə münasibət 

Bu təsisat strukturlarını sistemli şəkildə analiz etmək üçün,milli təhlükəsizlik 

üçün uyğun olan əsas sənədlər və strukturlar qisa olaraq nəzərdən keçiriləcəkdir. 

 

Qanunvericilik və Başqa Müvafiq Sənədlər 

Konstitusiya,Parlamentin,Prezidentin,Baş Nazirin,Hökümətin səlahiyyətlərini  

və  həmçinin,vətəndaşların müdafiə  və  təhlükəsizliklə bağlı hüquq və  vəzifələrini 

müəyyən edir.  

Milli Təhlükəsizlik Strategiyası və Milli Hərbi Strategiya ölkəyə  xidmət üçün   

 

494

müdafiə və təhlükəsizlik xidmətləri təsis edir və bu xidmətləri təmin edən müdafiə 

təsisatlarını gücləndirmək və onlardan istifadə etmək üçün rəhbər prinsiplər təmin 

edir. 

Müdafiə  və silahlı qüvvələrin(tək və ya ayrı-ayrılıqda) idarəetmə  səviyyəsi-

ni(müdafiə strukturları) və istehsaledici səviyyəsini(silahlı qüvvələr) müəyyən edən 

xüsusi qanunlar vardır. Silahlı Qüvvələr Haqqında Qanun hərbi qulluqçuların və 

qüvvələrin ölkədə statusunu müəyyən edir. Qanunun vacib hissəsi, mənsəbdə irəli 

getmək üçün müəyyən edilmiş daxili qaydalar toplusudur və o,peşəkarlara,çağırış-

çılara və ehtiyatda olanlara peşəkar müəyyənlik və sabitlik verir. 

Müdafiə sektoru üçün əhəmiyyətli qanun Müdafiə haqqında Qanundur və bu qa-

nun Parlamentin, Baş Nazirin,Prezidentin,Hökümət və Müdafiə Nazirinin əsas sə-

lahiyyətlərini və funksiyalarını müəyyən edir və  əsas müdafiə  və  təhlükəsizlik 

strukturlarını  və praktikalarını ayırd edir. Müdafiə haqqında Qanundan əlavə ola-

raq,Müdafiə Nazirliyinin daxili nizamnaməsi də vardır və o, nazirliyin strukturları-

nı,qərar vermə prosesini və nazirliyin əsas praktikalarını müəyyən edir. Daha son-

ra, Administrasiya haqqında Qanun və Mülki Xidmət haqqında Qanunlar da müda-

fiə idarəetmə strukturlarına tətbiq ediləndir. 

Müdafiə və Silahlı Qüvvələr üzrə Ağ Sənəd (proqramlar) və İllik Müdafiə büd-

cəsi və Müdafiə və Silahlı Qüvvələrin Statusu haqqında İllik Hesabat müdafiə siya-

sətində hesabatlılıq və şəffaflığın analizi üçün xüsusi uyğun olan sənədlər növüdür.  

Yuxarıdakı sənədlər,ciddi tədqiqatların,siyasi məsləhətləşmələrin və ictimai de-

batların nəticəsidir və dövlət sənədləri kimi ya Parlament,ya da Hökümət tərəfin-

dən qəbul edilməlidir. 

 

Funksiyalar və Strukturlar 

 

Ali rəhbərliyin yerinə yetirməli olduğu üç əsas funksiya vardır: 

 

•  Siyasətin formalaşdırılması 

•  Siyasətin həyata keçirilməsi 

•  Həyata keçirilən siyasətin audit nəzarəti 

 

Xüsusu olaraq hərbi sahə üçün yerinə yetirmə funksiyası iki alt-funksiyaya bö-

lünmüşdür: inzibati və operativ. 

Müdafiə və təhlükəsizlik sahəsindəki strukturlar bu üç funksiyaya xidmət etmək 

üçün hazırlanmış və qurulmuşdur. Strukturların sxemini idarə edən digər əsas prob-

lem silahlı qüvvələr üzərində demokratik hakimiyyətin təmin edilməsi və demokra-

tik mülki-hərbi münasibətlər qurulmasıdır. 

Ümumiyyətlə,müdafiə siyasətinin formalaşdırılması siyasi orqan tərəfindən hə-

 

495

yata keçirilir və o, beyin mərkəzləri, tədqiqat qrupları və komandaları,şuralar və s. 

tərəfindən dəstəklənir. Çox zaman kənar  ”məlumat bazası”-na tələbat qalxır və o, 

prosesi, bacarıq və təcrübə və qiymətləndirmələri üçün açıq edir. Müdafiə siyasəti-

nin formalaşdırılması müdafiə idarəetməsinin ən əhəmiyyyətli qərar vermə elemen-

tidir. Bura ağ  sənədlər,siyasi bəyanatlar,nazirin göstərişləri,parlamentin, hökümə-

tin,Baş Nazirin və Nazir(onun müavinlərinin) strateji qərarları daxildir. O qanunve-

ricilik aktları,konsepsiyalar və strategiyalar hazırlanmasını tələb edir. 

Yerinə yetirmə funksiyasının inzibati hissəsi ixtisaslaşmış idarəciliyi tələb edir 

və o,birləşmiş,hərbi-mülki olmalıdır. Bu o deməkdir ki,müdafiənin ixtisaslaşmış 

idarəçiliyinin,siyasəti formalaşdırmaq üçün mülki və hərbi ekspertizə ehtiyacı var-

dır və o,tədqiqat komandalarını,şuralar/işçi qruplarını  məlumat bazası  və eksper-

tlərlə təmin etməklə bunu həyata keçirir və eyni zamanda bu siyasət, idarəetmə sis-

temində  də  həyaat keçirilir. İxtisaslaşmış idarəcilik Nazirin tapşırığı ilə  hərəkət 

edir(və verilmiş səlahiyyətlərə görə nazir müavinləri də) Baş Katib və ya Baş Qə-

rargah rəisi vasitəsilə koordinasiya edilir. Bu səviyyədə qəbul olunan  qərarlar,əv-

vəlki funksional sahədə qəbul edilən qərarlar formatındadır. 

Həyata keçirilən siyasi qərarların auditi və nəzarəti,Nazirə (və verilmiş səlahiy-

yətlərə görə nazir müavinlərinə),siyasətin nəticələri və idarəetmənin səmərəliliyi 

üçün lazım olan tənqidi qeydləri və təklifləri verməkdir.Müfəttişlik və maliyyə nə-

zarəti üçün xüsusi idarə bu funksiyanı həyata keçirir. 

Operativ funksiya, müdafiə sahəsi üçün çox səciyyəvidir və birbaşa Nazirə(mü-

dafiə  məsələlərində Parlamentə  və Hökümətə cavabdeh yeganə  rəsmi  şəxs) tabe 

olan birgə operativ strukrurlar vasitəsilə həyata keçirilir. 

Nazirlikdə,bütün  əsas funksiyalara dəstəyi(inzibati və  İT dəstəyi, o cümlədən, 

müəyyən  İT və inzibati şöbələr) təmin edən ümumi idarəetmə strukturu vardır. 

O,həmçinin,təhlükəsizlik(informasiya,sənədlər,fiziki,şəxsi və  sənaye) və ictimaiy-

yətlə əlaqəni də təmin edir. Məqsəd,ümumi inzibati dəstək qurumu yaratmaqdır və 

təkrar işlər və resursların və səylərin israfından çəkinməkdir. İnzibati dəstəyi,biz-

nes qaydalarına və təhlükəsizlik məhdudiyyətlərinə görə  getdikcə autsours etmək 

olar. Əgər inzibati dəstək strukturları adi olmasa,daha yaxşı inzibati dəstəyə malik 

olan strukturlar resurslarının gücünə görə,o cümlədən,ictimaiyyətlə əlaqə və təhlü-

kəsizlik qaydalarına görə,təbii olaraq başqaları üzərində hökmranlıq etməyə  cəhd 

edəcək. Uyğun olaraq,ümumi inzibati dəstəyin yaradılması,MN-i və Baş Qərarga-

hın inteqrasiyası üçün məhsuldar ilk addım ola bilər. 

İnzibati sahədə siyasətin həyata keçirilməsinin növbəti səviyyəsində  əsas alt 

funksiyalar/strukturlar aşağıdakılardır: 

 

1.  Kadr siyasəti,o cümlədən, müəyyən təhsiı və təlim təsisatları. 

2.  Təhlükəsizlik və Müdafiə siyasəti/Beynəlxalq Əməkdaşlıq,o cüm-

 

496

lədən,tədqiqat və analiz təsisatalrı,xaricdə nümayəndələr və informasiya 

xidmətləri. 

3.  Planlaşdırma və Proqramlaşdırma, o cümlədən,müəyyən tədqiqat 

və analiz təsisatları. 

4.  Silahlanma siyasəti və silah komplekslərinin hazırlanması,o cüm-

lədən, tədqiqat və inkişaf təsisatları. 

5.  Təhcizat və Alqı-satqı,o cümlədən,müəyyən alqı-satqı idarəsi. 

6.  İnfrastruktur idarəetməsi və yatırımlar,o cümlədən,müəyyən in-

frastruktur agentliyi. 

7.  Maliyyələr, o cümlədən,maliyyə idarəetmə təsisatları. 

Əməliyyat İdarəetməsi üçün,əməliyyatlar üçün məsul olan birgə strukturlar vardır: 

 

1.  J1- Şəxsi Heyət 

2.  J2-Kəşfiyyat 

3.  J3-Əməliyyatlar 

4.  J4-Logistika 

5.  J5-Planlar 

6.  J6-Xəbərləşmə və xəbərləşmə sistemləri 

7.  J7-Təlim 

8.  J8-Büdcə 

9.  J9-Mülki-Hərbi əməkdaşlıq 

10.  Siyasi Müşavir,Hüquq Məsələrəi üzrə Müşavir 

 

Keçid dövrü yaşayan ölkələr üçün,ilk addım Ümumi İdarəetmə və Operativ İda-

rəetmə səviyyələrində bütün funksiyaları müəyyən etməkdir. Növbəti addım, Silah-

lı Qüvvələrin qurulması  və  təmin olunmasına cavabdeh olan Ümumi İdarəetmə 

ilə,qanun və doktrinalara uyğun olaraq müxtəlif növlü əməliyyatların planlaşdırıl-

ması və aparılması üçün cavabdeh olan Operativ İdarəetmə arasında hər hansı tək-

rarlanan fəaliyyətləri aradan qaldırmaqdır. 

Müdafiə idarəetməsində  təkcə  tərpənməz strukturlar deyil,yerinə yetirmə  mər-

hələsinə bərkidilmiş şuralar,işçi qrupları və sadəcə informasiya axınını təmin edən 

strukturlar da vardır. Ona görə də, hətta müdafiə idarəetməsi təsisatlarının yaxşı ha-

zırlanmış daimi strukturu arzu olunan nəticələri təkbaşına əldə etmək üçün kifayət 

deyil-əsas problem,qərar qəbul etmənin,informasiya axınının, yerinə yetirmənin və 

qiymətləndirmənin məhsuldarlığını əldə etməkdir.  Bu mənada, təsisat strukturları-

nın sxemləşdirilməsi,funksiyaların və bu funksiyalar üçün müəyyən məsuliyyətləri 

olan strukturların siyahılaşdırılması ilə  məhdudlaşdırılmalı deyil, əvəzində  iş tex-

nologiyasını və strukturlar arasındakı münasibətləri əhatə etməlidir. Başqa sözlərlə, 

sadəcə olaraq “struktur sahibinə” fokuslanmaq əvəzinə, müəyyən ardıcıllıqla müx-

 

497

təlif strukturları cəlb etməklə, istənilən nəticəni verən ”funksional proses” üzərində 

durmaq lazımdır. 

Burada biz,Planlaşdırma Proqramlaşdırma Büdcələmə Sisteminə xas olan və 

müəyyən mənada Maliyyə İdarəetməsinə,Alqı-Satqı,Təhcizat və Auditə də uzanan 

müxtəlif növlü nəticələrlə proqram yanaşmasına gəlib çıxırıq:qabiliyyətlər əldə et-

mək və ya əməliyytalarda onlardan istifadə etmək. Bu o deməkdir ki, idarəetmə 

rəhbərliyindən əlavə, orada proqram direktorları (nəticəyə yönələn) və üçüncü tə-

rəfdən,büdcə xərclərinin funksional sahələri üzrə maddə- maddə ayırma siyahıları 

ilə,maliyyə nəzarətçiləri də olmalıdır. Bu üç tərəf razılığa gəlməlidir,yəni mövcud 

strukturlar və büdcə xərci ayırmaları vasitəsilə ictimaiyyətə açıqlanan nəticələri əl-

də etmək üçün, bir-birinə nəzarət etməlidirlər. Müdafiə idarəetməsi bu üç tərəfə,tə-

sisat strukturlarının həqiqi dinamik problemi olan tarazlığı öz fəaliyyətlərində qur-

maq üçün şərait yaratmalıdır.   

Kadrlara rəhbərlik,inteqrasiyalı resurs idarəetmə sisteminin mühüm əhəmiyyətli 

digər elementidir. Qeyd edilməli olan digər element,önəmli resurs olan vaxtla(qə-

rarları təmin etmək sisteminin işi üçün vacib kriteriya) birbaşa əlaqədə olan (təşki-

latın ən dəyərli resurslarından) məlumat və bilgini optimallaşdıran sistemin infor-

masiya resurslarını idarəetmə bölməsidir. 

Keçid dövründə,adi idarəetmə funksiyalarından başqa digər konkret funksiyalar 

da vardır: 

 

1.  İslahatların idarə olunması:yenidən qurulma,ixtisarla bağlı sayın 

azalması,avadanlıq  və infrastrukturun utilizasiyası, bazaların bağlanması. 

2.  Avadanlığın modernizasiyası və qüvvələrin strukturunun dəyişmə-

si. 

3.  Tədqiqat və İnkişafın artan rolu. 

4.  Qüvvələrin peşəkarlaşması(məcburi çağırışın bağlanması). 

5.  Təlim və Təhsilə artan yer verilməsi. 

6.  Ölkə daxilində və xaricdə mülki müdafiə növlü əməliyyatlarda işti-

rak və qeyri hərbi beynəlxalq tədbirlərdə  iştirakın artırılması(MOOTW-

Military Opeartions Other Than War). 

7.  Beynəlxalq əməkdaşlığın artan rolu.