2 Nİzami GƏNCƏVİ

İSKƏNDƏRİN ZƏNGİBAR ŞAHINI 

MƏĞLUB ETMƏSİ 

Elə ki, dan atdı, o parlaq günəş 

Dənizin suyundan qaldırdı atəş. 

Meydanda rum, zənci təbil döyərək, 

Ağ, qara qarışdı şətrənc zəritək. 

Qırqovul rumlular, qarğa zəncilər 

Tərlanın iki rəng köksünə bənzər. 

Zəncilər gecəydi, rumlular çıraq, 

Rumlular qarğanın gözüydü ancaq

118

. 

Bir qara buluda büründü cahan, 

Gözündən axıtdı dənizlərə qan. 

Başlardan aşan bir daşqın sel oldu, 

Biri susuz qaldı, biri boğuldu. 

İskəndər meydanda bir at oynatdı, 

Ox kimi düşmənin gözünə batdı. 

Qızışdı cəbhədə döyüş bazarı, 

Qalxdı asimana yerin tozları. 

Geydi xam ipəkdən dar gözlü kaftan, 

Özünü qorudu oxdan, qılıncdan. 

Ən parlaq bir zireh geyindi göz-göz, 

Çeşmətək qamaşır ona baxan göz. 

Bir süngü götürdü düz otuz qulac, 

Varlığı ciyərin qanına möhtac. 

                                                                                                            

97

Boynundan həmayıl bir qılınc taxdı, 

Şəfəqi günəşdən daha parlaqdı. 

Başında dəbilqə Çin poladından, 

Gövhərlər ondakı gövhərə heyran. 

Belinə asdı bir zəhərli kəsər, 

Ilantək sancaraq tökərdi zəhər. 

Bir ata oturdu, nə at, bir dağtək, 

Görüşü sevimli, yerişi qəşəng. 

Atını çaparaq hərbə yüyürdü, 

Düşmən söz verdiyi yerə at sürdü. 

Qarşıya çıxmadı miskin pələnglər, 

Fikir dənizinə salmışdı ləngər. 

Hiyləylə göndərdi başqa iyrənci, 

Şah gövhərlərini qapsın o zənci. 

Şah böldü xəncərlə onu tən yarı, 

Zəncinin qırıldı həyat damarı. 

Dağ kimi bir qara div oynatdı at, 

Baxanın gözündən çəkildi həyat. 

Bu div də o zənci yeyəndən yedi, 

Çoxunun başını torpaq çeynədi. 

Müdhiş bir qara div ona yönəldi, 

Qıvrılmış ilantək cünbüşə gəldi. 

O divə Rum şahı vurdu bir xəncər. 

Tüstüsü ucaldı göylərə qədər. 

Atıldı ondan da müdhiş həbəşi, 

Qan içən aslandan o daha vəhşi. 

Ona da içirdi ölüm suyunu, 

Zəmanə oynadı keçmiş oyunu. 

O qızmış aslandan hamı qorxaraq 

Heç biri meydana basmadı ayaq. 

Rum şahı at sürdü, kinlə bağırdı, 

O qaçan düşməni hərbə çağırdı. 

Pələngər görüncə bu cəsarəti 

Bir yara almadan söndü qüvvəti. 

Atını oynatdı istər-istəməz, 

Meydana atıldı dinməz-söyləməz. 

At sürdü o igid şahlığa doğru, 

                                                                                                            

98

Bəxt onu çəkirdi xarlığa doğru. 

Çox qılınc endirdi girincə hərbə, 

Qeysərə bir əsər etmədi zərbə. 

Aslan qüvvətiylə coşdu hökmüran, 

Sanki bir ceyrana sarıldı aslan. 

Dünyanın pənahı tanrını andı, 

Şanlı bir zəfərə artıq inandı. 

Dəhşətlə hücuma keçdi şəhriyar, 

Mərkəzi nöqtədə sıxıldı pərgar. 

Atəşli kin ilə hey vurdu ata, 

Güldü şimşək kimi qara buluda. 

On düyüm mızrağı elə bərk çaxdı, 

Qan onun döşündən su kimi axdı. 

Düşmənin gəmisi dağıldı yeksər, 

Pələngər məhv oldu, qaldı tək lobər. 

Atından əmr etdi igid hökmüran: 

Əskərlər hücuma keçsin durmadan. 

Ordu hər tərəfdən bürüdü düzü. 

Qatdı bir-birinə gecə-gündüzü. 

Oxların inləyən qorxunc səsindən 

Ipəkli geyimlər kəsildi kəfən. 

Qılıncın, qalxanın şaqqıltısından 

Aya baş vururdu buxarla duman. 

Qızdıqca günəşdən qalxırdı şölə. 

Təndirtək yaxırdı öz atəşilə. 

Döyüş dəhşətindən sərsəmdi başlar. 

Işıqdan dünya da qaçırdı naçar. 

Baxdıqca zəncidir düşmüş yollara, 

Olmuş göy yanında yer üzü qara. 

Əqiqlər şəvədən qalamış ocaq, 

Zəncilər od tutub, kül qalmış ancaq

119

. 

Şəvə yüngül oldu, ağırdı gövhər, 

Gövhərə sərraf da çox qiymət verər. 

Yasəmən bidmişkə etmişdi təsir, 

Qarğalar ağ şahin əlində əsir

120

. 

Heyrət baxışlara, ürəyə axmış, 

Əqlin mərkəzini bombaş buraxmış. 

                                                                                                            

99

Çovuşlar verdikcə ürək arxadan 

Ceyranlar qorxmadan ovladı aslan. 

Yer-göy titrəyirdi hay-küy səsindən. 

Göylər də "ho" deyə səslər fələkdən. 

Getdikcə coşurdu hər iki yağı, 

Yazıldı birinə ölüm yarpağı. 

Biləyi güclüyə zəfər oldu yar, 

Zəncilər məcburən məğlub oldular. 

Hər yana at çapdı müzəffər əskər, 

Zənci öldürməyə bağladı kəmər. 

Qılınc oynatdıqca böyük şəhriyar 

Zəncinin bazarı oldu tarimar. 

Zəncilər çalınca təslim borusu 

Şənliyə başladı zəfər ordusu. 

Göylərə ucaldı şahın bayrağı, 

Yollardan büsbütün çəkildi yağı. 

Mərhəmət buludu qopardı tufan, 

Zəncinin pasını sildi qılıncdan. 

Bayrağın altında durmuş hökmdar 

Əynində bənövşə rəngində paltar, 

Boynunda bir noxta, ayaqda zəncir, 

Hər aslan çəkirdi bir nəhəng əsir. 

Bayrağın altına yığdılar nə var, 

İskəndər əmr etdi kəsilsin başlar. 

Bir zənci qalmadı, boşaldı çöl, dağ, 

Qalanlar quzğunlar yemiydi ancaq. 

Barama qurdutək divbədən fillər 

Qarınca ayağı altında inlər. 

Insanın yükünü çəkən hər hammal 

Ya çıraq daşıyır, yaxud ipək mal

121

. 

Zillətə düşüncə amansız düşman, 

Həbəşlər padşahdan dilədi aman. 

Həbəşə nisbəti olanlar o gün 

Padşahın əmriylə qurtuldu bütün. 

Zəhərli qılıncdan tapdılar aman, 

Şah bağışlayaraq vermədi ziyan, 

Əmr etdi həbəşə vuruldu damğa, 

                                                                                                            

100

O gündən həbəşlər quldur bu dağa. 

O qızğın damğadan nurlandı həbəş, 

Dağ ilə çırağı parladar atəş. 

Padşaha o qədər verdilər qarət, 

Hüzura sığmadı böyük qənimət. 

Şah gördü verilən qarət hədsizdir, 

Səhraya gövhərdən axan dənizdir. 

Gövhərli cam, qızıl, toppuz bir yana, 

Xalvarla müşk, ənbər axır meydana. 

Saf mədən qızıldan, incidən nə var 

Dolmuşdu meşindən iri çuvallar. 

Sığmayır o gümüş, kafur çöllərə, 

O kafur gümüşdən doldu dağ, dərə. 

Yüklənmiş fillərdi - qaya gövdəli, 

Cins ərəb atları - tovuz cilvəli. 

Bərbərdən, nobidən gözəl əsirlər 

Önündə Müştəri və Ay diz çökər. 

Daş-qaşla işlənmiş qumaşlar, çullar, 

Zürafə gönündən hədsiz xalı var. 

Səhrada doluydu hər cürə sərvət, 

Xəznəyə gövhərdən vurmuşdu zinət. 

Şah şanlı zəfərlə dolğun qarətdən 

Şənlənib qurtuldu qəmdən, zillətdən. 

Bir dünya cəmdəyə ibrətlə baxdı, 

Güldüsə, qəlbindən gizlin qan axdı

Ki, neçin döyüşdə bu qədər insan 

Məhv oldu zəhərli oxdan, qılıncdan? 

Yanlışdır hər suçu bunlarda görmək, 

Özümdə görmək də xətadır, gerçək. 

Fələyin işi baş vurmaqdır ancaq, 

Qəzadan olurmu boyun qaçırmaq? 

Lacivərd örtülü günəş kimi sən 

Başını qaçırma lacivərd göydən. 

Göy üzü geyərkən lacivərd paltar, 

Hər kəsə lacivərd paltar hazırlar

122

. 

Bu pozuq pərdədə oxuma nəğmə, 

Bu duzlu torpaqdan arama çeşmə. 

                                                                                                            

101

Kim bilir, yığıntı, bu torpaq belə

Yoğrulmuş nə qədər ürək qanilə? 

Görən göz yoxdur, yox, hər yan bir məzar, 

Ya maral, ya ceyran gönüdür onlar. 

İSKƏNDƏRİN MİSİRDƏN 

RUMA QAYITMASI 

Dur, saqi, şərab ver ki, sərxoş olum! 

Noğul ver, şərabla bir az xoş olum! 

Elə bir şərab ver, könlümü açsın, 

Girsəm cəhənnəmə od məndən qaçsın. 

O meyvəli ağac olsun bəxtiyar, 

Sərin kölgəsində dincəlmək olar. 

Həm cana rahatlıq verər kölgəsi, 

Həm bəzər süfrəni dadlı meyvəsi. 

Dolğun bar vermişkən elə bir nihal 

Daim qalsın cavan, tapmasın zaval. 

Bar verən belə bir ağacı gerçək 

Rəvamı baltanın ağzına vermək? 

Qış getdi, yenə də ilk bahar gəldi, 

Çaylar sahilindən otlar yüksəldi. 

Yenidən yamyaşıl geydi hər budaq, 

Bənövşə hər müşkə ənbər qataraq, 

Nərgiz də yığmaqçın haman ətirdən 

Kafurtək başını qaldırdı yerdən. 

Xəzinə qapısın açaraq mən də 

Bir bayraq ucaltdım yaşıl çəməndə. 

Yaşıllıq hatifi o gizli dilbər, 

Şairlər ona şer ilhamı deyər, 

Sehirli səs ilə bağırdı: Oyan! 

Yaz xəzinə saçan xatiratından! 

Nə yerdə zəncini əzmiş İskəndər, 

Nə yerdə atına qoymuşdur yəhər? 

Bu köhnə dastanı nəql edən dehqan 

                                                                                                            

102

Keçmişi bu sayaq etmişdir bəyan: 

Şaha yar olunca o böyük zəfər, 

Güldü nar gülütək, açıldı güllər. 

Xəzinə ağzını açdı hökmüdar, 

Payladı, varlandı bütün qoşunlar. 

Vuruşma yerində bir həftə qaldı, 

Şərabdan çöhrələr qızıl rəng aldı. 

Külək fərraş kimi, yağış səqqatək 

Yolları süpürüb suvardı qəşəng. 

Yollardan silindi bütün toz-torpaq, 

Yol tozsuz olanda bəzənir ancaq. 

Toz-torpaq yollarda yatınca yenə, 

İskəndər atıldı yəhər üstünə. 

"Yol verin!" deyərək coşdu təbillər, 

Bayraqlar ucaldı Pərvinə qədər. 

Əfrəncə dənizi, Nil sahilləri 

Köç təbli səsindən oldu sərsəri. 

Coşduqca dəvələr zənginin səsi 

Doldu boş səslərlə beyin kürəsi. 

Yollarda qumrullar səs-küy salaraq, 

Cınğıraq səsindən tutuldu qulaq. 

Çöllərdə axırdı o qədər əskər, 

Yox idi sayını bilən bir nəfər. 

Kəkliktək oynayan atı İskəndər 

Minərək, dalınca tərpəndi əskər. 

Bir qədər yol getdi, ordu, şəhriyar, 

Ovadan geniş bir çölə çıxdılar. 

Al-sarı bayraqlar vardı o qədər, 

Diş-diş şəklə düşdü lacivərd göylər. 

Çöllərdən dağ kimi keçir qənimət, 

Yüklənmiş dəvələr çəkirdi zəhmət. 

Qədərsiz cavahir yüklənmiş filə, 

Yüz yerdən körpülər salınmış Nilə. 

Güldü hökmüranın üzü, göz-qaşı, 

Fərəhdən göylərə ucaldı başı. 

Xalqa hörmət etdi girərkən Misrə, 

Şəhrə nizam verdi adəti üzrə. 

                                                                                                            

103

Dəniz sahilində endi oradan, 

O yerdə şövkətlə qaldı bir zaman. 

Bayrağı nə yerə sancdı tacidar, 

O yerdə abadlıq oldu bərqərar. 

Sərvətlə, fərmanla uzun bir müddət 

Saldı Rum rəsmilə bir çox imarət. 

Qumlara qum kimi sərvət səpərək 

Abadlıq yolunda çəkdi bir əmək, 

Dəniz sahilində böyük İskəndər 

Təzə bahar kimi qurdu bir şəhər. 

Bir cənnət kimiydi - işıqlı, abad, 

Hər yerdə bazarı, bağçası gülşad. 

Şəhəri İskəndər tikibdir deyə

Adını qoydular "İskəndəriyyə". 

Şah bina etdiyi bu gözəl şəhər 

Bağdada bərabər, Misrə bərabər. 

Yunana dönməyə artıq əzm etdi. 

Gəldiyi yollardan dönərək getdi. 

Dənizdən keçincə Ruma dönərək, 

Dünyalar əlində olmuşdu mumtək. 

Hər zaman o muma etdikdə rəğbət, 

Hər nə istəsəydi edərdi əlbət. 

Yunanlar "afərin" dedilər ona, 

Cavahir saçdılar gövhər saçına. 

Padşahda görüncə böyüklük, mənlik, 

Şəhərlər bəzəndi, quruldu şənlik. 

Mütrüblər oxudu, qızıl saçıldı, 

Xəyalə gəlməyən məclis açıldı. 

Düşməni yenən şah güvəndi baxta, 

Şahanə baxtıyla oturdu taxta. 

Bəxtiyar dövlətin uca baxtından 

Ən gözəl şənliklər qurdu hökmüran. 

Zəncidən aldığı sərvətdən, maldan 

Çəkisiz hədiyyə alırdı hər yan. 

Dövran Rum şahına verincə dövlət, 

Hər şaha göndərdi o maldan qismət. 

Elə ki, Daraya yetişdi növbət, 

                                                                                                            

104

Dəvə karvanına yükləndi sərvət. 

Yoldakı yüklərin çoxu qızıldı, 

Buxaraya qədər karvan düzüldü. 

Mərdliklə iş gördü, tədbirlər etdi, 

Köhnə ənənələr yoluyla getdi. 

Dəyərli mallardan saçdı bir qədər, 

Dünyada görməmiş onu bir nəfər. 

Hər cür gözəl şeylər, cəvahiratlar, 

Növbənöv ətirlər, ipəklər, atlar.. 

Saf qızıldan başqa, xalis mötəbər, 

Bir xalvar müşk ilə bir sandıq ənbər, 

Bir xırman ərinmiş saf gümüş lay-lay 

Bir otaq saf kafur, düzülmüş tay-tay, 

Ud yüklü dəvələr ucaldı dağdan, 

Hər yükün təxminən vəzni yüz batman. 

Bir çox gözəl qılınc, cəvahirnigar, 

Zürafə dərisi kimi xalılar, 

Xidmətə yarayan vücudu sağlam. 

Gülçöhrə kənizlər, həm igid qulam. 

Fil sümüklərindən naxışlı taxtlar, 

Gövhərlə işlənmiş qədərsiz tac var. 

Uca fil gövdəli bir alay əsir, 

Qolunda, boynunda düyümlü zəncir. 

Bir çox dəvə yükü, kəsik qulaqlar, 

Saman təpilmiş baş bir neçə xalvar. 

Yüzlərcə döyüşən, dağ heykəlli fil, 

Çarpışma zamanı ən coşğun bir Nil. 

Bu əntiq şeylərlə uca İskəndər 

Bir elçi göndərdi mətin, mötəbər. 

Daraya gətirdi qasid naməni, 

Çəkdi hüzuruna o xəzinəni. 

Dara bu bəxşişdən olmadı dilşad, 

Qorxdu, həsəd etdi qəlbini bərbad. 

Bu qədər xəzinə, bu qədər sərvət 

Heyrət doğururdu, etmirdi rahət. 

Bir cavab göndərdi yersiz olaraq, 

Içində kin odu alovlanaraq, 

                                                                                                            

105

Cavabı götürüb elçilər getdi, 

İskəndəri bundan xəbərdar etdi. 

Bu işdən darıldı ona İskəndər, 

Qəlbinə yükləndi gizlin bir kədər. 

Çaldığı zəfərdən alaraq təmkin 

Daraya yenə də bəsləmədi kin. 

Rumların Zənciyə çaldığı zəfər,- 

Dünyaya yayıldı bu şanlı xəbər. 

Qasidlər gəlirdi hər padişahdan, 

Təbrik edirdi bu zəfəri cahan. 

Tənənin qapısı bağlandı artıq, 

Rumların qəlbini sardı bir şadlıq. 

Acizlərə dövran olsa mehriban 

Qarınca oxuyar ilana meydan. 

Çox danə görərsən bu dəyirməndə, 

Növbətlə üyüdür unu hər bəndə

123

. 

İSKƏNDƏRİN OVDA XOŞ  

FAL VURMASI 

Ey saqi, mübarək şərabdan doldur, 

Mənə ver, igidlər dərmanı odur! 

O mey bir halvadır dərdlilər üçün, 

Onu atəş deyil, bəsləmişdir gün. 

Dünyada axtaran adamlar hədsiz, 

Biri inci arar, birisi dəniz. 

Dünyada görmürəm elə bir nəfər 

Öyrədən insana o salsın nəzər. 

Mən kimi bülbülə gərəkdir ancaq 

Qulaq tutanlardan çəkilsin uzaq. 

Oxuyum nəğməmi, saz çalım həzin, 

Dincəlim dərdindən çayın, dənizin. 

Arabir çıxarkən bağdan dişarı, 

Əlimdə çıraqtək narınc sapsarı, 

Orda görməyirəm elə bir ayıq, 

                                                                                                            

106

Mən kimə verim bu narıncı artıq? 

Qaçıram dostlardan yenə bir yana, 

Qaçıram yenidən haman bostana. 

Seyr edim könlümü açan bağçanı, 

Onunla şənlənsin könlümün canı. 

Sözün dəsgahına şəkər səpənlər 

Keçmiş möbidlərdən belə nəql edər: 

Zənci döyüşündən olunca azad 

Dincəldi tacidar, qəlbi oldu şad. 

Meyl etdi bir zaman istirahətə, 

Əlinə mey aldı, daldı işrətə. 

Vaxtını keyfə sərf elədi bütün, 

Nəş əli çalğılar dinlədi hər gün. 

Xanəndə, gülgün mey, saqi, kamança 

Ondan ayrılmadı gecə yatınca. 

Dünyadan kam almaq onun muradı, 

Heç kəs ondan gözəl həyat qurmadı. 

Dünyanı şənlədən böyük İskəndər 

Gecəni şənliklə edərdi səhər. 

Filosoflar ilə edər məsləhət, 

Dünyaya ədlindən verərdi qismət. 

Ərəstu qədəhə, Əflatun cama 

Təzə mey tökürdü qan dama-dama. 

Şanlı bir zəfərlə dönmüşdü qeysər, 

Xanəndə oxuyur yeni nəğmələr: 

"Ey dövlət pənahı, gənc olsun baxtın! 

Əbədi yaşasın bu tacın, taxtın! 

Həyatın olduqca əlinə cam al, 

Qədəhi al ələ, şərab iç, kam al! 

Ərğəvan şərabdan bir büsat başla! 

Şənlik qur, gəncliyə murad bağışla! 

Gənclik var olduqca, iqbalın kömək, 

Çalğı, mey məclisi qurasan gərək! 

Qılınc meydanını qoydun bir yola, 

Cam üsuliylə də məclis hazırla! 

Taxtınla, tacınla get dünyanı al, 

                                                                                                            

107

Fələk də bəndəndir, sənə yox zaval! 

Qaranı tutdun da, qalmasın ağlıq, 

Alaca görünmək verər yaraşıq. 

Bayrağı göyə vur, cahan sənindir! 

Dövlətə sarıl ki, hər yan sənindir!" 

Misrin köməyindən, zənci hərbindən 

Şahın qolu güclü, çöhrəsi də şən. 

Zəfəri çox asan sanıb dururdu, 

Xorasan mülkündən xərac umurdu. 

Çıxmadı Şam ilə Rumdan bir nəfər, 

Onunla çəkidə olsun bərabər. 

Daraya bir daha vermədi xərac, 

Əmr etdi qayıtsın göndərdiyi bac. 

Coşurdu gəncliyin qızğın günləri, 

Fəth etmək istərdi bütün kişvəri. 

Xoş baxdı Iranın igidlərinə, 

Hazırlıq başladı Iran fəthinə. 

Adətdir, ağac boy atdığı zaman 

Başqa ağaclara yetirər ziyan. 

Gözəl gün seçərək şikara qoşdu, 

Həm nəşəsi xoşdu, həm də gün xoşdu. 

Çöllərdən keçərkən uca hökmüdar 

Dağlarda, düzlərdə edirdi şikar. 

Fələyi andırır möhtəşəm başı, 

Gah çölü gəzirdi, gah da dağ-daşı. 

Bir dağa təsadüf etdi şəhriyar, 

O dağda var idi hər çeşid şikar. 

Gördü iki kəklik qonmuş bir daşa, 

Kəklik kəklik ilə girmiş savaşa. 

Bu onun başını deşər, dimdiklər, 

O bunun döşünü caynaqla dələr. 

İskəndər at sürdü onlara sarı, 

Nəzərdən keçirtdi iki şikarı. 

Bir hesab götürdü bu çarpışmadan, 

Onlardan gözünü almadı bir an. 

Kəkliklər çarpışır elə hiddətlə, 

Qorxmayır padşahı görərkən belə. 

                                                                                                            

108

Şah düşüb heyrətə, aradı tədbir: 

"Quşların başında bu sövda nədir?" 

Birini fal vurdu uca adına, 

Bəxtinin falını bağladı ona. 

O biri kəkliyə ad qoydu Dara, 

Nəticə almaqçın baxdı onlara. 

Quşların vuruşu elədi şiddət, 

Kin ilə çarpışdı uzun bir müddət. 

İskəndər falını daşıyan kəklik 

Daranı enərək göstərdi mərdlik. 

İskəndər görüncə belə şən halı, 

Zəfərə yozdu bu uğurlu falı. 

Qalib kəklik qanad çaldı xuraman, 

Əzilən kəkliyin uçdu yanından, 

Qayaya qonmağa tapmamış macal 

Kəkliyin üstünü aldı bir qartal. 

Üzərək başını öldürdü quşu, 

Pərişan oldu şah, dağıldı huşu. 

Fal olan kəkliyin şən uçmasından 

Qəlbindən silindi qorxu və duman. 

Bildi ki, taleyi ona yar olar, 

Daranı əzərək bəxtiyar olar. 

Lakin bəxtəvərlik çox uzun sürməz, 

O da bu dövrandan bir vəfa görməz. 

Eşitdim, o yerdə uca dağ vardı, 

Onda göy şövkətli qövsi tağ vardı. 

O dağdan hər kimsə bir dilək istər, 

Sirrindən haman dağ verərdi xəbər. 

O sirli qayadan ucalar bir səs, 

Sanki öz bəxtilə görüşər hər kəs. 

Bilici bir kəsə dedi hökmüran: 

Bir xəbər soruşsan o uca dağdan. 

Nə qədər qan axar - soruşsun onu, 

Nə olur padşahın bəxtinin sonu. 

O dağdan soruşdu fal üçün gedən: 

"Nə olur nəticə, bir xəbər ver sən 

Dünyanı alacaq böyük İskəndər? 

                                                                                                            

109

Daranı əzərək çalacaq zəfər?" 

Səsləndi əsrarlı qaya aşikar, 

Söylənən sözləri eylədi təkrar. 

O faldan qeysərin coşdu ürəyi, 

Fal onun dağ kimi oldu köməyi. 

Kədəri silindi, çox şən göründü, 

O dağdan, təpədən saraya döndü. 

Çəmən ortasında uca sərvtək 

Oturdu məclisdə tədbir tökərək. 

Gələcək işindən söz açdı qeysər, 

Sülhmü ya savaşmı çox fayda verər? 

"Dünyalar pənahı olsa pənahım 

Fələyə ucalar qızıl külahım. 

Bu sələm yeyənə xəracmı vermək? 

Alçaqlıq deyilmi bu iş, nə demək! 

Daraya nə üçün getsin xəracım? 

Ovdan əskikmidir, xəzinəm, tacım? 

Onda tac, məndə də kəskin qılınc var, 

Qılıncla alınır bütün bu taclar. 

Üstümə gətirsə qoşun hər yandan, 

Mənə də köməkdir o böyük yəzdan. 

Tanrının köməyi mənə təsəlli, 

Ordumsa həmrəydir, hər kəsə bəlli. 

Birlikdən yaranıb zəfər döyüşdə, 

Dostların birliyi gərək bu işdə. 

Iki qəlb bir olsa dağı parçalar, 

Böyük bir kütləni edər tarmar. 

Bəxtimin gücüylə qərar verdim mən, 

Təxt alım, tac alım zalim düşməndən. 

Daraya əlaltı olmaq nə demək? 

Nə üçün Daraya xərac göndərmək? 

Igidlər, söyləyin, fikriniz nədir? 

Bu döyüş haqqında göstərin tədbir. 

Daramı haqlıdır, söyləyin, artıq? 

Şərh edin, vardırsa burda qaranlıq!" 

Bu işin sonunu duyan hər nəfər 

Yenidən baş əyib şaha dedilər: 

                                                                                                            

110

"Nə qədər seyr edir ulduzlar, göylər, 

Onlarla həmahəng olur dörd gövhər, 

Vücudun dünyaya olsun bir çıraq, 

Olsun şahın üzü aydan da parlaq. 

Səndədir biliyin qüvvəti, səndə, 

Xilqətin bəxtiyar şövkəti səndə. 

Hara sahib olsan sən, ey tacidar, 

Saçdığın toxumlar versin gözəl bar. 

Indi ki, istərsən bizdən məsləhət, 

Biz yeri gəldikcə verərik əlbət. 

Şübhəsiz, çarpışma olacaq tez-gec, 

Ancaq bu döyüşdə tələsmə sən heç. 

Sən otur, qoy Dara hərb açsın sana, 

Qılıncın o zaman qalxsın düşmana. 

Sənə ancaq qılınc oynatmaq yetər, 

Düşmənin qılıncı və başı gedər. 

Bir maral aslanla çıxdı meydana, 

Özü yer təmizlər zəif qurbana. 

Işrətdir Daranın işi, oyunu, 

Üstünə gəlməkdə qan çəkir onu. 

Ordu bəsləməkdə artıqsan ondan, 

Zəifdən alınır xərac hər zaman. 

Sənin şəbxununu zəncilər bilir, 

Onun seyrəngahı hərəmxanədir. 

O bir kin bəsləyir, sən din bəslərsən, 

Sən bir firiştəsən, o bir Əhrimən. 

Sən qılınc vuransan, o qədəh tutan, 

O taxt üstündədir, sən bir atlısan. 

Sən qüvvət ölçənsən, o qızıl çəkən, 

Sən adil, o isə zalım, qan tökən. 

O şaşqın sərxoşdur, sən isə ayıq, 

O yamanlıq edər, sən hey yaxşılıq. 

Arasan ölkəni, bütün ordunu, 

Bir nəfər tapılmaz ki, sevsin onu. 

Etdiyi zülümlər hey yana-yana 

Bir qıtlıq salacaq öz bazarına. 

Səndəki nəvaziş, uca tərbiyə 

                                                                                                            

111

Adını ucaldar yeddinci göyə. 

Haqsızlıq haqq ilə olursa düşman, 

Haqq tutar yerini, haqsız peşiman. 

Hər zaman öz ayıq baxtından yapış, 

Vuruşlarda yüksəl, taxtından yapış. 

Bağlanma bu fikrə, düşünmə belə, 

Dövlət mülk ilədir, nüsrət mal ilə. 

Insana baş olmaq insanlıq istər, 

Yoxsa hər bir adam insandır - bəşər. 

Böyüklük eyləsək hər kəsə asan, 

Ancaq baş olacaq şəfqətli insan. 

Heyvanlar onunçun sevir aslanı, 

O, qonaq sevəndir şikar zamanı. 

Qıfılı zəncirlə saxlanan vardan, 

Onu yəqin et ki, xoşlanmaz cahan. 

Səadət o zaman yar olar sana, 

Ondan aldığını verəsən buna. 

Insanla yaşayan mərddir, kişidir, 

Kimsəni sevməmək namərd işidir. 

Xəmiri yoğrulmuş olan kimsəyə 

Bir çörək kim verməz "borc olsun" deyə? 

Rəhmin var, igidlik yaraşar sana, 

Xəzinə, əъdaha qalsın düşmana. 

Düşmən çox gurultu, sən şimşək rəftar, 

Sən gövhər saçansan, o xəzinədar. 

Aslandan güclüydü rəhmətlik atan, 

Lakin qılıncını çəkməzdi qından. 

Sən elə aslansan çarpışan zaman 

Qılıncından olar daşın bağrı qan. 

Gördünmü zəncilər nə sayaq coşdu, 

Kinli divlər kimi üstünə qoşdu. 

Sənin qılıncına etdi sərgəşlik, 

Başını çeynədi qılınc və təpik. 

O seldən dağ kimi üz çevirmədin, 

Səni bu damcı da qorxutmaz yəqin. 

Filləri budayan qızmış bir aslan 

Qorxarmı ən aciz körpə ceyrandan? 

                                                                                                            

112

Qızmış bir aslana neylər bir maral? 

Qarışqa ilana verərmi zaval? 

Iti caynaq qartal edərkən şikar 

Körpə quşlar ilə kef üçün oynar. 

Ulduzlar bəxtinlə dostdur, bu bəlli, 

Yolunun tozudur bu torpaq əhli. 

Dünyanı fəth etmək qismətdir sana. 

Hər fayda sənədir, ziyan düşmana. 

Sənə məxsus olan bu mübarək fal 

Düşmənə verməzmi böyük bir zaval? 

Ulduzlarla fallar göstərir bütün, 

Bu qanlı döyüşdə olarsan üstün. 

Həndəsi hərflər, cizgili xətlər 

Bildirir sənindir şanlı bir zəfər. 

Zənci padşahı Pələngər, şəksiz, 

Güclü pəhləvandı, coşğun bir dəniz. 

Qaliblə məğluba bir fal vurarkən 

O məğlub göründü, qalib idin sən. 

Indi ki, uğurlu çıxmışdır falın, 

Bundan da doğacaq mübarək halın." 

Hər yerdən görüncə həmiyyət, zəfər

124

, 

Fatehlik fikrinə düşdü İskəndər. 

Əlinə alırkən qılınc, ya qədəh: 

"Uğurdur" deyərək tapırdı fərəh. 

Hər işdə xeyrə yaz falı, ey filan, 

Mübarək fal olur xeyrə yozulan. 

Yaman fal vurma ki, doğar yaman hal, 

Bir kimsə vurmasın əsla yaman fal... 

İSKƏNDƏRİN GÜZGÜ QAYIRMASI 

Dur, saqi, əl uzat süzülmüş lələ! 

Könlümdən bulanlıq dərdi təmizlə! 

O parlaq ləldən ki, reyhanlı bağ

Asar qəndilindən işıqlı çıraq. 

                                                                                                            

113

Mübarək olursa səhərdən günün 

Fikrində yaxşılıq olacaq üstün. 

Onunla dəyərli ayinlər qurar, 

Dövlətçin yaranır gözəl yadigar. 

Öz məsud bəxtiylə yaşar qol-qola, 

Ulduza fal vurar bəxtiyarlıqla. 

Ümidin sönməsin dünya olsa dar, 

Hər qara buluddan ağ yağış yağar. 

Imdad qapısını daim qoy açıq 

Ki, şirinlik alsın bir çox acılıq. 

Ömrünü ümidsiz keçirmə bir an, 

Qurtuluş verəndir böyük yaradan. 

Ümidsiz qaş çatma, aç bir gözünü. 

Zəfər güzgüsündə gör öz üzünü. 

Bu rum qumaşına bəzək çəkənlər 

Bu dastan başına müşk, ənbər səpər. 

İskəndər dünyaya olunca açar 

Qılıncından güzgü oldu aşikar. 

Bəzənmək istərkən dünya gəlini 

Güzgüyə uzatdı dilək əlini. 

Keçmişdə güzgüdən yox idi əsər, 

Güzgünü yaratdı böyük İskəndər. 

Başlanınca güzgü qayırmaq işi 

Qalıba tökdülər qızıl, gümüşü. 

Nə əməl etdilər vermədi səmər, 

Onda üzlərini düz görmədilər. 

Sonra əl atdılar hər cür gövhərə, 

Hər biri göstərdi başqa mənzərə. 

Elə ki, təcrübə dəmirə çatdı, 

Gövhər üzərində naxış yaratdı. 

Dəmirçi sənətkar rəssam olaraq 

Seyqəllə dəmiri elədi parlaq. 

Düzdüyü gövhərdə o rəssam artıq 

Gördü hər surəti təbii, açıq. 

Öncə bir şəkildə onu qurdular,. 

Olmadı düzgün bir surət aşikar. 

Güzgü enli olsa enlənir surət, 

                                                                                                            

114

Uzun olsa, surət uzanır əlbət. 

Dördbucaq göstərir qarışıq xəyal, 

Müsəddəs göstərir bambaşqa bir hal. 

Elə ki, dəyirmi düzəldi, inan, 

Əsla seçilmədi xəyalla insan. 

Hansı bir tərəfə çevrilsə güzgü 

Göstərdi necə var, eynilə, düzgün. 

Həndəsi yol ilə qara dəmirdən 

Güzgünü İskəndər parlatdı birdən. 

Sən də bu güzgüyə baxdığın zaman 

İskəndər dövründən xəbər alarsan. 

Gördüyü seyqəldən rəngini atdı, 

Qapqara bir dəmir şəfəq yaratdı. 

Ilk dəfə güzgüyə baxdı İskəndər, 

Bir əzəmət aldı gövhərdən gövhər. 

Güzgüdə görüncə qeysər özünü 

Güzgünün şadlıqdan öpdü üzünü. 

Gəlinlər bu rəsmə ehtiram üçün 

Güzgünü öpərlər baxarkən hər gün.