2013­14 GӘLӘCӘYİn durumu



Yüklə 1,04 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə6/14
tarix11.01.2017
ölçüsü1,04 Mb.
#5097
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14

Regional Mülahizәlәr

 

Afrika:  Afrikalıların  tәxminәn  5%­i  smart­telefonlara  çıxışa  malikdir;  2015­ci  ilә  gözlәnildiyi  kimi 

qlobal miqyasda 3%­lә müqayisәdә, 20% İnternet traffik  mobil genişzolaqlı çıxışın kömәkliyi ilә hәyata 

keçirilәcәk.  74%  mobil  әlaqәyә  qoşulmaq  üçün  2012­ci  ildә  760  milyon  mobil  telefondan  istifadә 

edilmişdir.  Standard  Bank  hesab  edir  ki,  bu  2015­ci  ilә  800  milyona  çatacaqdır.  Qitә  kifayәt  qәdәr 

genişzolaqlı rabitәyә (hazırda, yalnız 30 milyon) malik deyildir. 

Madaqaskar  elektron  poçt  kimi  login  bazasında  mobil  rabitә  xidmәtlәri  tәklif  edir,  belәliklә  dә 

istifadәçilәr öz şәxsi telefonlarına malik olmaya, lakin başqa bir şәxsdәn mobil telefonu alaraq zәng edә 

bilәrlәr. Qәrbi Afrikada yeni optik­lifli kabellәr xәrclәri azaldır vә sürәti artırır. QuizMax riyaziyyat vә 

tәhsil üzrә pulsuz mobil telefon әlavәsidir vә Cәnubi Afrikada 100,000 uşaq ondan istifadә edir. Uqanda 

hücrәlәr әsasında sәhiyyәnin idarә edilmәsi sisteminә görә Afrika İnkişaf Bankının mükafatını almışdır. 

Keniyanın  Rәqәmsal  Kәndlәri  layihәsi  İnternetә  çıxışdan,  biznes­tәhsildәn  vә  mikrokreditlәşmәdәn 

ibarәtdir.  ӘKT­nin  Afrika  Mәhsulu  Tәqvimi  üzrә  vebsaytı  130  әkin  şirkәti  üçün  mәlumat  tәqdim  edir. 

Mәhdud  dövlәt    büdcәsi  vә  peşәkarlar  arasında  QİÇS  xәstәliyindәn  ölüm  halları  distant  tәhsili, 

teletәbabәti  vә  elektron  hökumәti  getdikdә  daha  zәruri  edir.  Qana,  Keniya,  Uqandada  müәllim  vә 



tәlәbәlәr  artıq  1000  Kindles  vә  180,000  elektron  kitab  almış,  bunun  nәticәsindә  dә,  iri  elektron 

kitabxanalar  mәktәblәrә  gәtirilmişdir.  Google  Translate  indi  Haus,  İqbo,  Somali,  Yoruba  vә  Zulu 

dillәrindә dә mövcuddur. 

 

Asiya  vә  Okeaniya:  Asiya  İnternet  istifadәçilәri  arasında  yalnız  26%  qoşulma  olmaqla,  kiçik  faizә 

malikdir (45%). Çin tәxminәn 564 milyon İnternet istifadәçisinә malikdir (2011­ci illә müqayisәdә 420 

milyon) vә bunlardan 388 milyonu mobil telefon İnternetinә qoşulmuşdur (2011­ci illә müqayisәdә 280 

milyon).  “Dedi­qodunun  yayılmasına”  görә,  yәni  Şәbәkәdә  qeyri­rәsmi  mәlumatların  yayılmasına  görә 

ciddi  cәrimәlәr  mövcuddur.  Telefonlar  vәziyyәt  barәdә  mәlumat  ötürmәk  üçün  qaçaqmalçılıq  yolu  ilә 

Şimali  Koreyaya  gәtirilir.  BMT  tәrәfindәn  Cәnubi  Koreyanın  aparıcı  elektron  ölkәsi  hesab  olunmasına 

baxmayaraq,  onun  gәnclәri  video  oyunlardan  asılı  vәziyyәtә  düşüblәr.  BBC  Banqladeş  tәlәbәlәri  üçün 

qәzetlәr,  televiziya  vә  mobil  telefon  vasitәsilә  tәhsil  kursları  tәklif  edir  vә  2017­ci  ilә    25  milyon 

banqladeşlinin ingilis dili bilgilәrini artırmağı planlaşdırır. Pakistan tәhsil vermәk  vә sonradan tәlәbәlәri 

vakant  işlәrә  yönәltmәk  üçün  proqrama  malikdir.  Hindistan  kәnd  әrazilәrindә  elektron  hökumәt 

stansiyaları quraşdırır. 

 

Avropa:  Finlandiya bütün finlәr üçün 1 Mbit genişzolaqlı şәbәkә quraşdırmış vә bunu 2015­ci ilә 100 

Mbitә çatdırmağı planlaşdırır. AB siyasәtindә deyilir ki, İnternetә çıxış düzgün istifadә edilmәdikdә lәğv 

edilә  bilinәcәk  hüquqlardan  biridir.  AB­nin  İnternetdәn  tәhlükәsiz  istifadә  proqramı  uşaq 

pornoqrafiyasının,  pedofiliyanın  vә  rәqәmsal  dәrgilәrin  qarşısını  almaqdan  ötrü  26  Avropa  ölkәsindә 

tәtbiq  edilir.  Montoneqro  vәtәndaşlarının  xaricdә  olarkәn  evlәri  ilә  әlaqә  saxlamaları  üçün  Tele­

Montoneqro  rabitәsi  yaradır.  Çex  Respublikası  әksәr  şirkәtlәrdәn  müvafiq  korporativ  informasiyaların 

daxil olduğu vebsayta malik olmağı tәlәb edәn qanun qәbul etmişdir. 50%­dәn yuxarı rusiyalı hәftәdә bir 

dәfәdәn  çox  İnternetdәn  istifadә  edir  vә  bu,  dövlәtin  nәzarәtindәn  azad  xәbәr  mәnbәlәrindәn 

yararlanmağa  imkan  verir.  Niderlandda  demәk  olar  ki,  bütün  ailәlәr  kompüterә  malikdirlәr  (97%)  vә 

İslandiya  dünyada  İnternetә  çıxış  üzrә  ikinci  yeri  (96%)  tutur.  Avropa  Birliyinin  Rәqәmsal  Gündәliyi 

2020­ci  ilә    hamı  üçün  sürәtli  genişzolaqlı  çıxışı  (>30  Mbit/s)  tәmin  etmәk  vә  50%  ailәni  әn  yüksәk 

genişzolaqlı  (>100  Mbit/s)  abunә  xidmәti  ilә  әhatә  etmәk  niyyәtindәdir.  Buna,  genişzolaqlı  rabitәyә 

sәrmayә yatırımının artırılması (elәcә dә AB­nin maliyyәlәşdirilmәsi, hәmçinin milli vә özәl mәnbәlәrdәn 

maliyyәlәşdirmә), genişzolaqlı kanalların provayderlәri vә normativ aktlar arasında rәqabәtin artırılması 

ilә nail olunacaq. 

 

Latın  Amerikası:

 

Regionun  tәxminәn  40%­i  İnternetә  çıxışa  malikdir  (2011­ci  ildә  34%  müqayisәdә). 



2015­ci ildә regionun tәxminәn 30 milyon uşağının İnternetә çıxışı gözlәnilir. Uruqvay bütün tәlәbәlәri 

İnternetә  qoşulmuş  şәxsi  noutbukla  tәmin  edәn  ilk  ölkә  olmuşdur,  ondan  sonra  Kosta­Rika  gәlir.  Vәd 

verilәn bu qurğunun tәmin edilmәsi tәlәbәlәrdәn tәhsilә ciddi yanaşmalarını tәlәb edir. Peruda optik­lifli  

magistralın  inşasına  2013­cü  ilin  sonunda  başlamaq  planlaşdırılır  vә  bu  layihә  2016­cı  ildә  başa 

çatdırılacaq. Optik­lifli  kabelin Kuba vә Venesuela arasında çәkilmәsinә vә hökumәtlәr arasında әlaqәnin 

yaradılmasına  baxmayaraq,  kubalılar  bu  günәdәk  Latın  Amerikasında  İnternetә  әn  lәng  çıxışı  olan 

xalqdır.  Kolumbiya,  Kosta­Rika,  Paraqvay  vә  Venesuela  adambaşına  әn  çox  mobil  telefona  malik 

regionlardır.  Braziliya  vә  Kolumbiya  ailәlәr  üçün  genişzolaqlı  rabitә  kanalı  yaratmağı  planlaşdırırlar. 

Braziliyanın Nacional de Banda Larga proqramının mәqsәdi Braziliya operatorları ilә әmәkdaşlıq etmәklә 

2014­cü ilә ölkәnin 40 milyon ailәsini, xüsusilә dә kәnd yerlәrindә yaşayan ailәlәri  genişzolaqlı rabitә 

çıxışı  ilә  tәmin  etmәkdir.  Kolumbiyanın  Vive  Digital  şirkәti  ölkә  ailәlәrinin  50%­ni    2014­cü  ilәdәk   

İnternetә qoşmaq üzәrindә çalışır.  

 

Şimali Amerika: Silikon vadisi Google kimi şirkәtin yürütdüyü siyasәt sayәsindә innovasiya proqramları 

üzrә  dünya  lideri  olaraq  qalmaqda  davam  edir,  bu  da  әmәkdaşlara    istәdiklәri  işlә  mәşğul  olmaq  üçün 

20% asudә vaxt verir. Bu “20 faiz vaxt” müddәtindә Google­ın yeni mәhsullarının yarısı yaranır. Ağ Ev  

beş  il  müddәtindә  ABŞ­ın  bütün  mәktәb  vә  kitabxanalarını  yüksәk  sürәtli  İnternetә  qoşmaq  üçün 

ConnectED  layihәsini  tәklif  etmişdir.  Amerikanın  Rәqәmsal  İctimai  Kitabxanası  muzey  vә 

kitabxanalardan beş milyondan yuxarı әlyazmanı, kitabı vә s. әhatә edir. ABŞ infrastrukturuna qarşı kiber 

hücumlar 2012­ci ildә 52% artmışdır. Kiber hücumlar getdikcә daha çox milli tәhlükәsizliyә 1 nömrәli 


tәhlükә  hesab  edilir;  Dövlәt  Departamenti  bu  cür  hücumların  “özünümüdafiә”  yarada  bilәcәyi  barәdә 

xәbәrdarlıq etmişdir. Özәl fond Nyu York, Qarlemidә  Qarleminin 80,000 sakinini 2014­cü ilin may ayına 

95 kvartalı әhatә edәcәk pulsuz Wi­Fi ilә tәmin edir. 

 

 İnternetә әn sürәtlә qoşulan on ölkә. Mәnbә: Smart Planet* from State of the Internet by Akamai*  



Coğrafi regionlar üzrә dünyada internet­istifadәçilәrinin sayı (31 dekabr 2011­ci il). 

 


7. VARLI VӘ KASIB ARASINDA FӘRQ  

Etik  bazar  iqtisadiyyatını  varlı  vә  kasıb  arasında  fәrqin  аrаdаn 

qаldırılmаsınа  yardım etmәyә necә vadar etmәli?

Dünya Bankının mәlumatlarına görә inkişaf edәn dünyada bütün әhalisinin tәxminәn yarısı (1,94 milyard 

insan) 1981­ci ildә $1,25 ­dan aşağı vәsait sәrf etmişdir; vә bu rәqәm 2010­cu ildә 21%­ә azalmışdır, eyni 

dövrdә inkişaf edәn ölkәlәrdә әhalinin sayı 59% artmışdır. Bununla belә, 1,2 milyard insan әvvәlkitәk son 

dәrәcә yoxsulluq şәraitindә yaşayır, onların 50% qeyri­sabit duruma malik dövlәtlәrdә yaşayırlar. Gündә 

$2 az vәsait sәrf edәn insanların sayı 1981­ci ildә 2.59 milyard nәfәrdәn 2010­cu ilә 2,4 milyarda düşmüş, 

planetin  әhalisinin  sayı  isә  eyni  dövr  üzrә  4,5  milyarddan  6,7  milyarddan  artıq  olmuşdur.  BMT­nin 

İnkişaf  Proqramına  görә  İndeksә  daxil  edilmiş  tәxminәn  1,7  insan  ­  109  ölkәnin  әhalisinin  üçdә  biri 

olduqca  yoxsul  şәraitdә  yaşayır.  Beynәlxalq  Әmәk  Tәşkilatı  mәlumat  verir  ki,  işlәyәn  yoxsulların  sayı 

qlobal  miqyasda  azalmaqdadır;  2000­ci  ilin  başlanğıcından  2013­cü  ilәdәk  gündә  payına  $1,25  düşәn 

işlәyәnlәrin  sayı  600  milyondan  375  milyon  insana  (ümumi  mәşğulluğun  11,9%)  azalmışdır,  eyni 

zamanda  hәmin  dövr  üzrә    payına  $2    düşәn  işlәyәnlәrin  sayı  1,1  milyard  nәfәrdәn  839  milyon  nәfәrә 

(ümumi  mәşğulluğun  26,7%)  azalmışdır.  Hazırda,  yoxsulluğun  ciddi  şәkildә  aradan  qaldırılmasının 

mümkün olduğu dövrdә, bütün dünyanın diqqәti gәlirlәrin qeyri­bәrabәrliyinә yönәlmişdir. 

 

Dünya ÜDM 83 trilyon dolları keçmiş, 2013­cü ildә 2,1%­ә çatmışdır ki, bu da BVF­nin 2011­2015­ci 



illәr üzrә verdiyi 4,6% orta proqnozdan azdır. Yaranan bazarlar vә inkişaf edәn iqtisadiyyatlar fondu orta 

hesabla 5%­ә bәrabәrdir, vә eyni dövr üzrә inkişaf etmiş ölkәlәrin iqtisadiyyatı 1,4% artmışdır. G20­nin 

dünya iqtisadiyyatında payının 2011­ci ildәki 87%­dәn 2012­ci ildәki 77%­ә enmәsinә baxmayaraq ABŞ, 

Avrozona  vә  Yaponiyanın  payına    әvvәlkitәk  demәk  olar  ki,  dünya  istehsalının  yarısı  düşür.  BMT­nin 

İnkişaf Proqramı 2020­ci ilә Braziliya, Şin vә Hindistanın birlikdә ÜDM­nin Kanada, Fransa, Almaniya, 

İtaliya,  Böyük  Britaniya  vә  ABŞ­ın  ümumilikdә  ÜDM­dәn  artıq  olacağını  proqnozlaşdırır.    Bazar 

iqtisadiyyatı yaranan ölkәlәrin әhalilәrinin adambaşına düşәn orta ÜDM gözlәnildiyi kimi 2013­cü ildәn 

$7,285­dәn 2018­ci ilә tәxminәn $10,000 yüksәlәcәk, bu zaman eyni dövr üzrә proqnozlara görә inkişaf 

etmiş iqtisadiyyata malik ölkәlәrdә bu göstәrici $41,250­dәn $50,420­yә qalxacaq.  BMT dünya ÜDM­in 

2014­cü  ildә  3%  vә  2015­ci  ildә  3,3%  qalxacağını  nәzәrdә  tutur,  baxmayaraq  ki,  әsas  risk  vә  qeyri­

müәyyәnliklәr hәlә dә qalmaqdadır. 

 

Ümumdünya İqtisadi Forumu son onillik әrzindә gәlirlәrdә qeyri­bәrabәrliyi ehtimal olunan qlobal risk 



kimi  qiymәtlәndirir  vә  eyni  zamanda,  işsizliyin  fәsadları  vә  natamam  mәşğulluq  hәqiqi  vә  ciddi  hesab 

olunur. BMT­nin İnkişaf Proqramı göstәrir ki, son 20 il әrzindә ölkә daxlindә gәlirlәrdә qeyri­bәrabәrlik 

inkişaf  etmiş  ölkәlәrdә  9%  vә  inkişaf  etmәkdә  olan  ölkәlәrdә  isә  11%  artmışdır.  İnkişaf  etmәkdә  olan 

ölkәlәrdә  mәişәt  tәsәrrüfatının  tәxminәn  75%  ­i  1990­cı  illә  müqayisәdә  daha  yüksәk  qeyri­bәrabәr 

gәlirlәrin  mövcud  olduğu  şәraitdә  fәaliyyәt  göstәrirlәr.  Proqramda  qeyd  edilir  ki,  “hәmişә  olduğundan 

daha  yaxşı”  olmağa  can  atılması  kimi  hazırkı  qeyri­bәrabәrlik  hәr  bir  ölkәdә  2030­cu  ilә  yoxsulluq 

sәviyyәsindәn dә aşağı yaşayacaq vә günә $2 sәrf edәn  insanların sayının vә qeyri­bәrabәrliyin artmasına 

gәtirib  çıxaracaq.  Oxfam  International  hәmçinin  zәnginlәr  vә  yoxsullar  arasında  qeyri­bәrabәrliyin 

artacağı  barәdә  xәbәrdarlıq  edir.  1%  zәngin  әhali  dünyanın  46%  sәrvәtini  ­  $110  trilyonu  әllәrindә 

cәmlәşdiriblәr,  әhalinin  50%­i  isә  birlikdә  güclә  $1,7  trilyon  sәrvәtә  malikdir  (tәxminәn  bütün  dünya 

sәrvәtinin 0,7%), bu da  tәxminәn dünyanın 85 әn zәngin insanının sahib olduğu mal­dövlәtә bәrabәrdir. 

Credit  Suisse  qeyd  edir  ki,  2013­cü  ildә  ümumi  sәrvәt  $241  trilyona  çatmış  vә  bir  yetkin  yaşlı  insanın 

payına $51,600 düşür; lakin, onların 86% dünya әhalisinin 10%­ni tәşkil edәn şәxslәr üçün çalışır, Әmәk 

haqqı vә gәlir arasında nisbәt tәhlükәli şәkildә tarazlaşdırılmır. 

 

Bunu  yaxşı  başa  düşәrәk,  maliyyә  liderlәri  dünya  siyasәtinin  gündәliyinә  qeyri­bәrbәrliyi  vә  struktur 



islahatları daxil edirlәr. Bununla  belә, 99%­lә müqayisәdә 1%, bütün dünyada vüsәt alan digәr çaxnaşma 

vә tәtillәrlә yanaşı, maliyyә liderlәrinin düzgünlüyünü vә hazırkı iqtisadi sistemlәrin әdalәtliliyini şübhә 

altına  qoyur    vә  daha  dayanaqlı  çiçәklәnmәyә  doğru  dәyişiklik  etmәyә  çağırır.  Hazırda,  inkişaf  vә 

çiçәklәnmәni  ölçmәk  üçün  vә  siyasәtçilәrә  iqtisadiyyat  formalarını  ölçmәk  vә  әhalinin  rifahının 

yaxşılaşdırılması  mәqsәdilә  yeni  texnologiya  vә  maliyyә  vasitәlәrindәn  istifadәyә  yardım  etmәk  üçün 


üDM  çәrçivәsindәn  çıxan  yeni  göstәricilәrin  işlәnib  hazırlanması  zamanı  çatmışdır  (mәsәlәn,  bax: 

Futurologiya İndeksinin Vәsiyyәti). 

 

İnternetә qoşulmuş 2 milyarddan yuxarı insan işlә daha geniş şәkildә mәşğul olmaq üçün bazarlar tapmaq 



mәqsәdilә özü­mәşğulluq, kiçik vә orta sahibkarlıq üzrә yeni bazar növü tәqdim edir. Yeni texnologiya vә 

innovasiyalar ömür uzunluğunu artırmaq vә gәlirdә mövcud olan qeyri­bәrabәrliyi aradan qaldırmaq üçün 

bütün  dünyada  insanların  hüquq  vә  imkanlarını  genişlәndirir.  Post­2015­in  inkişaf  gündәliyi  bütün 

iştirakçılar atasında, xüsusilә dә özәl sektorlarda tәrәfdaşlıq әlaqәlәrinin genişlәndirilmәsini nәzәrdә tutur 

vә iri korporasiyaların sosial vә ekoloji mәsәlәlәrlә bağlı rol vә mәsuliyyәtlәrini qeyd edir. 

 

Geoiqtisadi hakimiyyәt mәnzәrәsi sürәtlә dәyişmәkdәdir, belә ki inkişaf edәn iqtisadiyyat vә çoxmillәtli 



müәssisәlәrә malik ölkәlәrin tәsiri artmaqdadır. Yeni geosiyasi iqtisadi ittifaqların sayı artmaqdadır: G20 

artıq G35+ olmuş, Qrup 77 özünә hazırda, dünya әhalisinin 60%­dәn çoxunu әhatә edәn  130­dan artıq 

ölkәni  daxil  edir,  110­dan  artıq  ölkә  22  regional  vә  digәr  ticarәt  danışıqlarında  iştirak  edirlәr.  Әgәr 

regional  ticarәt  razılaşmalarını  birlәşdirmәk  olsaydı,  onda  dünya  ticarәt  vә  çoxtәrәfli  proseslәr  artmış 

olardı. 

 

Ticarәt  son  30  ildә  iqtisadi  inkişafın  güclü  tәkanverici  qüvvәsinә  çevrilmiş  vә  әsasәn  dә    az  ödәnişli, 



yüksәk  texnologiyaya  malik  ölkәlәrә  istehsalat  vә  xidmәti  sifarişlәrin  sayını  artırmaq  hesabına  bir  çox 

inkişaf edәn ölkәlәrdә istehsalat vә hәyat sәviyyәsini artırmışdır. Orta sinfin yenidәn inkişaf edәn bazarı 

daxili  tәlәbatı  artırmaq  hesabına  inkişaf  prosesini  davam  etdirir,  eyni  zamanda,  daha  az  ödәnişli  iş 

yerlәrini  digәr  inkişaf  edәn  ölkәlәrә  köçürür,  bununla  da  qlobal  çiçәklәnmә  perspektivini  artırır.  ÜTT 

qeyd edir ki, 2012­ci ildә inkişaf edәn ölkәlәrdә ixrac 4% artmış, eyni zamanda inkişaf edәn ölkәlәrdә isә 

ixrac  3%  azalmışdır.  İӘİT­nin  qiymәtlәndirilmәsinә  görә  dünya  ticarәtinin  artımı  davam  etmәkdәdir, 

2013­cü ildә 3%­dәn 2014­cü ilә 4,8%­ә; 2015­ci ilә 5,9% yüksәlmişdir. Bununla belә, vergi tutumu vә 

maliyyә  durumu  sistemlәri  әdalәtliliyin  tәmin  edilmәsi  üçün  düzәliş  tәlәb  edәn  maliyyә  sәnәdlәrinin 

mürәkkәb artımı ilә ayaqlaşa bilmirlәr.

 

İlk  dәfә  olaraq  inkişaf  edәn  ölkәlәrdә  BXİ  axını  inkişaf  edәn  ölkәlәr  üçün  yatırılan    vә  qlobal  BXİ­in 



2012­ci ildәki axının 52%­ni tәşkil edәn sәrmayәlәri keçmişdir. 2012­ci ildә BXİ­nin qlobal axını 18% 

azalmış,  inkişaf  edәn  ölkәlәrdә  BXİ  axını  isә  32%  aşağı  düşmüşdür.  İnkişaf  etmәkdә  olan  ölkәlәrdәn 

BXİ­in  çıxarılması  artmış  dünya  miqyasında  31%  rekord  göstәriciyә  sәbәb  olaraq  $426  milyarda 

çatmışdır,  bu  zaman  inkişaf  etmiş  ölkәlәrdә  bu  göstәrici  23%  olmuş  vә  $909  milyard  tәşkil  etmişdir. 

BRIC  ölkәlәrindәn  axın  2000­ci  ildә  $7  milyarda  yüksәlmiş  vә  2012­ci  ildә  $145  milyard  olmuşdur 

(demәk  olar  ki,  dünya  üzrә  BXİ­in  10%).  Çin  ABŞ  vә  Yaponiyadan  sonra  dünyada  üçüncü  investora 

çevrilmişdir. Dövlәtin sahib olduğu Ötürücü Şәbәkәlәrә Nәzarәt Sistemlәri 2010­cu ildә 650 ­dәn 2012­ci 

ildә 845­ә qalxmış, BXİ axını isә tәxminәn $145 milyard olmuş, dünya miqyasında 11% tәşkil etmişdir. 

2013­cü  ilә  UNCTAD  BXİ­nin  2012­ci  il  sәviyyәsinә  yaxın  olacağını,  maksimum  v1,45  trilyon  tәşkil 

edәcәyini, 2014­cü ilә $1,6 trilyona vә 2015­ci ilә isә $1,8 trilyona çatacağını proqnozlaşdırır.

 

2030­cu ilә gözlәnildiyi kimi qlobal orta tәbәqә 66% artacaq ­ tәxminәn 3 milyard tәşkil edәcәk vә daha 



yüksәk alıcılıq qabiliyyәti vә tәlәbatı olan istehlakçıların sayı çoxalacaq. Bununla belә, iqtisadi tәnәzzül 

vә “işsizlik” tәlәbatı azaldır vә işsizliyin daha da artmasına gәtirib çıxarır. BӘT­nin qiymәtlәndirilmәsinә 

görә  2013­cü  ildә  haradasa  202  milyon  insan  bütün  dünyada  işsizlik  statusuna  malik  olmuş  vә  bu  da 

2012­ci illә müqayisәdә 5 milyon çoxdur, vә әgәr hazırkı vәziyyәt davam edәrsә, onda işsizliyin qlobal 

sәviyyәsi  2018­ci  ildә  215  milyona  çatacaq.  23  milyon  insan  uzunmüddәtli  işsizlik  vәziyyәtinin  vә 

pәrişanlığın davam etmәsi sәbәbindәn әmәk bazarlarını tәrk etmişdir. Әn çox әziyyәt çәkәnlәr 15­24 yaş 

arasında  olan  gәnclәrdir,  onlar  arasında  işsizlik  sәviyyәsi  13,1%  artmış  vә  2013­cü  ildә  74.5  milyona 

çatmışdır vә növbәti beş il müddәtindә ildә yeni iş yerlәrinin açılmasının planlaşdırılmasına baxmayaraq, 

bu,  hәr  il  әmәk  bazarına  gәlәn  42.6  milyon  insanın  tәlәbatına  uyğun  gәlmir.  İӘİT­nin 

qiymәtlәndirilmәsinә görә işsizlik sәviyyәsi 2014­cü ilin sonuna 8%­ә yaxın olacaq vә bu o demәkdir ki, 

tәxminәn 48 milyon  insan İӘİT­nin 34 ölkәsindә işsiz olacaqdır. Göstәricilәr Almaniya 5%, İspaniya vә 

Yunanıstanda    28%  civarında  dәyişәcәk  vә  gәnc  insanlar  daha  çox  әziyyәt  çәkәn  tәbәqәdir  vә  onların 

işsizlik sәviyyәsi Yunanıstanda tәxminәn 60% vә Cәnubi Afrikada isә tәxminәn 52% tәşkil edir. Bununla 

belә,  bir  çox  müәssisәlәr  tәcrübәli  işçi  çatışmazlığı  hiss  edirlәr;  buna  görә  dә  özәl  sektor,  vәtәndaş 

cәmiyyәti, dövlәt müәssisәlәri, elәcә dә tәhsil ocaqları arasında bu gün vә gәlәcәkdә әmәk bazarı üçün 

zәruri  olan  ixtisaslı  insan  kapitalı  yaratmaq  üçün  daha  sıx  әmәkdaşlığın  olması  tәlәb  olunur.  BӘT­nin 



qiymәtlәndirmәlәrinә  görә,  ÜDM­in  12%­nin  aktiv  әmәk  bazarı  siyasәtinә  sәrf  edilmәsi  inkişaf  etmiş 

iqtisadiyyata malik ölkәlәrdә vә AB ölkәlәrindә  әlavә 3.9 milyon iş yerinin yaranmasına gәtirib çıxarda 

bilәr. 2013­cü ildә bütün mәşğulluğun demәk olar ki, 48%­i  “müdafiә olunmayan mәşğulluqdur”, belә 

ki, bu insanların әksәriyyәti sosial tәminat vә gәlir tәminatı sistemlәrinә mәhdud çıxışa malikdirlәr, yaxud 

da  tamamilә  çıxışa  malik  deyillәr.  Qeyri­rәsmi  iqtisadiyyat  әksәriyyәtinin  әsas  qanuni  vә  sosial 

hüquqlarını  hәyata  keçirә  bilmәyәn  inkişaf  etmәkdә  olan  ölkәlәrdә  geniş  yayılmış  bir  haldır.  Latın 

Amerikasında  bu  cür  qeyri­rәsmi  iqtisadi  durum  bәzi  ölkәlәrdә  50%  ­  70%  arasında  dәyişir,  yaxud  da 

Andam  vә  Mәrkәzi  Amerika  kimi  aşağı  gәlir  sәviyyәsinә  malik  ölkәlәrdә  isә  bundan  da  artıq  faizә 

malikdir,  lakin  Cәnubi  vә  Cәnub­Şәrqi  Asiya  ölkәlәrinin  bәzilәrindә  bu  göstәrici  ümumi  mәşğulluq 

sәviyyәsinin  90%­ә  çata  bilir.  Bununla  belә,  tәxminәn  30  milyon  insan    hazırda  qul  kimi  işlәdilir  vә 

bunların әksәriyyәti Asiyada yaşayır. 

 

Kәnd  tәsәrrüfatı  dünyada  mәşğulluq  mәnbәlәrinin  hәcminә  görә  ikinci  yerdә  gedir  vә  bu  sahәdә  işçi 



qüvvәsinin 35%­i çalışır (bütün dünyada 1 milyarddan artıq insan). Onun dünya ÜDM­nә verdiyi töhfә 

sәnayenin  verdiyi  31%,  xidmәt  sahәsinin  verdiyi  63%  ilә  müqayisәdә  cәmi  6%  tәşkil  edir.    ÜTT­nin 

2013­cü  ilin  dekabr  ayında  qәbul  etdiyi  Boliviya  Paketi  “tarif  qiymәtlәrini”,  torpaqdan  istifadә 

proqramlarını,  ixrac  subsidiyalarını  vә  inkişaf  edәn  ölkәlәrә  dünya  bazarına  çıxmağa  imkan  verәn  vә 

onların әrzaq tәhlükәsizliyini tәmin edәn digәr tәdbirlәrdәn ibarәtdir. 

 

2012­ci ildә 26 ölkәnin İnkişaf Mәqsәdilә Rәsmi Yardım proqramına yatırdıqları sәrmayә $128 milyard 



tәşkil  etmiş  (2011­ci  il  üzrә  verilәn  ilkin  mәlumatlar),  $133.7  milyard  tәşkil  etmiş  2011­ci  illә 

müqayisәdә  4%      vә  2010­cu  illә  müqayisәdә  isә  6%  azalma  müşahidә  edilmişdir.  Qlobal  İnkişaf 

Mәqsәdilә Rәsmi Yardım isә pik nöqtәsinә ­ $136.7 milyarda çatmışdır. Bununla yanaşı, Cәnub­Cәnub 

әmәkdaşlığı  rәsmi  yardımın  ümumi  hәcmindәn  10%­15%  artıq  olmuşdur,  baxmayaraq  ki,  real 

qiymәtlәndirmәlәrә  görә  daha  da  artması  gözlәnilir,  belә  ki,  bir  qayda  olaraq  onların  xidmәtlәrini   

qiymәtlәndirilmәsi qәrb podratçılarına nisbәtәn aşağıdır. 2012­ci ildә qlobal pul köçürmәlәri axını $528 

milyarda  çatmış,  bunun  da  $401  milyardı  inkişaf  edәn  ölkәlәrin  payına  düşür.    Dünya  Bankının 

qiymәtlәndirmәlәrinә  görә  qlobal  pul  köçürmәlәri  2013­cü  ildә  $550  milyard  vә  2014­cü  ildә  $594 

milyarda çatacaq, vә bunun $414 vә $449 milyardı müvafiq olaraq inkişaf edәn ölkәlәrin payına düşür. 

Vәsaitlәrin  mobil  telefonlar,  әlavәlәr  vә  vebsayt  vasitәsilә  toplanması  artmaqdadır,  vә  DEVEX­in 

qiymәtlәndirmәlәrinә görә inkişaf üçün artıq $2 milyard vәsait yığılmışdır. 

 

2012 ­ci il üzrә Mikrokreditin Vәziyyәti Hesabatı mәlumat verir ki,  mikrokredit alan yoxsul ailәlәrin sayı 



1997­ci ildә 7,6 milyon nәfәrdәn 2010­cu ildә 137.5 milyon nәfәrә qalxmış, 687 milyondan artıq insanı 

әhatә etmişdir, 2013­cü il üzrә hesabatda isә deyilir ki, 2010­cu illә müqayisәdә 2011­ci ildә 13 milyon 

yoxsul ailә mikrokredit almışdır.  Bu, ilk azalma göstәricisidir, belә ki, qlobal qeydәalma 1998­ci ildәn 

etibarәn  hәyata  keçirilir.  Bununla  belә,  yoxsulluq  vәziyyәtindәn  aşağı  yaşayan  124  milyon  ailә 

mikrokredit almış vә bu da, bir ailәnin dörd üzvünü әhatә edir vә 2011­ci ildә 621 milyon insanı әhatә 

etmişdir. 

 

BMT­nin qiymәtlәndirmәsinә görә beynәlxalq maliyyә әmәliyyatlarına verginin tәtbiq edilmәsi ildә $250 



milyard gәlir gәtirә bilәr vә bu gәlir iqtisadiyyat, maliyyә, yanacaq, iqlim vә әrzaq mәhsulları ilә bağlı 

davam edәn böhran xәrclәrinin kompensasiya edilmәsinә kömәk edә bilәr. Kölgә bank sisteminә verginin 

tәtbiq edilmәsi inkişafa kömәk edilmәsindә yeni mәnbә ola bilәr. Qlobal kölgә bank sistemindә ümumi 

aktivlәrin sürәtli artımı müşahidә olunur ki, bu da 2002­ci ildә € 20 trilyondan (~ $ 27.3 trilyon) 2011­ci 

ildә    €  52,5  trilyona  (~  $  71.7  trilyona)  qalxmışdır.  ABŞ  vә  Avropa  dünyada  әn  böyük  kölgә  bank 

sisteminә malikdir vә 2011­ci ildә aktivlәrinin mәblәği müvafiq olaraq tәxminәn  €18 trilyon (~ $ 24.6 

trilyon) vә € 17,2 trilyon (~ $ 23.5 trilyon) olmuşdur. 

 

Dünyanın zәnginlәr vә yoxsullar arasında qlobal tәrәfdaşlığa dair strateji plana ehtiyacı var. Bu cür plan 



azad bazarların güclü cәhәtlәrindәn  vә qlobal etikaya әsaslanan qaydalardan istifadә etmәlidir.   Biznesin 

roluna mәsәlәn, Bill Qeytsin milyarderlәrә sәrvәtlәrinin yarısını xeyriyyә işlәrinә sәrf etmәk kimi etdiyi 

çağırışa  bәnzәr  xeyriyyә  tәşәbbüslәri  әlavә  edilmәlidir.  Belә  ki,  dünyanın  iri  iqtisadiyyatlarının  yarısı 

transmilli  korporasiyalardır  vә  bu  müәssisәlәr  yoxsulluqla  mübarizәdә  vә  dayanaqlı  iqtisadi  sistemin 

yaradılmasında  әhәmiyyәtli  rola  malikdirlәr.  Hazırda,  Beynәlxalq  Korporativ  Alyansın  mәlumatlarına 

görә 96 ölkәdә tәxminәn 1 milyard insan korporativdә çalışırlar. 145 ölkәnin 8,000­dәn yuxarı şirkәti vә 

4,000  vәtәndaş  cәmiyyәti  tәşkilatı  yoxsulluq  sәviyyәsini  azaltmaq,  iqlim  dәyişikliyi  fәsadlarının 


azaldılmasına  yardım  etmәk,    qadınların  hüquq  vә  imkanlarını  genişlәndirmәk,  uşaqları,  elәcә  dә  әmәk 

hüquqlarını    müdafiә  etmәk,  habelә  korrupsiyaya  qarşı  mübarizә  aparmaq  üçün  BMT­nin  Qlobal 

Müqavilәsindә  iştirak  edirlәr.  Aşağı  vә  orta  gәlir  sәviyyәsinә  malik  ölkәlәrdә  tәtbiq  edilәn    yoxsulluq 

sәviyyәsinin  azaldılmasına  bu  cür  әnәnәvi  yanaşmalar  (texniki  yardım  vә  kredit)  ilk  әvvәl  sabitliyә 

ehtiyacı  olan  qeyri­sabit  ölkәlәrdә  tәtbiq  edilmir.  Daha  zәngin  ölkәlәr  qarışıq  nәticәlәrә  malik  yoxsul 

ölkәlәrә  yardım  etmәk  üçün  pul,  istedadlı  mütәxәssislәr  vә  avadanlıq  göndәrmiş  vә  hazırda,  yerinә 

yetirilәn  işin  nәticәlәri  öyrәnilir.  Mәsәlәn,  Norveç  2015­ci  ilәdәk  meşә  qırılması  miqsayısını  azaltmaq 

üçün  Braziliyaya  $1  milyard  vәsait  ödәyәcәk;  bu  cür  yanaşma  hәmçinin  İndoneziya,  Qayana  vә 

Tanzaniya ilә analoji sövdәlәşmәlәrdә tәtbiq edilir. 

 

Etik  bazar  iqtisadiyyatı  әdalәtli  ticarәtin  artırılmasını,  iqtisadi  sәrbәstliyi,  şәffaf  mәhkәmә  sisteminin 



zәmanәt  verdiyi  “fәaliyyәt  sahәsi  sәviyyәsini”  genişlәndirmәyi,  vә  siyasi  sabitliyi  tәmin  edәn   

hökumәtlәrin  qanunun  aliliyinә  riayәt  etmәlәrini,  inkişaf  sahәsindә  yerli  qәrarların  qәbul  edilmәsi 

prosesindә  iştirak  imkanının  verilmәsini,  korrupsiyanın  azaldılmasını,  mülkiyyәt  hüququnun 

sığortalanmasını,  sosial  vә  ekoloji  mәqsәdlәrin  yerinә  yetirilmәsi  üçün  biznes­stimulların  olmasını, 

sağlam  investisiya  mühitinin  mövcudluğunu,  elәcә  dә  torpağa,  kapitala  vә  informasiyalara  çıxışı  tәlәb 

edir.  


Çağırış 7 şirkәt vә hökumәtlәr tәrәfindәn bazar iqtisadiyyatında mövcud olan sui­istifadә halları intensiv 

şәkildә  tәtbiq  edildikdә  vә  bütün  sahәlәrdә  ayrı­seçkilik  sonrakı  ardıcıl  8­10  il  әrzindә  aradan 

qaldırıldıqda, ciddi şәkildә tәnzimlәnәcәk. 


Yüklə 1,04 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin