2013­14 GӘLӘCӘYİn durumu



Yüklə 1,04 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə13/14
tarix11.01.2017
ölçüsü1,04 Mb.
#5097
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   14

Regional Mülahizәlәr

 

Afrika:  Afrikada  böyük  neft  vә  qaz  ehtiyatı  vardır;  lakin,  idarәetmәdә  mövcud  olan  problemlәr  vә 

korrupsiya bu sahәyә investisiya yatırımını lәngidir. Nigeriya vә Anqola gündә iki milyon bareldәn artıq 



neft  hasil  edirlәr  vә    Qәrbi  Afrikanın  altı  ölkәsi  üstәgәl  Mozambik  vә  Cәnubi  Afrika  da  hәmçinin 

ehtiyatların artırılmasını planlaşdırırlar. Cәnubi Afrika hәcm baxımından beşinci olan 485 trilyon kub fut 

texniki  hasil  edilәn  şist  qazına  malikdir  vә  Nigeriya  hazırda  әn  çox  tәbii  qaz  istehsalçısıdır  (ildә  23 

milyard kubmetr). 15% bostan bitkilәri ilә müqayisәdә 66% torpaq sövdәlәşmәlәri  bioyanacağın istehsalı 

üçün  nәzәrdә  tutulmuşdur.  Subsahara  Afrikasının  70%­dәn  çoxu  elektrik  enerjisinә  çıxışa  malik  deyil. 

Müstәqil  Enerji  İstehsalçılarından  Elektrik  Enerjisinin  Satın    Alınması  Proqramının  üçüncü  tenderindә 

Cәnubi Afrika $3,3 milyard mәblәğindә, ümumi hәcmi 1.5 QB gücündә bәrpa olunan  enerji mәnbәlәri 

üzrә 17 layihәni bәyәnmişdir. Afrikanın Standart Bank Qrupu Keniyadakı Turkan gölündә külәk enerjisi 

layihәsinә  $50­75  milyon,  vә  Mozambikdәki  Mfanda  Nkiva  hidroenergetika  layihәsinә  isә  $3  milyard 

sәrmayә yatırmağı planlaşdırır. Keniya 2030­cu ilә özünün geotermal imkanını 5,000 MVt­yә artırmağı 

planlaşdırır.  Dünya  Bankı  Şәrqi  Afrikanın  Rift  Vadisindә  geotermal  enerji  mәnbәyini  tәklif  edir  vә  bu, 

150  milyon  evin  elektrik  enerjisinә  olan  tәlәbatını  ödәyә  bilәr.  Yeni  neft  yataqları  Qana  vә  Keniyada 

açılmışdır.  Әlcәzair  2030­cu  ilә  bәrpa  olunan  enerji  mәnbәlәri  layihәsinә  $60  milyard  vәsait  yatıracaq. 

2050­ci  ilә  Avropada  elektrik  enerjisinә  olan  tәxminәn  10­25%  tәlәbat  Şimali  Afrikanın  günәş  elektrik 

stansiyaları  tәrәfindәn  tәmin  edilәcәk.  $80  milyard  hәcmindә  Qrand  İnqa  bәndi  40,000  MV  elektrik 

enerjisi  istehsal  edә  bilәr,  lakin  layihә  lәng  hәyata  keçirilә  bilәr.    Ashden  Mükafatları  qalibi  Barefoot 

Power şirkәti 2015­ci ilә Qana, Seneqal, Nigeriya vә Hindistanda  şәbәkәdәn xaric icmalarda yaşayan 10 

milyon insanı enerjiyә qәnaәt edәn, ucuz işıq­diod lampaları ilә tәmin edәcәk.  

 

Asiya vә Okeaniya: Әhalinin say artımı vә iqtisadi artım enerji daşıyıcıları qiymәtlәrinin yüksәlmәsinә 

vә  çatışmazlığa  gәtirib  çıxardır.  AİB­nin  mәlumatlarına  görә,  Asiya­Sakit  Okean  regionunun  regional 

enerjiyә olan tәlәbatı 2030­cu ilә iki dәfә artacaq vә 2025­ci ilә isә region dünyada illik enerji istehsalının 

56%­ni istehlak edәcәk. Hazırda tәxminәn milyard insan elektrik enerjisindәn istifadә etmir.  Hindistanda 

isә  289  milyon  insan  elektrik  enerjisi  olmadan  yaşayır.  Asiyada  tәxminәn  2  milyard  insan  әrzağın 

hazırlanması üçün biokütlәdәn istifadә edir. Yaponiya son işçi nüvә reaktorunu sentyabr ayında bağlamış 

vә reaktorun tәkrar istismarı müәyyәn müddәtә dayandırılmışdır. Elektrik enerjisinә olan tәlәbatı ödәmәk 

üçün  Yaponiya  yanacaq  idxalını  artırmış,  bu  da  2013­cü  ilin  birinci  yarısında  $48.7  milyard  ticarәt 

kәsirinә  gәtirib  çıxarmışdır.  Bununla  yanaşı,  Yaponiya  Fukusumi  sahillәrindә  irimiqyaslı  külәk  ferması 

inşa  edir.  Cәnubi  Koreyanın  nüvә  sәnayesindә  korrupsiya  digәr  ölkәlәrin  nüvә  energetikasına 

göstәrdiklәri  sәy  tempini  aşağı  salır.  Çin  2017­ci  ilә    mәdәn  yanacağı  üzrә  ilkin  enerji  istehlakını  13% 

artıracaq  vә  kömür  istehsalını  isә  65%  faiz  azaldacaq.  çin  2012­ci  ildә  tәmiz  enerjiyә  $67  milyard 

sәrmayә yatırmış vә nüvә potensialını 2010­cu ildә 10,7 qiqavatdan 2040­cı ilәdәk 160 qiqavata artırmağı 

planlaşdırır. Bundan әlavә, çin 2013­cü ildә kömür hasilatının istehsal gücünü 100 milyon tondan artıq 

yüksәltmәk  planını  tәsdiq  etmişdir.  Hindistan  2017­ci  ilә  bәrpa  olunan  enerji  mәnbәlәrinin  istehsal 

gücünü daha 17,000 MBt artırmaq üçün sözügedәn mәnbәlәrә $37 milyard sәrmayә yatırmışdır. Günәş 

işıqlandırılması Hindistanda enerji sistemindә  hәtta kerosinә dövlәt subsidiyalarının yatırılmasından belә  

daha sәmәrәli seçim hesab edilir. Xәzәr regionunda neft vә qaz hasilatı 2030­cu ilә kifayәt qәdәr artmış; 

Qazaxıstan  vә  Türkmәnistan  müvafiq  olaraq  neft  vә  qaz  artımı  üzrә  ön  sıralarda  gedirlәr.  Hindistan  20 

fәaliyyәtdә olan atom reaktoruna malikdir vә 7 atom reaktoru isә inşa edilmәkdәdir. Sinqapur 2030­cu ilә 

binaların enerji sәmәrәliliyini  80% artırmağı planlaşdırır. Avstraliya geniş miqyasda bәrpa olunan enerji 

resurslarına  malikdir,  lakin  CO2  tullantılarına  $23  hәcmindә  tәtbiq  edilәn  yeni  vergi  tutumu  ciddi 

dәyişikliklәrin edilmәsi üçün olduqca aşağı mәblәğ ola bilәr. 

 

Avropa: AB 1990­cı illә müqayisәdә 2020­ci ilә istixana qazlarını 40% azaldacağını vә hәmin müddәtә 

bәrpa  olunan  enerji  mәnbәlәrinin  27%­ni  istehsal  edәcәyini    elan  etmişdir.  Hazırda,  o  1990­cı  illә 

müqayisәdә  tullantıları  18,3%  azaltmış  vә  2020­ci  ilә  bu  göstәricinin  1990­cı  il  sәviyyәsinә  ­  25%­ә 

düşәcәyi ehtimal olunur. Hazırda, AB­dә bәrpa olunan enerjinin hәcmi  ümumi istifadә olunan elektrik 

enerjisinin tәxminәn  13%­ni tәşkil edir vә AB bu göstәricini 2020­ci ilә 20% artırmağı planlaşdırır. İsveç  

ümumi enerji istehlakı üzrә әn yüksәk (46,8%) bәrpa olunan enerji mәnbәlәrindәn istifadә göstәricisinә 

malikdir  (Avro  Birliyinә  daxil  olmayan  Norveçdә  bu  göstәrici  65%  tәşkil  edir).  Yeni  iqlim  vә  yaşıl 

enerjinin mәqsәdinә hüquqi baxımdan mәcburi hesab edilәn milli mәqsәdlәr daxil deyil. Bunun әvәzinә, 

üzv­dövlәtlәr 2020­cu ilә enerjiyә qәnaәt edilmәsi faizini planlı şәkildә 25% artırmağa sәy göstәrәcәklәr. 

Tәbiәtin  mühafizәsi  vә  yüksәk  mәhsuldarlıq  2050­ci  ilә  AB­dә  enerjiyә  olan  tәlәbatı  2005­ci  il 

sәviyyәsindәn  tәxminәn 30% aşağı sala bilәrlәr. Aşağı karbonlu texnologiyalar AB­nin aşağı karbonlu 

xәritәsinә  uyğun  olaraq  2020­ci  ilә  60%,  vә  2050­ci  ilә  isә  100%  enerji  ilә  tәmin  edә  bilәrlәr. 

Gözlәnildiyi  kimi,  Şimali  Avropa  külәk  enerjisinә  daha  çox  diqqәt  ayıracaq,  Cәnubi  Avropa  isә  әsas 

diqqәtini günәş enerjisinә yönәldәcәk. AB 2015­ci ildә CO

2

­ni tutulması vә saxlanması üçün 10­12 zavod 



istismara  verәcәk.  Almaniya  vә  İsveçrә  nüvә  energetikasından  mәrhәlәli  imtinanı  planlaşdırırlar. 

Finlandiyada  AES­nin  qiymәtlәndirmә  mәblәği  $4,5  milyarddan  $12  milyarda  yüksәlmişdir.  Bununla 

yanaşı,  Almaniya  2005­ci  ildәn  özünün  ilk  kömür  elektrik  stansiyasını  istismara  vermiş  vә  2015­ci  ilә 

ümumәn  7986  meqavat  gücündә  daha  10  elektrik  stansiyası  inşa  etmәyi  planlaşdırır.  Polşa  Rusiyadan 

80%­dәn yuxarı tәbii qas idxal edir, lakin onun şist qazı ehtiyatları Polşanı kifayәt qәdәr 50 ildәn artıq 

müddәtә qazla tәmin etmәk ixtiyarındadır.  Fransa şist qazının hasilatı әleyhinә çıxış edir vә Niderland, 

Lüksemburq,  Bolqarıstan  şist  qazı  hasilatını  dayandırmışlar.  Rusiyanın  arktik  dәniz  әrazilәrindә  neft 

hasilatı növbәti 20 il әrzindә ola bilsin ki, özünün pik nöqtәsinә çataraq, әn nikbin proqnozlara görә  ildә 

13,5  milyon  ton  tәşkil  etsin  vә  bu  da  Rusiyanın  hazırda  ümumi  neft  hasilatı  hәcmindәn  3%  azdır.   

Amsterdam 2015­ci ilә 10,000 elektromobilә sahib olmağı planlaşdırır. İslandiyada beş geotermal elektrik 

stansiyası ölkәnin elektrik enerjisinә olan tәlәbatının 27%­ni ödәyir. Danimarka 2050­ci ilә 100% enerji 

tәlәbatını  bәrpa  olunan  enerji  mәnbәlәri  vasitәsilә  ödәmәyi  planlaşdırır.  Hazırda,  külәk  İspaniyada  әsas 

enerji  mәnbәyinin  21,1%­ni  tәşkil  edәrәk  nüvә  enerjisini  21%  qabaqlayır,  lakin  maliyyә  çәtinliklәri 

hökumәtin  bәrpa  olunan  enerji  mәnbәlәrinin  inkişafına  sәrmayә  yatırmasını  azaltmış  vә  nәticәdә  bәrpa 

olunan  mәnbәlәr  sahәsindә  çalışan  mütәxәssislәr  dövlәt  qulluğunu  tәrk  etmәli  olmuşlar.  Mәrkәzi 

Avropada şist qazından istifadә gözlәnildiyi kimi 20 il әrzindә enerji daşıyıcılarına olan qiymәtlәri aşağı 

salacaq. 

 

Latın Amerikası: Region  dünyada energetikaya yatırdığı xalis investisiya payını 2011­ci ildәki 5,7%­

dәn 2012­ci ildә 6%­ә artırmışdır. Braziliya bir çox illәr әrzindә ucuz bioyanacaq istehsalçısı olmuş, lakin 

dollar  nisbәtindә  vә  şәkәrin  qiymәtinin  artması  ilә  bağlı  real  qiymәtlәrin  artması  sәbәbindәn  öz 

rәqabәtәdavamlılığını itirmәkdәdir. Braziliya 2009­cu ildә 1 milyonla müqayisәdә 2010­cu ildә ABŞ­a 70 

milyon litr etanol ixrac etmişdir. Onun ikinci nәsil bioyanacaq istehsal edәn  (sellülozdan alınan etanol) 

ilk  kommersiya  zavodu  2013­cü  ilin  dekabr  ayında  istismara  verilәcәk.  Braziliyada  istehsal  edilәn 

avtomobillәrin 90%­i alternativ yanacaqla idarә olunur. Argentina dünyada biodizel yanacağının istehsalı 

üzrә ikinci yeri tutur vә bazarın 13,1%­ni tәmin edir. Geotermal, günәş vә külәk resursları region üçün  

böyük  miqdarda  istifadә  edilmәyәn  resurslar  olaraq  qalırlar.  Ekvador  sәnaye  cәhәtdәn  inkişaf  etmiş 

ölkәlәrdәn  $3,6  milyard  almaqla  Amazonka  meşәlәrinin  tropik  qoruqlarında  neft  qazma  işlәrini 

aparmayacağını bәyan etmişdir. Venesuelada Orinoko zolağı boyu ağır neft ehtiyatları (qabaqcıl istehsal 

texnologiyaları  tәlәb  edәn)  Sәudiyyә  Әrәbistanında  mövcud  olan  neft  ehtiyatından  daha  çoxdur.  Kiba 

2020­ci  ilә  bәrpa  olunan  enerjinin  istehsalını  12%  artırmağı  planlaşdırır.  İspaniyaya  mәxsus  elektrik 

şәbәkәsi şirkәtlәri Boliviyada millilәşdiriliblәr. Peru Kamisi qaz yataqlarında kәşf edilmiş yeni tәbii qaz 

ehtiyatlarından istifadәyә üstünlük verir. 

 

Şimali Amerika: ABŞ neft hasilatını gündә 8 milyon barelә qaldırmışdır; bu, 1980­ci illәrlә müqayisәdә 

әn yüksәk göstәricidir. Kanada dünyada neft ehtiyatına görә, lakin elәcә dә ekoloji baxımdan әn zәhәrli 

mühit  üzrә    ikinci  yer  tutur.  Energetika  Nazirliyi  20135­ci  ilә  elektrik  enerjisinin  istehsalı  üçün  enerji 

mәnbәyi  kimi  ABŞ­da  tәbii  qazdan  kömürә  keçmәyi  tövsiyә  edir.  ABŞ­ın  Әtraf  Mühitin  Qorunması 

Agentliyi  kömür  yandıran  elektrik  stansiyalarından  istehsal  etdiklәri  CO

2

­nin  tutulması  vә  saxlanmasını 



tәlәb  edәn  qanun  layihәsinin  işlәnib  hazırlandığını  elan  etmişdir.  O  hәmçinin,  2005­ci  il  sәviyyәsi  ilә 

müqayisәdә  mövcud  kömür  elektrik  stansiyalarından  yaranan  CO

2

  tullantılarını  2030­cu  ilә  tam  30% 



azaltmaq  üçün  prosedur  tәklif  etmişdir.  ABŞ­ın  doqquz  ştatı  2013­cü  ildә  elektrik  enerjisinin  12%­dәn 

çoxunu  külәk  enerjisindәn  alır.  Dünyada  әn  iri  günәş  istilik  elektrik  stansiyası  Moxava  düzәnliyi, 

Kaliforniyada istismara verilmişdir. ABŞ­ın bәrpa olunan enerjiyә yatırdığı sәrmayәlәrin hәcmi 2012­ci 

ildә 32% aşağı düşmüşdür. İlk dәfә olaraq, ABŞ­da elektrik enerjisinin istehsalı üçün tәbii qaz kömürlә 

birlәşdirilmişdir. ABŞ­da 2035­ci ilә tәbii qaz hasilatının demәk olar ki, yarısı şist qazı ilә tәmin edilәcәk. 

ABŞ­da az tanınan tәmiz enerji mәnbәyinә şәrq sahilindәn külәk enerjisi, elektrik enerjisinin okeanın sәth 

vә dәrin sularında mövcud olan temperatur fәrqliliyinin hesabına yaranan elektrik enerjisi, Orta Qәrbdә 

(Four  Corners  әyalәti)  quraşdırılmış  günәş  istilik  qurğuları,    qazılmış  quru  isti  geotermal  süxurlar,  vә 

nanogeoltexnikalar  daxildir.  Bioyanacağın  istehsalı  üçün  yolsunların  becәrilmәsi  üçün  fermalar  neft 

idxalını әvәz etmәk üçün  ildә $46.2 milyarda başa gәlә bilәr. 

 

Kaliforniya neft emalı zavodlarından vә mühәrrik yanacağı idxalatçılarından 2020­ci ilә atmosferә karbon 



qazının  buraxılmasını  10%  azaltmağı  tәlәb  edir.  San­Fransiskonun  meri  şәhәri  2020­ci  ilә  100%  bәrpa 

olunan enerjiyә keçmәyә çağırmışdır. Kaliforniyanın Pacific Gas & Electric Company şirkәti 2016­cı ildә 

Solaren  şirkәtindәn  200  meqavat  orbital  günәş  elektrik  stansiyasını  almağa  razılıq  vermişdir.  ABŞ­da 

atom  elektrik  stansiyalarından  çıxan  yanmış  qazların  mәişәt  kondisionerlәri  vә  kommunal  xidmәtlәrdә, 



batareyaların yenidәn yüklәnmәsindә    yenidәn istifadәsi CO

2

 tullantılarının 10%­20% azalmasına gәtirib 



çıxarda bilәr. 

 

 



Qrafikdә Tәsir Tendensiyasının Tәhlilindәn istifadә edilir; bu, 2012 Gәlәcәk Hesablama İndeksinin bir 

hissәsidir (bax: Fәsil 2, SOFI 2012)

 

 

 

 


14. ELMİ VӘ TEXNOLOJİ  NAİLİYYӘTLӘR

Elmi  vә  texnoloji  nailiyyәtlәr  insanların  vәziyyәtinin  yaxşılaşdırılması  üçün 

necә sürәtlәndirilmәlidir?

Elm vә texnologiyanın dayanaqlı inkişafı dәyişilmәsi mümkün olan şәraitlәri kökündәn dәyişdirir vә bu 

biliklәrә  çıxışın  әldә  edilmәsi  getdikcә  daha  da  asanlaşır  vә  siyasi  liderlәri  seçәn  geniş  ictimaiyyәtin 

müzakirә edilmәsi zәruri olan fövqәladә dәyişiklik vә fәsadları dәrk etmәdiyi görünür. Pulsuz universitet 

onlayn­kursları  yayılır;  ümumәn  istifadәsi  mümkün  olan  aparat  vә  proqram  tәminatlarından  istifadә 

istehsalat  vasitәlәrini  әvәz  edir.  Sinqulyar  universitet  tәbabәtdәn  tutmuş  kәnd  tәsәrrüfatınadәk 

fәaliyyәtlәri  yaratmaq  vә  tәtbiq  etmәk  üçün  vә  milyardlarla  insanlara  tәsir  göstәrmәk  üçün  texnikanın 

ilkin  sürәtlәndirilmәsi  üzrә  әn  yaxşı  mütәxәssislәri,  biznes  liderlәri,  investorları,  elәcә  dә  aparıcı 

aspirantları bir araya gәtirir. Bu biliyin öyrәnilmәsinә hәm dә asinxron Şәbәkәlәr, yüksәk motivasiyaya 

malik  tәdris  sistemlәri,  tәhsilin  adaptiv  modellәri,  elәcә  dә  hüceyrә  avtomatları,  genetik  alqoritmlәr, 

neyron  şәbәkәlәr  vә  kollektiv  intellektin  yeni  imkanları  yardım  edir.  “Әşya  İnterneti”,  beynәlxalq 

әmәkdaşlıq vә mәlumatların iri miqyasda tәhlili dә elmi icadları vә texnoloji tәtbiqetmәlәri sürәtlәndirәn 

faktorlardır. 

Çinin Tianhe­2 superkompüteri 33.86 petaflopsda (saniyәdә axan nöqtә ilә kvadrilyon әmәliyyatı) insan 

beyninin  sürәtini    (idrakını  deyil)  aşan  әn  sürәtli  kompüterdir.  Yaponiyada  fәaliyyәt  göstәrәn  komanda 

kompüter  kimi  öz  şәxsi  proqramlarını  yaradan  vә  әmәliyyatların  intensivliyini  maksimal  şәkildә 

artırmaqla  öz  enerjisini  artıran  fraktal  beynin  çoxtәbәqәli  tezliyini  yaradır.  IBM­in  kompüteri  olan 

Watson kompüteri televiktorinada bütün iştirakçıların biliyindәn daha yüksәk bilik nümayiş etdirmiş vә 

hazırda  daha  dәqiq  diaqnozların  verilmәsi  sürәtinin  artırılması,  xәrçәngin  müalicәsi  vә  digәr  mәqsәdlәr 

üçün istifadә edilir. IBM­in  Watson  Qrupu dünyada, Afrikanın yoxsul regionları daxil olmaqla  Watson 

sisteminin idarә etdiyi idrakı әlavәlәri tәtbiq etmәk üçün $1 milyard sәrmayә yatırır. Hesablayıcı kimya, 

hesablayıcı biologiya vә hesablayıcı fizika elmi xüsusiyyәti dәyişir vә onların sürәtlәndirilmәsi mәsәlәsi 

Mur qanununa daxil edilmişdir. Bax: bu fәsildә әtraflı şәkildә İKT haqda Qlobal Çağırış 6). 

 

Genin ardıcıllaşdırılması üzrә yeni sistem ildә on minlәrlә insan geni yarada bilәr. Fәrdi genetik tәbabәtin 



vәd  etdiyi  $1000/gen  reallığa  çevrilmәkdәdir.  Transdifferensiallaşdırma    kimi  tanınan  prosesdә  alimlәr 

insan  hüceyrәlәrini  dәyişdirirlәr,  mәsәlәn  mәdәaltı  vәzinin  hüceyrәlәrini  qara  ciyәrә  vә  ya  dәri 

hüceyrәlәrini ürәk hüceyrәlәrinә keçirirlәr. Hüceyrәlәr hәtta insan beynindә aşkar edilmiş neyrona daxil 

edilәn funksiallaşdırıcı neyrona çevrilmişlәr. Virusla mübarizә ilә bağlı yeni strategiya “insanın ölümcül 

viruslarını  şirnikdirә,  cәlb  edә  vә  mәhv  edә  bilәcәk”  süni  hüceyrәlәr  işlәyib  hazırlamaq  niyyәti  güdür. 

Olduqca  kiçik  kameralar  udula  vә  dәqiq  diaqnoz  vermәk  üçün  insan  orqanizmini  idarә  edә  bilәr.  Qana 

özü hәrәkәt edәn vә dәrmanları lazımi nöqtәyә çatdıra bilәn qurğu yerlәşdirilә bilәr. Bu cür nailiyyәtlәrlә, 

sintetik  biologiya,  nano­tәbabtә,  elәcә  dә  hesablama  elminin  müxtәlif  formaları  ilә  bu  gün  güman 

etdiyimizdәn da daha artıq vә mәntiqli şәkildә uzun müddәt yaşayacağımızı vә sağlam hәyat sürәcәyimizi 

güman  etmәk  olar.  Bu  belә  olarsa,  pensiyaya  çıxmaq  vә  maliyyәlәşdirmәnin  planlanması  mәsәlәlәrinә 

yenidәn baxmaq lazım gәlәcәk. 

 

Sintetik  biologiya  daha  ucuz  bioyanacaq,  daha  dәqiq  tәbabәt,  sağlam  qida,  çirklәnmәnin  tәmizlәnmәsi 



üsullarının  vә  hazırkı  tәfәkkür  çәrçivәsindәn  çıxan  gәlәcәk  imkanların  yaradılması  üçün  müxtәlif  növ 

DNK­nın bir araya gәtirilmәsidir. 

 

Sintetik biologiyanın yeni forması DNK­sız yeni molekul kombinasiyalarından yaranan XNA­ya (Kseno 



nukleunon turşusu) әsaslanır. ABŞ­ın NIH institutu ilә әmәkdaşlıq etmәklә insan geni layihәsini yaradan 

Kreuq Venter dәqiq şәkild surәtini çıxarmaq üçün sintetik DNK tәlimatlarına riayәt etmәklә  vә sintetik 

DNK­nı  bakteriyaya  yerlәşdirmәklә  sintetik  gen  yaratmışdır.  ABŞ­n  Prezident  Komissiyası  belә  bir 

qәnaәtә  gәlmişdir  ki,  bu  hәlә  “hәyatın”  kәşfi  deyildir,  lakin  bu  sintetik  bioloji  tәdqiqatın  elmi 

tәnzimlәmәlәrlә davam etdirilmәsi lazımdır. Bәzilәri yerlәrdә tәlimatlar olmayınca, gәlәcәk davranışların 

vә  hәyatın  yeni  formalarının    bundan  ziyan  görmәmәsi  üçün  tәdqiqatlara  monatoriya  tәtbiq  etmәyә 

çağırırlar.  Bu  tәbiәtin  xüsusiyyәtini  necә  dәyişә  bilәr?  Venterә  görә,  necә  ki,  kompüter  kodu  proqram 


tәminatının  yaradılması  rolunu  oynayır,  elәcә  dә  insanın  imkanlarını  artırmaq  üçün  genetik  kodlar  da 

hәyatın  formasını  yaratmaq  üçün  qeydә  alınacaq  vә  bununla  da  sivilizasiyada  ömür  uzunluğunu  tәmin 

edәcәk.  Bu  yeni  bioloji  yaş  hәddinin  hәyata  böyük  tәsirә  malik  ola  bilәr.  Bu  yeni  bioloji  yaş  hәddi 

bәşәriyyәtin  inkişafına  vә  әtraf  mühitin  mәhv  olmasına  gәtirib  çıxarmış  sәnaye  әsrindәn  daha  çox 

hәyatımıza tәsirә göstәrәcәk.

 

3D  printerlәrinin  qiymәti  $500­dan  aşağı  düşmüş,  bu  da  kiçik  müәssisәlәr  vә  özәl  şәxslәrә  sәnaye 



istehsalçılarına  çevrilmәyә  imkan  verir.    Bu  hәmçinin,  xüsusilә  dә  sadә  plastmas  mәmulatların 

saxtalaşdırlmasına  vә  beynәlxalq  ticarәtin  azaldılmasına  imkanlar  açır.  Thingiverse.com  saytında  geniş 

ictimaiyyәtә  açıq  olan  rәqәmsal  layihәlәri  yüklәmәk  vә  çap  etmәk  mümkündür.    3D  printerlәrinin 

“mürәkkәb”  kimi  xidmәt  göstәrәn    gәlәcәk  formaları  şәxslәndirilmiş    orqan  vә  yan  әtrafların  istehsalı 

üçün nәzәrdә tutulur. 

 

Gәlәcәkdә avtonom robotlar, müasir 3D materialları, qlobal miqyasda әlaqәli olan süni intellektlәrlә, az 



iqtisadi  artıma  malik  mәşğulluq  yeni  normaya  çevrilә  bilәr.  Sәnaye  әsri  vә  informasiya  әsrinin  böyük 

hissәsi  azaltmaqdan  daha  çox  çoxlu  sayda  iş  yerlәri  yaratmışlar;  lakin,  dünyanın  inkişaf  sürәti,  gücü, 

hәcmi vә dinamikasında böyük dәyişiklik edilmәsi gözlәnilir. Әgәr dünya bu mәsәlәlәrlә bağlı daha tez 

ciddi  vә  sistemli  şәkildә  danışıqlar  aparmış  olarsa,  onda  elm  vә  texnologiyanın  sürәtlәndirilmәsi 

bәşәriyyәtә fayda verә bilәr. 

 

Yeni material vә konstruksiyaların sintezi, quraşdırma komponentlәri, özü­istehsal vә tәmir üçün nano­



tikinti  bloklarını  idarә  etmәk  üçün  nano­ölçülü  robot  seriyası  işlәnib  hazırlanır.  Hazırda,  kimyәvi 

maddәlәrә, bioloji preparatlara vә radiologiyaya nәzarәt etmәk üçün milyon sayda simsiz datçiklәrin yeni 

“ağıllı  tozu”  hazırlanır.  Tozun  hәr  bir  zәrrәciyi  “toz  zәrrәciyini”  qoşmaq  üçün  ayrıca  kompüter  vә 

kommunikasiya  qurğularıdırlar.  Digәr  proqram  bütün  dünyada  dәftәrxana  düymәsi  ölçüsündә  trilyon 

datçik  tәtbiq  etmәyi  planlaşdırır.  Bu  proqramlar  sistemin  nasazlığa  davamlılıq  funksiyasını 

yaxşılaşdırmaq  üçün  özünü  idar  edәn  şәbәkәlәri  bu  işә  cәlb  edirlәr.  Nanorobotlar  indi  mәsәlәn,  yaşla 

bağlı  molekulyar  degenerasiya  kimi  halların  müalicәsi  üçün  göz  daxilindә  hәrәkәt  etmәk  imkanına 

malikdirlәr.  Daha  kiçik  miqyaslarda  nanometr  robotlar  nümayiş  etdirilmiş  vә  DNK  ilә  әlaqә  saxlaya 

bilirlәr.  Qan  hüceyrәsi  ölçüsündә  nanorobotlar  diaqnostika  vә  müalicә  üçün  orqanizmә  düşә  vә  virtual 

reallığı  tәmin  edә  bilәrlәr.  Nanotexnologiyalar  böyük  miqyasda  irәlilәyiş  nümayiş  etdirәcәklәrini  vәd 

etmәlәrinә baxmayaraq, onların dayanaqlı inkişafa faydası, vә ekoloji fәsadlarının sağlamlığa tәsiri sual 

altındadır.  Mәsәlәn,  sağlamlıqda  problemlәr  yaratmamaqla  bәdәnin  müәyyәn  hissәlәrini  bioaktivlәşdirә 

bilәrlәrmi?

 

2011­ci  ildә  bütün  dünyada  tәxminәn  1.5  milyon  sәnaye  robotu  satılmışdır.  Bәzilәri  emosional  üz 



ifadәlәri ilә insanlara bәnzәyirlәr, digәrlәri insan dәqiqliyindәn dә yaxşı uzaq mәsafәdәn idarә edә bilirlәr 

vә bәzilәri isә Yaponiyada ahıl insanlara yardım etmәk üçün sınaqdan keçirilirlәr.

 

Skaner  çәkisi  edәn  elektron  mikroskop  0,01nm  (hidrogen  nüvәsi  vә  onun  elektronları  arasında  mәsafә)   



görә bilәr vә Habbl teleskopu isә Yer kürәsindәn 13.3 milyard işıq ilini görә bilmişdir. Fotonların sürәti 

azaldılmış  vә  çoxaldılmışdır.  Xarici  işıq  fotodinamik  terapiya  vә  implantasiya  qurğularının 

qidalandırılması  üçün    bәdәn  daxilinә  toplanmışdır.  DNK­nın  skanlaşdırılması  dәrman  preparatlarının 

fәrdi şәkildә hazırlanmasına vә irsi xәstәliklәrin aradan qaldırılmasına imkan yaradır. Beynin MPT­si real 

vaxt  rejimindә  tәfәkkür  prosesinin  primitiv  şәklini  göstәrir. 

 

İflic  olmuş  insanlar  yalnız  fikirlәri  ilә 



kompüteri idarә edir vә sonda, robotları da idarә edә bilәcәklәr.

  

 



CERN  tәrәfindәn  Higgs  bozon  zәrrәciyinә    oxşar  zәrrәciyin  aşkar  edilmәsi  Higgs  bozon  zәrrәciyi  kimi 

tәsdiq edilmişdir. Nәzәri baxımdan, Higgs bozonu bәşәriyyәtlә qarşılıqlı tәsirә malik sahәdә  mövcuddur 

vә  onların  qarşılıqlı  tәsiri  vә  cәlbediciliyi  zәrrәciklәri  kütlә  ilә  tәmin  edir  vә  alimlәrin  yalnız  4% 

mәlumatlı  olduqları  mәlum  bәşәriyyәti  yaradır.  Higgs  zәrrәciklәrin  kütlәyә  çevrilmәsi  üçün  malik 

olduqları  fundamental  qabiliyyәti  izah  edir.  Bәzilәri  hesab  edirlәr  ki,  Higgs    sinqleti  adlanan  ikinci 

zәrrәcik dә aşkar edilә bilәr vә o, әlavә ­beşinci ölçüyә keçmәli vә burada vaxt üzrә irәli vә geri hәrәkәt 

edә bilmәli vә gәlәcәk. yaxud keçmişdә mövcud olmalıdır.  

 

Başqa bir sahәdә CERN pozitron vә antiprotonları birlәşdirmәklә әn azı hidrogenin 80 anticisim atomunu 



yaratmış  vә  onları  spektroskopik  detektor  adlandırmışdır.  CERN­dәki  bütün  bu  işlәr  qabaqcıl  elmi 

mәrkәzlәrә  birgә  aparılır  vә  yeni  fizika  yaradır,  bu  da  öz  növbәsindә  daha  sәmәrәli  enerji  istehsalı, 

buxarlanma, tikinti vә tәbabәt barәdә informasiya ilә tәmin edir. 

 

Kvant  qurucu  bloklar  vә  kubitlәr  nanomәftillәrә  yerlәşdirilmiş  vә  bu  da,  kvant  kompüterlәrinә  doğru 



atılan әhәmiyyәtli addımdır. Kvant nәzәriyyәsinә bizim mövcudluğumuzun “bir çox sәbәblәri” daxildir. 

Beyn­Maşın İnterfeysindә hәr bir hadisә xassәlәnmә nöqtәsi sayılır vә bu vә ya digәr yolla gedә, demәk 

olar  ki,  sonsuz  sayda  sahәlәr  yarada  bilәr.  Görünüş  baxımından  insanın  yaşama  şәraitinin 

yaxşılaşdırılmasından  uzaq  olsa  belә,  bu  cür  fundamental  elm  insanın  hәyat  şәraitinin  yaxşılaşdırılması 

üçün önәm verilәn tәtbiqi elm vә texnologiyalar haqda biliklәrin artırılması üçün  zәruridir. 

 

 O biri sәrhәddә, bir qrup kommunikasiyalara vә ola bilsin ki, yerdәyişmәyә kömәk edәcәk milyardlarla 



zәrrәcik  hissәlәrini  (kvant  qarışıqlığı  fәzaya  paylanmış  qarışıq  obyektlәrin  eyni  vaxtda  dәyişdirilmәsi 

demәkdir) әhatә etmәyә cәhd göstәrir. 

 Elm vә texnologiyada irәlilәyişin sürәtlәnәn  tempi vә xәbәrlәrdә işıqlandırılan siyasәtçilәrin müzakirә 

etdiklәri,  mәktәblәrdә  keçilәn  vә  ya  bütün  dünyada  ictimai  rәyi  yaradanlar  arasında  cüzi  әlaqә 

mövcuddur.  Bizә  elm  vә  texnologiyalar  sahәsindә  nailiyyәtlәri  izlәmәk,  nәticәlәri  proqnozlaşdırmaq, 

elәcә  dә  baxış  diapazonlarını  qeydә  almaq  üçün  qlobal  kollektiv  işlәmә  sistemi  lazımdır.  Elm  vә 

texnologiya tarixi aydın şәkildә göstәrir ki, irәlilәyiş mәnfәәt kimi elәcә dә qabaqcadan nәzәrdә tutulması 

mümkün  olmayan  mәnfi  nәticәlәrә  malikdir.  Çağırış  14  sosial  tәlәbatlar  üçün  elmi  işlәmәlәrin 

maliyyәlәşdirilmәsi  silahların  maliyyәlәşdirilmәsi  ilә  bәrabәr  olan  zaman    vә  elmi  işlәmәlәrin  vә 

qanunvericiliklәrin  tәnzimlәnmәsindә    elmi  bilik  vә  texnologiyaların  bir  araya  gәtirilmәsi  üçün  elm  vә 

texnologiya üzrә beynәlxalq tәşkilat yaradılan zaman, ciddi şәkildә әhatә olunacaq. 

 


Yüklə 1,04 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   14




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin