2 Nİzami GƏNCƏVİ
DARA ELÇİSİNİN İSKƏNDƏRİN
Yüklə 2,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- DARANIN İSKƏNDƏRLƏ MÜHARİBƏYƏ QOŞUN ÇIXARMASI
- DARANIN SƏRKƏRDƏLƏRİ İLƏ
|
DARA ELÇİSİNİN İSKƏNDƏRİN YANINA GƏLMƏSİ Dur, saqi, o güzgü camı ver yenə, Əlimdə tutum bir qədəh yerinə! Keyxosrov ayinli olum o camdan, Onunla gözümdə parlasın cahan. Çəkinək sitəmdən, gəl zülmü ataq, Ədl ilə mümkündür bundan qurtulmaq. Dünyaya bağlama könül, yağıdır, Həm quldur, həm qorxunc div yatağıdır. Dünya damcı versə, bir qədəh çalır, Öz köhnə borcunu bir yerdə alır. Yağış damcı-damcı buluddan yağar, Böyük çay olunca dənizə axar.
115
Nəyin var şən-şən ye, sevin bu günə, Qoyma bir dirhəmi dirhəm üstünə. Elə bil bir nəhəng bizə yan almış, Yemədiklərini əlinə salmış. Qarun da yığmışdı böyük bir sərvət, Bax, necə torpağa girdi nəhayət. Qızıldan bir saray tikdirdi Şəddad, Ölərkən almadı qəsrindən murad. Bu bağda bir ağac bitməmiş rahət Ki, balta dəyməyib, qalsın səlamət. Şahların taxtına bəzək verənlər Belə nəql edir ki, böyük İskəndər Bir gün dincəlirdi ürəyi çox şən, Uzaqdı dünyanın həvəslərindən. Saf, duru şərabla şahlıq camını Doldurur, boşaldır, alır kamını. Hikmət sahibləri gəlmiş yanına, Ağıl da, tədbir də köməkdi ona. Yüz nəğmə başladı çox sədalı çəng, Hər nazik nöqtədən söz aldı ahəng. Şah içdiyi camın hər damcısından Mühəndis əkirdi gözəl bir fidan 125 .
Qədəh şəkər saçan, şərab qəlbaçan. Çalğıdan, şərabdan, incə nəğmədən Yarım sərxoş idi içən, dinləyən. Qədəhin göz yaşı, çalğının səsi Axıdır pərdədən bir qan çeşməsi. O şirin mizrabın hər yarasından - Quru pərdələrdən axır seltək qan. O məclis cənnətdən daha bəzəkli, Mayısdan daha şux, daha çiçəkli. Məclisin başında böyük İskəndər Göydə bədirlənmiş bir aya bənzər. Daradan bir elçi gəldi bu zaman, Ürəkli, daşqınlı, dilli, qəhrəman.
116
Şahpərəstlər kimi göstərdi hörmət, , Onu və Daranı öydü nəhayət. Adlı qəhrəmana etdi çox səna, Daranın əmrini yetirdi ona. Öncə öz şahından salam yetirdi, Köhnəlmiş xəracı dilə gətirdi: "Neçin şah əsirgər gövhəri, tacı, Çoxdandır verməyir bizim xəracı? Məndə bir acizlik görmüşmü? Nədən Başını qaçırmış pərgar xəttindən? Köhnə adətləri atsa boynundan, Sərkəşlik edərsə, çəkəcək ziyan". İskəndər alovlu şimşəktək çaxdı, Qəlbinin atəşi dilini yaxdı. Əyildi qaşının kaman guşəsi. Qorxudan elçinin söndü nəfəsi. Elə ki, eşitdi bu kinli sözü, Dimağı odlandı, parladı gözü. Acığı dilinə edincə əsər, Söylədi qasidə yaramaz sözlər. Şahın gözlərindən qəzəb yağırdı, Qasidə dediyi sözlər ağırdı. Düşüncəsi, ağlı sağlam olan kəs Lüzumsuz sözləri söyləməz əbəs. Qızışanda dili səbr etsə bir az Tutduğu işindən peşiman olmaz. Min-min sərrast sözə tapsa da zəfər, Susmaq söyləməkdən çox fayda verər. Nə gözəl söyləmiş qoca bir ərən: "Dil ətdən yaranmış, qılınc dəmirdən". Sözünün mülkünə olmaz hökmüran Dilinə gələni söyləyən insan. Kəyana mənsub ən qoca bir nəfər Həmin hadisəni belə nəğl edər: Qiymətli qılıncdan, gövhərdən, tacdan Daranın xəracı getdiyi zaman, Dəyərli gövhərlər içində, hətta,
117
Varmış bir təbii, qızıl yumurta. O incə naxışlı şahanə büsat Verərdi görənə təzə bir nişat. Dilini o qasid edincə polad, Köhnəlmiş xəracı eləyincə yad, Bağırdı: "Möhkəmdir başımdakı tac, Qızmış bir aslandan alınmaz xərac. Başqa bir ayinə girmişdir cahan, Qalmamış o qızıl yumurta doğan. O köhnə büsatı bu dövran sildi, Keçmiş ayinlərə qələm çəkildi. Hər zaman cəvahir çıxarmı daşdan? Dünya gah sülh istər, gah vuruş, gah qan. Bu qədər qürurla çəkmə boş nəfəs, Qılıncla cavab ver, danışma əbəs. Yetməzmi qılıncım qan dama-dama Taxtını çəkməmiş mənim altıma? Mənim də var ikən qılıncım, taxtım, Lakin bu dünyanı sənə buraxdım. O qədər səndə var cəlal, təmtəraq, Mənə də belə bir guşəni burax. O yerə yetirmə "gücüm var" deyə, Səninlə çarpışım pəncə-pəncəyə. Ataraq hörməti, rəsmi, həyanı Kinimlə coşdurum qəlbimdə qanı. Şah eşitmədimi edərkən savaş Qopardım zəncidən mən nə qədər baş? Bir at çapmağımla getdim mən hara, Atdım dikbaşları toz-torpaqlara. Bir şah ki, şahlara verir taxt və tac Miskinlər kimi heç verirmi xərac? Məndən Misri istə, istəmə gövhər, Misir qızılıtək sözə ver zivər. Bax, sərvət, dövlətim qalxmış nə yerə, Tələb et məndən öz rütbəmə görə. Qaldırma fitnəni, coşdurma kini, Gəl, viran eləmə Iran mülkünü!
118
Çatmışdır əlinə böyük məmləkət, Şükr elə, yetməzmi bu qədər dövlət? Zamanın meylini gəl dolandırma, Bu fikrə qələm çək, su bulandırma. Istəmə verilməz şeyi, padişah! Rəftar et, necə ki, edir iki şah". Qasid eşidincə bu sərt xəbəri Zehnindən silindi bütün sözləri. Dərgaha üz qoydu dərdlə, möhnətlə. Atəşli şimşəkdən daha sürətlə. Elə ki, açıldı qasidin dili, Ikiqat büküldü o sərvin beli. Bu ağır cavabı eşitdi Dara, Bağrını dəldi ən kinli bir yara. "Kimdir o sikkəsiz, cəsarət etsin, Dara sikkəsilə rəqabət etsin?" Kinindən o andı bir neçə dastan, Saraldı eşidən kəslər qorxudan. Zəhərli gülüşlə dolaraq kinə, Dedi: "Bax bu azğın çərxin işinə, Bu zülüm deyilmi edir fələklər? Daraya kükrəyir miskin İskəndər. Qaf dağı olsa da, gözünü silsin, O kimdir mənimlə çarpışa bilsin? Bir tərlan yanında bir çibin nədir? Coşqun bir dənizdən kiçik qətrədir." Başqa bir qasidi göndərdi Dara, Kin ilə gözünü dikdi yollara. Qasidə tapşırdı bir top, bir çövkan, Bir çuval küncüd də verdi ərməğan 126 .
Sevindi qurduğu incə oyuna. Daranın verdiyi tapşırıqları Bilərək, üz qoydu Yunana sarı. İskəndər qəsrinə basınca ayaq Atəşdə mum kimi şölə saçaraq, Ədəblə qeysərə baş əydi öncə. 119
Pərəstiş və ayin başa gəlincə Söz düyümlərini sürətlə üzdü, Söylənən sözlərdən bir inci düzdü: "Canlara hakimdir fərman verənlər, Buyruq qullarıdır göndərilənlər. Şövkətli padişah versə hər əmr, Itaət eyləmək bir vəzifədir". İskəndər bildi ki, bu üzr istəyən Ağır bir fərmanla gəlmiş yerindən. Acıqlı gülərək dedi: "Ərz qıl!" Qasidin dilindən açıldı qıfıl. Qasidin Daradan gətirdiyi mal İskəndər önündə qoyuldu dərhal. Elə ki, mətahı ortaya saçdı, Daranın əmrindən qasid söz açdı. Başladı çövkandan, topdan əvvəlcə: "Uşaqsan, sənə top olsun əyləncə, Istəyin mənimlə çarpışmaq olsa, Qəlbinə boş yerə sıxıntı dolsa, - Küncüdü saraya səpərək durdu, - Qarşına çıxarram bundan çox ordu". Dünyanı sarsıdan böyük İskəndər Gördü bu fallarda şanlı bir zəfər. Bir məsəl çəkdi ki, qaçdığı zaman Hər şeyi qarşıma çəkər bu çövkan. Onunçun göndərmiş Dara çövkanı Özümə çəkim bu köhnə dünyanı. Yuvarlaq bu topu hər heyətşünas Yerin kürəsiylə eyləmiş qiyas. Şəhriyar onunçun göndərmiş bunu, Çövkanla qazanım onun topunu. Daranın fikrini bilincə salar Kinini küncüddə etdi aşikar. Küncüdü dağıtdı evə, eşiyə, Quşları səslədi, dənləsin deyə. Darıya daraşdı saray quşları, Qalmadı bu yerdə bir dənə darı.
120
Bu cavabda elə qəti məna var, Küncüdün yağını sıxıb çıxarar. Küncüddən çox olsa Dara qoşunu, Mənim də quşlarım dənləyər onu. Üzərlik doldurdu kiçik çuvala, Qasidə verincə dedi: "Çıx yola 127 .
Mənim də ordumun qədəri, bax, bu!" Qasid İskəndərdən eşidib bunu, Yüklədi ulağa ağır yükünü- Daraya Yunandan gətirdi cavab, Bu ağır cavaba kim gətirər tab? Daranın cavabdan qızardı gözü, Çünki çox güclüydü düşmənin sözü. Ədavət bağladı hiddətlənərək, Iranın xalqından istədi kömək: Çin, Xorəzm, Ğəzneyn, Qur mahallarından, Yer dəmir kəsildi heyvan nalından. Bir ordu düzəltdi Qaf dağı qədər, Hamısı daş, dəmir çeynəyən əъdər. Bu böyük orduya san verən zaman, San verən qalmışdı bu işdə heyran. Döyüşkən ərlər ki, at oynadırdı, Təxminən doqquz yüz minə çatırdı. Böyük şəhriyarın böyük ordusu Bir coşğun dənizdi, yoxdu qorxusu. Kin ilə Yunana doğru yol açdı, Keçdiyi yerlərdə bayquş ulaşdı. Axdı dəniz kimi Ermənistana, Gülək də çatmadı onun tozuna. Ölkələr aşırdı Yunana qədər, Qurular titrədi, coşdu dənizlər. O dikbaş atların polad nalından Çöllərdə otlardan qalmadı nişan. Günəş də düşsəydi şahın ardına Qalardı gəzdiyi yerlər virana.
121
DARANIN İSKƏNDƏRLƏ MÜHARİBƏYƏ QOŞUN ÇIXARMASI Ver, saqi, ruh verən parlaq şərabdan, Ondan işıqlansın qəlbim hər zaman. Mən onu içərsəm verər səadət, O məni yeyərsə doğar fəlakət 128
. Ayıqlıq nə böyük dövlətmiş, bilsən. Əliboş olmamaq dünya nəqdindən. Dünyada o şəxsin ucalar başı Çox sayıq davranır hər işə qarşı, Şüurla ölçər bu həyat yolunu, Oğrudan qoruyar öz var-yoxunu. Bir şey ki, işini edəcək asan Yükündən götürüb atma heç zaman. Əskiklik versə də atma kürkünü, Səni qar, soyuqdan saxlar qış günü. Gədikdə bir eşşək öldü soyuqdan, Çulsuz çıxmış idi o tənbəl heyvan. Keçən padşahları öyrənmiş bir pir Soruşan kimsəyə belə nəql edir: Dara ordu çəkdi Ermənistana, Sanki bir qiyamət çökdü hər yana. İskəndər bu işdən tutmadı xəbər, Qarşıya çıxarsın qızğın bir məhşər. Məzlumlar axaraq gəldi hər yandan, Dedilər: "Coşğun sel qoparır tufan". Daranın ordusu edərkən səfər Polad geyimlərdən qaraldı yerlər. Bir casus söylədi: "Düşmən sərxoşdur, Durduğu yerlərdə qafil olmuşdur. İskəndər bir basqın etsə qəflətən Bir anda çıxarar onu mülkündən". İskəndər gülərək söylədi cavab: 122
"Gizlində qalmağı sevməz afitab. Yararmı döyüşdə böyük İskəndər Adi quldur kimi qazana zəfər?" Başqa bir casus da belə dəm vurdu: "Düşmənin gətirir hədsiz bir ordu. Qoşun işlərini mükəmməl bilən Ancaq saya bilər onu təxminən". Ən qısa bir cavab verdi İskəndər: "Bir qılınc yüz öküz bağrını dələr. Acıqlı canavar - o kinli heyvan Qorxarmı qoyunun çox olmasından?" Uca şəhriyarın mətin sözləri Inandırdı buna hər bir əskəri. Get-gedə böyüdü bu qızğın xəbər, Ölkəyə yaxındır o qorxunc əъdər. İskəndər bildi ki, o bir buludtək Gələcək, qılıncı saçacaq şimşək. Bütün ölkələrə göndərdi xəbər: "Durmadan dərgaha yığılsın əskər!" Rumdan, Əfrəncədən, Misirdən, Rusdan Bir ordu bəzədi gəlindən rəqsan. Ordu toplanınca uca İskəndər Əmr etdi sayından verilsin xəbər. Sayçılar məlumat verdi padşaha: Altı yüz min əskər gəlmiş dərgaha. Hər yandan yığışıb gəlincə ordu Çalğısız, içkisiz bir məclis qurdu. Aqillər yığılıb uca dərgaha Verdilər diqqətlə qulaq padşaha. İskəndər söz açdı bütün işlərdən, Daranın açdığı o döyüşlərdən: "Şübhə yox,- dedi,- o, adlı tacidar Bizimlə döyüşə vermişdir qərar. Hərb üçün, sülh üçün fikriniz nədir? Düşmən çox yaxındır, göstərin tədbir. Çıxmasa bu kəskin qılınc qınından. Bizə kişi deməz bir nəfər insan.
123
Tac-taxt alarsam qoca Daradan Zalım adlanaram bununla da mən. Qıymaram çıxsın öz mülkündən Dara, Yamanlıq etmərəm mən Kəyanlara. Çünki qorxuram bu əməlim bu gün Düşməni çıxarsın bizlərə üstün. Bu yolda düzgün bir tədbir göstərin, Sonunda işimiz olmasın çətin. Düşünüb söyləyin sağlam bir fikir, Bu döyüş haqqında fikriniz nədir? Bilikli, şüurlu, ayıq, hünərvər Başçılar diqqətlə çox dinlədilər. Hörmətlə hamısı dil tökdü ona, Padşaha etdilər çox dua, səna: "Uğurlar doğsun bu yaşıl ağaca, Kökləri möhkəmdir, adısa uca. Taxtınla, tacınla dünya qurulsun, Qapında düşmənin başı tac olsun. Doğrudur təmamən şah buyuranlar, Bir də biz onları edəkmi təkrar? Əmrindən dönmərik, sözün fərmandır, Padşahın yolunda canlar qurbandır. Indi ki, sorursan, ey dana, zəki, Bizim fikrimizə belə gəlir ki, Kinli bir ürəyə kin dolan zaman Keçdiyi yollarda göyərər tikan. Sən də kin odunu eylə şöləvər, Kin yaxan bir atəş tikan təmizlər. O, qoca söyüddür, sən gənc sənubər, Söyüdlə sənubər olmaz bərabər. yenidən abad et bu köhnə bağı. Torpaqdan təmizlə köhnə alağı. Bu təzə dövlətin al qumaşından Gəlintək bəzənsin o köhnə cahan. Şübhəsiz zalımdır amansız düşmən, Xalq boyun qaçırır onun zülmündən. Elə bir düşməndən niyə qorxursan,
124
Evinin içi də özünə düşman. Zülmün ayininə birdən çək qələm, Xalqının qəlbindən silinsin ələm. Düşməndən məmləkət doymuşdur cana, Atıl üzərinə mərdi-mərdana. Isti təndir artıq çörək istər, dur, Atının başına odlu yüyən vur. Baş qoyarıq hara sən ayaq qoysan, Bizdə yox əmrindən boyun qaçıran, Sənin istəyini kim poza bilər? Əmrindən çıxmağa kimdə var hünər?" Sözləri bununla bitirdi: "Ancaq Sən bu qan tökməyə qoyma ilk ayaq. Kəyanın taxtına göstər sən hörmət, Öncə qan tökməyə gəl etmə cürət" Hamının fikrini şah öyrənərək, Bildi sərkərdələr edəcək kömək. Doğrular sözünü tutaraq getdi, Ordu yetirməyə o gün əmr etdi. Dövr edən günlərdən seçərək bir gün, Uğurlu taleyi olurkən üstün Mübarək fal ilə andı səfəri, Orduya verildi hərəkət əmri. Kəməri belində kin ilə sıxdı, Parlayan yüyəni aydan işıqdı. Qızmış aslan kimi etdi tacidar Qılıncı dünyanın fəthinə açar. Neştərli arıydı qaynaşan ordu, Arı pöhrəsindən artıq idi bu. Firidun padşahdan yadigar qalan O uca Dirəfşi tanırdı çoxdan. O uğurlu bayraq düzələn zaman Nazlardı dostunu bu qoca dövran. Bayrağı "Dirəfşi-Gavə"dən yüksək Çəkdi mahlıcına göy rəngli ipək. Tam əlli arşındı uca sütunu. Zinət öz qoynunda bəsləmiş onu.
125
Ipəyin üstündə müdhiş əъdaha, Baxanlar qorxudan baxmaz bir daha. Qıvırcıq qara bir qotaz başında, Sanki bir buluddur dağın qaşında. Bir qara qartaldı, qanadı nurdan, Görürdü onu hər uzaqdan baxan. Tərpəndi əъdaha heybət əskərlər, Başında əъdaha peykər İskəndər. Dünya bu şurişdən dəhşət alaraq, Nə üçün? - Bir ovuc torpaqçün ancaq! Hiyləgər dünyaya aldanma, burax, Qurdu aslanlıqla olur bağlamaq, Qapaqlı xonça bil köhnə dünyanı, Gah halva yedirir, gah ciyər qanı. Yer çuxur, göy isə uca və parlaq, Biri qan teştidir, o biri torpaq. Hər teştin üstündə yazılmış çoxdan Siyavuş qanıtək bir çoxlu dastan. Bir məhsul verər bu dünyanın bağı, Al qana batırır bütün torpağı. Bu teştə kimsənin girməz naləsi, Köməyə buraxmaz bu yol heç kəsi, Indi ki, fəryada yetişməz bir kəs, Kömək istəyənlər çıxarmasın səs. Səsinə pərdənlə çək mətin hasar, Sakit bir yaşayış eylə ixtiyar. DARANIN SƏRKƏRDƏLƏRİ İLƏ MƏSLƏHƏTİ Dur, tövbə yandıran odu al, saqi, Başıma o meylə atəş sal, saqi! Xoşdur bu məclisdə parlasın günəş, Şam kimi başımda yansın bu atəş. 126
Aqillər kam alır yaxşılıqlardan, Tanrı köməyinə sığınır hər an. Ədalət mülkündən kim üz çevirsə, Ona aqil deməz ağıllı kimsə. Insana bu ağıl gözəl qonşudur, Heyif ki, pislərlə oturur, durur. Ağılsız kəslərlə oturub duran Ağıldan, şüurdan deməsin dastan. Koxanın əlindən olanlar azad Bu kənddə ev tikib düzəldər abad. Sən də bu yükünü boynundan atsan Qorxmazsan hər alçaq boyun vurandan. Ancaq öz varınla ol coşğun ümman, Götür öz faydanı öz varlığından. Özünə ölüncə özün ol qonaq, Ağac ol, özündən doğur qol-budaq. Yedi özgə malın barama qurdu, Nazildi barmaqtək, yediyin qusdu. Ən qoca bir möbid rəvayət edir, Ağıllı kəslərə hekayət edir: Rum şahı gedirdi böyük şövkətlə, Qılıncla, qoşunla, varla, dövlətlə. Hər yerə yayıldı bu qızğın xəbər: Rum elindən gəlir qorxunc bir əъdər. Daranın məhvinə hazırlanaraq Hər çeşid silahla qaldırmış bayraq. Bu xəbər bayramtək sardı hər yanı, Çünki yaxmış idi Dara dünyanı. Bir sözlə, məmləkət, əhali, ölkə Zalimin əlindən gəlmişdi təngə. Daraya hər ölkə bəslərdi nifrət, İskəndərə isə məhəbbət, hörmət. Bu işdən Daraya verdilər xəbər, Dənizdən dalğatək keçdi İskəndər. Sınaqlı kəsləri çağırdı Dara, Ağıllı başlardan istədi çara. Nə sayaq girişsin düşmənlə hərbə,
127
Düşmənə nə sayaq çalsın qələbə? Nə tədbir göstərir qoca rəhbərlər? Döyüşdə basılsın rumlu İskəndər. Görmüşdür enərkən düşmən ordunu, Döyüşün taleyi qorxutdu onu. Dərdinə bir çarə demədi bir kəs, Kimsədən çıxmadı bu barədə səs. O məclis bilirdi: Dara sərkəşdir, Yaxmaqda amansız, qızğın atəşdir. Kimsənin sözünü tutmaz, dinləməz, Onunçun durmuşdur dinməz-söyləməz. Məclisdə vardı bir adlı pəhləvan, Həsəbi, nəsəbi, Zəngə-Şaviran, Adı Fəribərzdi, gövdəsi bir dağ, Vücudu poladdı, qolu bir çomaq. Məclisə çağrılmış bu igid kişi Gözəlcə bilirdi bütün keçmişi. Daranın taxtına etdi çox səna: "Uğurlu məclisin yar olsun sana, Dünyada hər zaman anılsın adın, Fələk dövr etdikcə gülsün muradın. Keçmişdə eşitdim ulu babamdan, Nəsihət yolunda etmişdi bəyan. Keyxosrov dünyadan edərkən səfər Cavahir camından vermişdi xəbər 129
. Yaxın bir zamanda dövlətin taxtı Alçalar və sönər ulduzu, baxtı, Rum elindən çıxar müdhiş bir sərkəş, Hər atəşgədəyə vurar bir atəş. Bu Iran büsbütün mal olar ona, Qürurla oturar Kəyan taxtına. Durmaz bir ölkədə, cahan fəth edər, Bir zaman özü də məhv olub gedər. Həmən şəxs olmasın rumlu İskəndər? Bu düşmən olursa, ondan et həzər. Adını buza yaz, bizim torpağa Qoyma bu düşməni ayaq basmağa.
128
Ondan bu ölkəmiz görməsin ziyan, Xəzinə yolunda yoxsul verər can. Bir hiylə qurmalı, itaət etsin, Yalnız Rum mülkünə qənaət etsin. Xoş hiylə acıqdan xoşdur hər zaman, Su səpmək yaxşıdır atəş yaxmaqdan. Hər zaman qolunun gücünü yoxla, Tərəzi gözünü bərabər saxla. Elə iş görmə ki, doğsun sənə kin, Dəmirə tez təsir etsin sükahin 130 .
Başını bir qatır əzər o zaman. Dünyanı namusla olur saxlamaq, Onunla ucalır dövlət və bayraq. Baş qoşma onunla, iş keçər, gedər, Dara rütbəsilə böyüklük edər. Qızıl öz vəzninn versə arpaya Qızıl qiymətiylə çıxar ortaya 131
. Çox zaman yırtıcı qızğın bir aslan Torpağa sərilir incə tikandan. Əqrəblə bağlasan düşmən kimi kin, Baxma çox ucadan, olma çox əmin. Neştərli çibindən gəl qorun sən də, Nəmruda əmr etdi: "Mənə ol bəndə!" O şəxsə ram olmuş dünya əzəldən, Döyüşdə mərdliyi verməmiş əldən. Tox ilə ac kabab yesə bir yerdə, Tox adam kababdan düşəcək dərdə 132
. Hətta öz qadının, övladın olsa, Parçalar, ortaqlı paltarın varsa. Oğlunun boyuna gəlsə paltarın. Məhəbbət gözləmə, gedəcək varın. Olduqca boy atsa yeni bir fidan, Sərv ondan, şübhəsiz, görəcək ziyan. Yaramaz böyüklər sözündən qaçmaq, Ağıllı sözlərə çevirmə yarpaq! Dünyanı təcrübə etdikcə bir-bir. 129
Söylənən bu sözlər bilərsən nədir! Nəsihət eşitsə çarə arayan Dərdinə bir açar tapar hər zaman". Daranın ağıllı pirin sözündən Heyrətli şimşəklər çaxdı gözündən. Ancaq söndürmədi o, qızğın kini, Çox alçaq göründü sülhün ayini. Qocanın sözündən sarsıldı bir an, Torpaqda qıvrıldı sanki bir ilan. Qaşları çatıldı, heyrətə gəldi, Qəlbində kin coşdu, gözü bərəldi. Aslan kimi baxdı qocaya birbaş, Qorxudan vəznini itirərdi daş: "Kövrək bir dəmirçi gördün məndə sən? Ondakı poladı bəyəndin nədən? Qüvvətli söz açma hey nədir bu Rum! Odlu dağ yolunu bağlamaz bu mum. Şahinlər güllənsə, kəkliklər coşsa, Şahinlər şahini batmazmı yasa? O kimdir hərb üçün bağlayım kəmər, Min kəmərbəstəm var ondan mötəbər. O miskin qorxağın gördüyü hünər Aslana naz edən ceyrana bənzər. Şahların tacında qızıl tacam mən, Namərdəm, qorxsam bir rumlu miskindən! O, qafil yuxudan ayılan zaman Şişə çəkmiş olar ətini aslan. Yumurta ağırdır, bərklik var onda, Ancaq tab gətirməz çəkic altında. Bunu kim bilərdi, dünənki uşaq Böyüklə bəd rəftar edən olacaq? Birinci qədəhdə qanar o dəni Mənim şövkətimi, həm öz səhvini. Mənə ar deyilmi belə sürünmək, Miskinlər yanında aciz görünmək? Zəhərlər içinə qərq olsam, inan, Nəhəng qurbağadan dilənməz aman.
130
Harada görünmüş aciz bir yunan Belə bir gəmini çıxarsın sudan? 133 Günəşin taxtını çevirə bilməz, Cəmşidin yerini o verə bilməz. Iranı yıxmağa ucaltsın bayraq, Keyxosrov taxtını bacarmaz çalmaq. Kəyan şövkətini gərəkdir bilsin, Qədəminə görə irəliləsin. Nə itdir o qorxaq tülkü, saymadan Qızmış bir aslana yetirsin ziyan?! Aslan artığını tülküdür yeyən, Bulud ağlamasa gülərmi çəmən? Əliboş adamlar olarmı maldar? Hansı bir ayaqla qaçar çolaqlar? Məndədir, bilirsən, həm şövkət, həm şan. Kim deyər acizəm rumlu uşaqdan? Sərxoş qulamlara döydürrəm onu, Çobanlarım qırar onun qolunu. Bir aslan köpəkdən qorxarsa, bişəkk, Ona şıllaq atar qoca bir eşşək. Qartal bir çibini sansa əъdaha Qalxmasın düşdüyü yerdən bir daha. Qoca bir tülküdən qorxarsa aslan, Beynini oxla, dəl, heç vermə aman! Yaxında gücümü bildirrəm ona, Ataram başını ayaq altına. Kimdir bu bac verən rumlu İskəndər, Uca tacidarla olsun bərabər? Kəyan taxtı olmuş mənə müyəssər, Başımda tacım var, belimdə kəmər. Heç kəsdə hünər yox eyləsin cür ət-, Babamın yurdunu almağa niyyət. Kəyanın külahı Kəyana yarar, Bu xəzin içinə sığarmı rumlar? Bəhmən nəslindənəm, Keyxosrov babam, Namərdəm arxasız rumludan qorxsam. Bir babam Ruyintən Isfəndiyardır, 131
Bu taxt ondan mənə bir yadigardır. Dönməzsə fikrindən keçmiş yoluna Qaranlıq olar bu işıq - gün ona. Girsə dənizimə gəmisi əgər, Başını ayağım altında görər. Cavabım acıdır, acı dənizdən Ataram torpaqdan dənizlərə mən. Elə sel axıdım qanlı buluddan, Əli də günəşə çatmasın bir an. Kin, inad edən bir kəndlidən, ancaq Sülhlə yox, ölümlə xoşdur qurtulmaq! Eşşəyə yəhər yox, yaraşır palan, Yükünü onunla daşıyar aslan. Mən ucaltmışam bu ovun boynunu, Yenə mən salaram kəməndə onu. Ey başı çürümüş qoca pəhləvan, Daraya belə xor baxışdan utan. Olmaz söz atını belə oynatmaq, Qocaman bir dağı kəməndlə tutmaq. Səhrada çırağı yaxmaq nə gərək, Sınanmış fələyə şahlıq öyrətmək? Gövşəmə, çıxma öz həddindən kənar, Hər çeşid gövhərin başqa yeri var. Hər kəsin əyninə uymasa donu, Demək, özgələrdən almışdır onu. Qocalıq yerindən oynatmış səni, Çürütmüş fikrini, yemiş beynini, Arxana yorğunluq çökmüşdür, ey pir, Nizə yox, sənə bir əsa gərəkdir. Qocalanda ağıl olar pərişan, Bütün bilikləri çıxar yadından. Qocaya yalnız bu iki şey yarar: Birisi ibadət, birisi məzar. Dünyanı burax bu igid gənclərə. Qocaldın, ortadan çəkil bir kərə! Bir zəif-qocadan umulmaz pənah, Nə kömək edəcək qırıq bir silah?
132
Orduya igidlik yaraşır. Qoca Sülhə bir yol arar döyüş qızınca. Hər söz öz-yerində olur çox gözəl, Çünki nar bar verməz vaxtından əvvəl. Hər vaxtsız banlayan xoruzun gərək Durmadan başını bıçaqla kəsmək. Dilini bağla ki, əldə qalsın baş, Dil quru olarsa, boğaz olmaz yaş 134 .
Şübhə yox, yaxşıdır başsız bir insan 135
. Dilini ağzında saxla daima, Yersiz heç bir zaman nəfəs çıxarma. Dil dimaq evində otursun gərək, Bəxtiyar yaşasın, gülsün hər dilək. Düzlükdə ad almış çəkinin dili, Milindən bir yana əyilməz beli. Milindən azacıq aşağı ensə, Enər baş aşağı bir az tərpənsə. Elə söz vardır ki, yaramaz demək, Başqa bir dil ilə söyləmək gərək. Onu incə-incə söylərkən bir-bir Ondan hər eşidən alar bir təsir. Xüsusən şahlara sözü yonaraq, Ölçərək deməli, həm də çox yumşaq". Daranın acığı edincə tüğyan, Qoca üzr istədi, oldu peşiman. Padşahlar işində qaynaşır qorxu, Kimsənin şahlarla tutmaz dostluğu. Kini cuşa gəlsə, acıqlansa şah, Rəhm etməz, oğlu da olsa o hərgah. Padşahın tinəti atəşdir, ancaq Yanğına yaxşıdır uzaqdan baxmaq. Padşaha o zaman öyüd bar verər, Yolunu qürurdan, kindən təmizlər. Padşaha nəsihət verən bir insan, Toxumu şor yerdə səpmiş o nadan. Daraya dəyərli nəsihət verən 133
Bildi ki, şah qızmış nəsihətindən. Sözünə başqa bir cərəyan verdi, Dadlı bir dil ilə şahı dindirdi: "Şübhə yox, dünyada bir sənsən Dara, Düşmənin nəyi var, səndədir dara! İskəndər kimdir ki, atını çapsın, Daranın başından külahı qapsın? Sənə bu külahı tikmiş yaradan, Ulduzdur sənə bu çırağı yaxan. Dağın qapısına çıxarsa kəsək Daş ilə əzilər quru torpaqtək. Atsa qabaq kolu uca qol-qanad, Çinara tay ola bilərmi, heyhat! Qabaq suyu içib doyduğu zaman Kəndirlə aşağı enər ağacdan. O da bir qabaqdır başı ucalmış, Boynuna otlardan bir kəndir salmış. Otlardan toxunmuş ip də qırılar, Dolçası qırılıb quyuda qalar. Günəş məşəlindən işıqlansa bağ Pərvanə yerinə can verər çıraq. Aciz, topal tülkü döyüş günündə Nə iş görə bilər aslan önündə? Qaşında düyümü iki yana vur, Kamanın düyümü yanlardan xoşdur. Dünyanı tədbirlə əlinə gətir, Bu işdə tələsmək nəyə gərəkdir? Bir çıraq salmazsa qızğın alovlar, Nə özü, nə də ki, pərvanə yanar. Od təndir içində, xəmirsə gəlmiş, Çörəkdən ağıza çox yol deyilmiş. Hər bəndin açarı səbrdir, inan. Səbrli kimsələr olmaz peşiman. Ziyandır uduzmaq belə şahmatı, Çapdırmaq nə gərək "fil" ilə "atı". Mizraba barmaqlar hələ yatmadan. Çox çalğı qırılmış ağır yaradan.
134
Sən şahsan, səndədir şövkət, təmtəraq, Belə bir hesabı kimdən aramaq? Daraya hörmətçin qoca pəhləvan Söylədi bir neçə dəyərli dastan. Daranın ürəyi, beyni atəşdi, Bu dadlı söhbətlər gözündə heçdi. Acığı, atəşi sönmədi yenə, Od vurmaq istədi sözün məğzinə. Dara katibinə əmr etdi belə: "Müşk ilə ipəyi, durma, al ələ". Katibi sür ətlə qələm götürdü, Dara deyənləri yazıb bitirdi. O, şəvə qələmi oynatdı şən-şən, Manini, "Ərъəng"i saldı qiymətdən. Bir məktub yazdı ki, olduqca dilbər, Məzmunu cənnətin bağçası qədər. Sözləri polad bir qılıncdan kəskin, Lisanı, üslubu incə və mətin. Katib o qiymətli məktubu yazdı, Dara imza atdı, möhrünü basdı. Daradan şahlara məktub aparan Oldu İskəndərin yanına rəvan. Məktubu verincə, açdı sür ətlə, Katibə oxutdu başqa diqqətlə. DARANIN İSKƏNDƏRƏ MƏKTUBU "Insanı biliklə daim ucaldan Ən adil, ən böyük tanrı adından. Elə bir tanrı ki, əl tutar, bəslər, Tək ona sığınar çarəsiz kəslər. Işıqlı ulduzu göydə parladır, Bu qara torpaqdan insan yaradır. Hər işdə bilikli, güclü, bacaran, Müstəhəqq olanın keçir suçundan.
135
Hər ruha ondadır hərarət, işıq, Hər əqlə o verir qüvvət, yaraşıq. Birinə dövranı tutur elə təng, Təknədə tapmayır bir parça çörək. Birinə dağ kimi xəzinə verər, Çəkidə dağ olmaz ona bərabər, Nə yoxsul suçundan çəkmiş bir ziyan, Nə hünər göstərmiş xəzinə tapan. Nə istərsə onun əlindən gəlir, Yaratmaq, öldürmək onunçun birdir. Hökmündən olurmu qurtarmaq yaxa? Bir hakim tapılmaz ona tay çıxa. Olsun haqq salamı elə bəndəyə Acizlik göstərir aciz kimsəyə. Nə fayda nakəsə demək afərin, Sanar afərini böyük bir nifrin. Düşmənin olsa qan içən zülmkar, Nəzakət göstərsən acizlik sanar. Xoş məsəl vurmuşdur igid bir kimsə: "Əlaltı olma bir əlaltı şəxsə." Sən, ey xam fikirli, sınaqsız uşaq, Aslanla çarpışma, inadı burax, Mənimlə döyüşdə zor pəncən hanı? Köməyin, qoşunun, sərkərdən hanı? Səndə əqrəb, ilan xasiyyəti var, Nəhənglə döyüşə yoxsa kim çıxar? Əъdaha qılıncım məhv edər səni, Gəl burax bu ilan təbiətini! Üstünə qılıncla kükrəsəm, yəqin, Ya ölüm, ya qaçmaq olar qismətin. And olsun atəşə, "Avest"ə, "Zənd"ə, And olsun günəşə, göy çəmbərində, And olsun yəzdana, uca behiştə, Əhrimən düşməni olan Zərdüştə. Rumdan və Yunandan qoymaram əsər, Başına yağdırram ətəş, müxtəsər. Rumlular sərasər geysə də dəmir,
136
Atəşgədəmizdə mum, dəmir birdir, Nə çıxar rumludan, rum əsgərindən, Atların nalında məhv olar ölkən. Əgər Rum üstünə çəksəm ordular, Tozundan günəşin gözü kor olar. Ey Rumun ağası, budur məsləhət: Daraya edəsən zəncitək xidmət. Xalvarla çıxarsan geyimlə qalpaq. Bir oxa dayanmaz, inadı burax. Qarətçi ordumun oxundan məgər Yemədin, üstümə çəkirsən ləşgər? Varmıdır Daraya verəcək başın? Mənimlə keçin, bu fikrindən daşın. yayı qır, oxundan çıxar yeləyi, Zirehi qatla, gey zərif ipəyi. Yoxsa qulağını buran zaman mən, Bilirsən ki, heçsən, heçdən də heçsən! Qorx ürək çeynəyən oxumdan mənim! Sevinmə bu dovşan yuxumdan mənim! Hər yatan dovşana xor baxma, zinhar! Tərpənsə yerindən ox kimi uçar. Bacarram səninlə edim xoş rəftar, Həddini aşanı döyməmək olar. Lakin bir məsəl var: "Şah olsa zəlil, Quyudur məskəni, yer üzü deyil". Vergi ver, kini sil, qoy işə qədəm, Köhnə ayinlərə, gəl, çəkmə qələm. Hər il nə gərəkdir yeni kürk tikmək, Noxtayla bir yerdə satılır eşşək. Köhnə xanədana rəxnə vurma gəl, Bununla açarsan başına əngəl! Məcbur etmə məni qalxım yerimdən, Mən böyük bir filəm, sən bir çibinsən! Sevin ki, haq sənə vermiş dövlət, var, Aslan pəncəsindən alınmaz şikar! Bir qarğa kəkliktək səkdi bir zaman, Öz yerişi belə çıxdı yadından.
137
Məclis qur, ulduzlar nur verdi yerə, Firiştə qapını açmış göylərə 136 .
Bilmirəm kim kimin başından qapar? Bu köhnə zəmanə kimə olar yar? Ulduzlar kim ilə olar vəfadar? Bu göyə atdığın tozdan, torpaqdan Mənə yox, özünə yetişər ziyan. Baş mənəm, başqalar mənə əl-ayaq, Nə gərək başını boş yerə qırmaq? Öz sillən toxunar öz yanağına, Baltanı vurarsan öz ayağına. Gənclik qüruruyla şaşmaq əbəsdir, Qəmənlə boynunu qaşıma, bəsdir! Qılıncım tək sənə açmamış oyun, Saysız dik başlardan qoparmış boyun. Mənimlə munisdir şahların baxtı, Cəmşidin əklili, Kavusun taxtı. Bərkliyi çəkməklə dəmir, poladam, Ruyintəndir mənim şöhrətli babam. Yağışdan qorxarmı qocaman qurdlar? Onların ipək yox, dəri kürkü var. Bəxtiyar kimsənin alınmaz baxtı, Satın almaq olmaz tac ilə taxtın. Isfəndiyar köçmüş dünyadan əgər. Nəsəbin yetişər Bəhmənə qədər. Bəhmən də şahlığı atdığı zaman Dünyaya mən oldum böyük hökmüran. Məndədir Bəhmənin aslan ürəyi, Həm Isfəndiyarın polad biləyi. Onlardan yadigar bu gün mənəm, mən! Zorda Isfəndiyar, ürəkdə Bəhmən! Kəyan nəslindənəm, mən yenilmərəm. Başqalar əlaltı, tək əsil mənəm! Böyük səhv etmisən məni ölçərkən, Bəhmən qüvvətiylə ölçməmişsən sən. Babamın mülkünün sahibiyəm mən, 138
Gəl öz sahibinə üsyan etmə sən. Tutduğun işlərdən tez ol peşiman, Düşün ki, bir fayda verməz sonradan! Çox igid olsan da, qızışma ancaq. Aslanın izinə, gəl basma ayaq! Gəl etmə qabalıt, həlim ol, yumşal! Oynatma yerimdən, öz yerində qal! Yurdunu talaram, kini tərpətsən, Ölkələr verərəm bir rica etsən. Dağ kimi ağıram, mətanətliyəm, Hökmümdə amansız, həm də qətiyəm. Sən məni-tərpətmə, tərpənər dünya, Bir kərə demişəm, dedim bir daha!" Dara məktubunu şaha oxuyan Kəskin sözlərini edincə bəyan, İskəndər əmr etdi: "Oynasın əlin! Ona bir cavab yaz bundan da kəskin." Katibi qələmlə göstərdi hünər, Məktubu bəzədi hər çeşid gövhər. Yazdı bu məktubu elə sənətlə, Fələklər əlini öpdü hörmətlə. Dəyərli məktubun başı qapandı, Naməni alaraq qasid yollandı. Daranın katibi məktubu açdı, Hər rəngin nüktədən yüz gövhər saçdı. Oxuyub gördü ki, gövhərdir hər söz, Düzdüyü dürlərdən ayrılmayır göz.
Yüklə 2,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|