2013­14 GӘLӘCӘYİn durumu



Yüklə 1,04 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə4/14
tarix11.01.2017
ölçüsü1,04 Mb.
#5097
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14

Regional Mülahizәlәr

 

Afrika: Subsahara Afrikasının әksәr ölkәlәrindә dayanaqlı iqtisadi inkişaf vә sabitliyin artması, elәcә dә 

inkişaf  edәn  aktiv  vәtәndaş  cәmiyyәti  regionda  plüralist  siyasi  fәaliyyәtә  malik  demokratik  strukturun 

inkişafına vә hökumәtin daha hesabatlı olmasına zәmin yaradır. Getdikcә daha çox ölkә rәqabәtli vә dinc 

seçkilәr keçirir vә fikir vә ifadә azadlığı İnternetin yayılması ilә artır vә mülki hüquq vә azadlıqlar haqda 

tәfәkkür inkişaf edir. Freedom House qeyd edir ki, Subsahara Afrikası әhalisinin 12%­i  “azad” reytinqinә 

malik 10 ölkәdә, 53%­i “qismәn azad” statusuna malik 19 ölkәdә, 35%­i isә “qeyri­azad” reytinqi olan 20 

ölkәdә  yaşayır.  Ötәn  il  әrzindә  Mali,  Madaqaskar,  Kot­d’İvuar,  Ruanda,  Toqo  vә  Zimbabvedә 

nәzәrәçarpan  irәlilәyiş  müşahidә  olunmuşdur.  2007­ci  ildә  Afrika  İttifaqı  tәrәfindәn  qәbul  edilmiş  vә 

2012­ci ildәn qüvvәyә minmiş Demokratiya, Seçkilәr vә İdarәetmәyә dair Xartiya 2013­cü ilin sonunda 

22 ölkә tәrәfindәn ratifikasiya edilmişdir. Human Rights Watch tәşkilatının 212­ci il tarixli Ümumdünya 

hesabatında deyilir ki, Cәnubi Afrika “korrupsiya ilә mübarizәni davam etdirir, sosial vә iqtisadi qeyri­

bәrabәrsizlik  artır  vә  dövlәt  tәsisatları  partizan  tәyinatlar  vә  birpartiyalılığın  hökm  sürmәsi  nәticәsindә 

zәiflәyirlәr”, bu zaman Zimbabve, Anqola, Çad vә digәr ölkәlәr hәlә dә avtoritar rejimin mәngәnәsindә 

çıxılır,  lakin  özlәrini  demokratik  ölkәlәr  kimi  göstәrirlәr.  2013­cü  ildә  Afrikada  KİV­nin  azadlığının 

qiymәtlәndirilmәsi  35,6­dan  2012­ci  ilin  34,3­nә  düşmüşdür.  Afrobarometer­in  keçirdiyi  sorğu 

göstәrmişdir  ki,  Qana  әhalisinin  80%­i  Qanada  mövcud  olan  demokratiyadan  razıdırlar  vә  ya  olduqca 

razıdırlar, Nigeriyada isә әhalinin 42%­i bu fikirdәdir.  Demokratik normalar vәtәndaş cәmiyyәtinә rәvac 

verdiyi vaxtdan bәri Afrika xüsusilә dә, daha yaxşı hökumәt, siyasәt vә proqramlara olan tәlәbatın irәli 

sürülmәsi baxımından “güclü vә aktiv vәtәndaş cәmiyyәti” problemi yaşamaqdadır. Bununla belә, mobil 

telefon vә İnternetә çıxışa malik tәhsilli, işsiz gәnclәrin cәlb edilmәsi ilә bu problemi aradan qaldırmaq 

mümkündür. 

 

Asiya vә Okeaniya: Regionda  demokratiyanın inkişafı son bir neçә il әrzindә geni vüsәt almışdır. 2013­

cü ildә Freedom House 16 ölkәni (region әhalisinin 35%­ni әhatә edәn) “azad”, 15 ölkәni “qismәn azad”, 

8 ölkәdә yaşayan әhalinin 40%­ni isә “qeyri­azad” kimi dәyәrlәndirir. İndoneziya QHT­lәrlә bağlı yeni 

mәhdudiyyәtlәrә görә “azad” statusundan “qismәn azad” statusuna keçmişdir. Asiya­Sakit okean hövzәsi 

әhalisinin  demәk  olar  ki,  yarısı  azad  KİV  olmayan  ölkәlәrdә  yaşayırlar.  Çin  hazırda  “qeyri­azad” 

reytinqinә  malik  ölkәlәrdә  yaşayan  dünya  әhalisinin  tәxminәn  yarısının  vәtәni  olduğundan,  onun 

statusunun  dәyişdirilmәsi  demokratiyanın  dünya  xәritәsini  dәyişdirәcәk.  Google­ın  keçmiş  sәdri  hesab 

edir ki, bu vәziyyәt “Böyük Çin Sәddi” açılandan sonra baş verәcәk. Bununla belә, Çin KİV vә İnternetdә 

söz  azadlığını  getdikcә  daha  çox  mәhdudlaşdırmağa  başlamış  vә  ideoloji  nәzarәt  vә  senzuranı 

güclәndirmişdir.  Partiyanın  18­ci  Qurultayının  Üçüncü  Plenumu  gәlәcәk  onilliklәr  әrzindә  әhәmiyyәtli 

siyasi  islahatları  gündәliyә  daxil  etmәmişdir.  2013­cü  ilin  Qlobal  Kölәlik  İndeksi  Hindistanı  kölәlik 

şәraitindә yaşayan әn çox 14 milyon  insana malik olduğunu göstәrmişdir.  Hindistandan sonra tәxminәn 

3 milyon insanla Çin, vә bir az çox – 2 milyon  insanla Pakistan gәlir. Cәnubi Asiyada siyasi vә mülki 

azadlıqların  repressiyası  xüsusilә  dә  Әfqanıstan,  Pakistan  vә  Banqladeşdә  etnik  vә  dini  münaqişәlәrin 

artması  sәbәbindәn  geniş  vüsәt  almışdır.  Bununla  yanaşı,  Hindistanda  mövcud  olan  dünyada  әn  böyük 

demokratiya – korrupsiyaya qarşı mübarizәnin gәlәcәkdә daha da geniş vüsәt alacağından xәbәr verir.  

 

 



Yaxın  Şәrq  vә  Şimali  Afrika  ölkәlәri  dünyada  vәtәndaş  azadlığı  üzrә  әn  aşağı  reytinqә  malikdirlәr. 

“Azad” reytinqinә malik ölkәlәr sırasında yalnız region әhalisinin 2%­ni tәşkil edәn İsrail yer alır; 5 ölkә 

“qismәn  azad”,  vә  regionun  83%  әhalisi    isә  12  “qeyri­azad”  ölkәdә  yaşayır.  Aşağı  reytinqә  malik 

ölkәlәrdәn bәzilәri Fars Körfәzindә yerlәşir: Sәudiyyә Әrәbistanı, Birlәşmiş Әrәb Әmirliyi, Bәhreyn vә 

Yәmәn. İranda tәtbiq edilәn edamlar dözülmәz hal almışdır; 2013­cü ildә, qiymәtlәndirmәlәrә görә, 625 

insan edam edilmiş, içәrilәrindә qadın vә siyasi mәhbuslar olmaqla әn azı 40 insan 2014­cü ilin birinci 

ayında  asılmışdır.  Әrәb  Baharı  /  Dirçәliş  bәzi  ölkәlәrdә  avtoritar  rejimlәrin  aqressiv  reaksiyasına 

baxmayaraq  yeni  perspektivlәr  aça  bilәr.  2014­cü  ildә  yeni  konstitusiya  qәbul  etmiş  Tunis  әrәb 

dünyasında yaranan demokratiyanın nümunәsi ola bilәr. 

 

Avropa:        AB­nin  bütün  28  ölkәsi  “azad”  olaraq  dәyәrlәndirilir.  AB  parliamenti  dünyada  әn  böyük 

transmilli  demokratik  seçicidir.  2012­ci  ildә  mövcud  olan  vәziyyәtә  görә  Avropa  vәtәndaşlarının 

tәşәbbüsü bir milyon vәtәndaş tәrәfindәn dәstәklәnәn zaman qanunvericilik tәkliflәri irәli sürmәyә icazә 

verir.  Bütün  qitә  boyu  hökumәt  orqanları  vәtәndaşları  yerli  qanunvericiliyin  işlәnib  hazırlanması   

prosesinә  cәlb  edir.  Bәzilәri  Avrozonada  baş  verәn  böhran  sәbәbindәn  AB­yә  siyasi  vә  maliyyә 

inteqrasiyasının  yüksәlәcәyini  güman  edirlәr.  2011­ci  ilin  dekabr  ayında  qәbul  edilmiş  yeni  davranış 

kodeksi Avropa Parlamenti üzvlәrindәn öz maliyyә hesabatlarını vә lobbistlәrlә görüşlәrini açıqlamalarını 

tәlәb edir. 2014­cü il parlament seçkilәrindә seçicilәrin iştirakı avropalıların birliyin demokratiyasına olan 

inamlarının göstәricisi ola bilәr; 2009­cu ildә vәtәndaşların yalnız 43%­i seçki mәntәqәlәrinә getmişdir. 

AB­dә hәmrәyliyin dәstәklәnmәsi qismәn tәhsil vә hәyat sәviyyәsindәn asılıdır: peşәkar vә tәlәblәrin çox 

ehtimal ki, AB­yә müsbәt yanaşdıqları güman edilir; 65 rәhbәr ölkәlәrinin AB­yә üzvlüyünü 47% istehsal 

fәhlәlәri vә 42% işsizlәrlә müqayisәdә “yaxşı әmәl” hesab edirlәr.  AB­yә daxil olmaq niyyәtindә olan 

Türkiyә hәlәlik “qismәn azad” kimi qiymәtlәndirilir vә KİV­ә nәzarәti artırmaqda davam edәrәk dünyada 

mәhbus  hәyatı  yaşayan  jurnalistlәrin  sayına  görә  әn  yüksәk  yeri  tutur.    Transparency  International 

tәşkilatının  Korrupsiyanın  Qәbul  edilmәsi  İndeksi  Rusiyanı  181  ölkә  arasında  143­cü  yerdә 

qiymәtlәndirmişdir  (2010­cu  ildәki  154­cü  yerdәn  müsbәtә  doğru  irәlilәmәsinә  baxmayaraq).  Rusiya 

biznesmenlәrinin dövlәt qulluqçularına tәklif etdiklәri rüşvәtin orta hәcmi $9000 tәşkil edir, baxmayaraq 

ki, bәzi qiymәtlәndirmәlәr daha yüksәkdir. Nümayişçilәrin aqressiv hәrәkәtlәrinin qarşısını almaq üçün 

bu yeni qanun vәtәndaş azadlığının mәhdudlaşdırılması üçün atılan daha bir addım kimi qiymәtlәndirilir. 

Rusiya 2015­ci ildә yaradılacaq Avrasiya İqtisadi İttifaqı vә Komissiyası (AB nümunәsinә uyğun) tәklif 

etmişdir. Ukrayna xalqı AB­yә görә Rusiyadan canını qurtarmağa çalışır. Serbiya siyasi cinayәtkarlığı ilә 

bağlı mübahisәlәr davam edir. Korrupsiya, mütlәqiyyәt vә proqressiv tәsisatların olmaması da Mәrkәzi vә 

Şәrqi Avropanın әksәr ölkәlәrindә (AB üzvü olmayan) demokratiklәşmә prosesinә mane olur.  

 

Latın  Amerikası:  Freedom  House  regionun  22  ölkәsini  “azad”,  10  ölkәsini  “qismәn  azad”  vә  yalnız 

Kubanı  (region  әhalisinin  1%­ni)  “qeyri­azad”  kimi  qiymәtlәndirmişdir.  Region  üçün  böyük  problem 

insanların  sosial  vә  siyasi  tәlәblәrini  hәll  etmәk  üçün  institusional  zәiflikdәn,  elәcә  dә  mütәşәkkil 

cinayәtkarlığın vә  tәsisatların qarşılıqlı әlaqәsindәn vә hökumәtdә mövcud olan korrupsiya hallarından 

ibarәtdir. Narkotik alverçilәrinә qarşı “müharibә” vә xüsusilә dә, Meksikada daxili müharibәlәr minlәrlә 

qurban vә mәcburi köçkünlәrlә, vәtәndaş azadlığının azalması ilә nәticәlәnmişdir vә bu zaman hökumәtә 

tәhvil  verilmiş  törәdilmiş  cinayәtlәrin  vә  insan  hüququ  pozuntularının  2%­nә  qarşı  hökm  oxunmuşdur. 

Bununla belә, Boliviya vә Ekvadorda yerli xalqların hüquqlarının qorunması üçün xalqın hәmrәylik hissi 

vә vәtәndaş cәmiyyәtinin artan tәsiri, әhalinin әksәriyyәtinin dәstәklәdiyi konstitusion islahatlar, elәcә dә 

Çili  vә  Braziliyada  tәşәkkül  tapan  demokratik  idarәçilik  nümunәlәri  demokratik  proseslәrin 

güclәndirilmәsinә  öz  töhfәlәrini  verir.  Mütәşәkkil  cinayәtkarlıq  Mәrkәzi  Amerikada  inkişaf  vә 

demokratiyaya  әsas  maneәdir.  Cәnubi  Amerikada  Argentina,  Boliviya,  Braziliya,  Çili,  Ekvador.  Peru, 

Uruqvay vә Venesuela kimi sol cәrәyana mәnsub olan vә sıx әhali kütlәsini idarә edәn bir çox hökumәtlәr 

әsas  diqqәtlәrini  yoxsul  әhali  kütlәsinә  yönәltdiklәrindәn  yenidәn  seçilmişlәr.  Kuba  dövlәt  nәzarәtini, 

İnternetә çıxışı, siyasi diskussiyaları, elәcә dә xarici ölkәlәrә sәfәrlәri vә müstәqil mәşğulluğu azaltmağa 

başladı. Latın Amerikası vә Karib Hövzәsi Ölkәlәri Birliyi regionun gәlәcәkdә sülh şәraitindә yaşaması 

vә çiçәklәnmәsi strategiyası kimi Latın­Amerikası inteqrasiyasına yardım etmәkdә davam edir.   

 

Şimali  Amerika:  ABŞ­da  Çay  Partiyasının  gücünün  azalmasına  baxmayaraq,  onun  daha  liberal 

demokratlarla  iş  birliyi  ikipartiyalı  demokratiya  modelinin  zәifliyini  üzә  çıxartdı  vә  nәticәdә,  bәzilәri 

mәsuliyyәtli idarәetmәyә vә mәsuliyyәtli vәtәndaşlara yeni yanaşmalar barәdә düşünür.   Bununla belә, 

ABŞ­ın dövlәt vә bәlәdiyyә hakimiyyәt orqanları partiya әsaslı proqramların hәyata keçirilmәsindә daha 

sәmәrәli hesab edilirlәr. ABŞ­da Açıq fәaliyyәt qanun layihәsi yeni ideyalar әldә etmәk üçün onlayn kütlә 



yığımından  istifadә  edir.  Bütün  dünyada  demokratiyanın  dәstәklәnmәsi  vә  hüquqi  qaydaların  tәminatı 

proqramlarının  hәyata  keçirilmәsi  üçün  ABŞ  Dövlәt  Departamenti  BMT­nin  Demokratiya  Fonduna  $5 

milyon,  USAİD  isә  $70  milyon­dan  yuxarı  vәsait  xәrclәmişdir,  lakin  Amerikanın  monarxiyaya  qarşı 

mübarizә mәqsәdilә apardığı hәrbi müdaxilәlәrin legitimliyi sual altına alınır. Amerikada prezident postu 

uğrunda  mübarizәnin  mәblәği  rekord  hәdd  ­  $2  mlrd.  tәşkil  etmişdir;  “siyasәtdәn  pul  әldә  edilmәsi” 

cәhdlәri daima tәnәzzülә uğrayır. İlk dәfә olaraq, Ağ insanlar Nümayәndәlәr Palatasında demokratların 

әksәriyyәtini  tәşkil  etmirlәr  (onlar  әvvәlkitәk  respublikaçıların  tәxminәn  85%­ni  tәşkil  edirlәr).  Kanada 

әn  uğurlu  çoxmillәtli  model  hesab  edilir;  lakin,  xeyriyyә  cәmiyyәtlәrinin  qaydalarında  bu  yaxınlarda 

edilәn dәyişikliklәr vә әvvәlki seçkilәrlә әlaqәdar dәlәduzluq hallarının istintaqı sәbәbindәn bәzi yüksәk 

rütbәli mәmurlar Kanada demokratiyasının sağlam gәlәcәyindәn narahatlıqlarını bildirmişlәr. Kanada vә 

ABŞ­da  hәmçinin  seçkiqabağı  proseslәrlә,  KİV  üzәrindә  mülkiiyyәt  hüququ,  güclü  lobbiçilik  vә  siyasi 

korrupsiya ilә  bağlı tәhlükә qalmaqdadır. Occupy Wall Street hәrәkatı artıq gücünü itirmiş, lakin onun 

maliyyә hakimiyyәtindәn sui­istifadә edilmәsi vә tamahkarlıqla bağlı әhatә etdiyi mәsәlәlәr bir çoxlarını 

yeni siyasi iqtisadiyyat vә demokratiya konsepsiyalarını tәdqiq etmәyә vadar edir. 

 

Qrafik:  Demokratik hüquqlardan yararlanan insanlar 


5. QLOBAL, UZUN MÜDDӘTLİ  STRATEGİYA

Siyasi qәrarların qәbul edilmәsini qlobal uzunmüddәtli perspektivlәrә qarşı 

hәssaslığını nеcә аrtırmаlı?

Qәrar  qәbul  edilmәsinin  gәlәcәk  haqda  mülahizәlәrә,    bu  cür  mülahizәlәr  haqda  müxtәlif  reaksiyaların 

toplanması  vә  onlara  cavab  verilmәsinә  әsaslandığını  nәzәrә  alaraq  qәrar  qәbul  edilmәsi  prosesini 

tәkmillәşdirmәk  lazımdır.  Lakin,  gәlәcәk  haqda  mәlumatlar  verilmәsi  dәyişikliklәrin  sürәtli,  mürәkkәb, 

qarşılıqlı  asılı  vә  qlobal  olması  sәbәbindәn  getdikcә  daha  da  çәtinlәşir.  Bundan  әlavә,  qәrar  qәbul 

edilmәsinә cәlb edilәn insan vә mәdәniyyәtlәrin sayının getdikcә daha çox olması da hәmçinin gәlәcәk 

haqda qeyri­müәyyәnliyi vә ikili mәnalılığı artırır. Seçimin yayılması, düzgün qәrarların tәhlili vә qәbul 

edilmәsi    bizim  ayrıca  şәxs,  xalq  vә  növ  olaraq  imkanlarımız  hüdudundan  çıxır.  Biz  hәmçinin  başa 

düşülmәsi  çәtin  olan  vә  hәqiqәtәn  dә  әhәmiyyәt  kәsb  edәn  qeyri­aktual  informasiya  sәs­küyü  ilә  әhatә 

olunmuşuq. 

 Nәticәdә, insanlar vә tәşkilatlar daha çox ekspertlәrin vә kompüterlәrin mәslәhәtinә güvәnirlәr. Bioloji 

qәrarların qәbul edilmәsindә vegetativ әsәb sisteminin әn çox işlәdiyi kimi, bizim kompüter sistemlәrimiz  

dә sivilizasiya üçün getdikcә daha çox qәrarlar qәbul edir. Bu gün bizim qәrar qәbul etmәk üçün daha çox 

mәlumat, tәdqiqat sübutlarımız, kompüter modellәrimiz vә kibermәkanımız vardır, lakin bu hәm dә onu 

bildirir  ki,  bizim  son  dәrәcә  böyük  informasiya  yükümüz  vә  hәddәn  artıq  seçim  imkanımız  da  vardır, 

nәticәdә, bir çoxları kәnar ekspertlәr tapmaq, yaxud da sadәcә, qәrar qәbul etmәmәk seçimi edirlәr. Biz 

bütün tәhsil sistemimiz müddәtindә qәrar qәbul etmәyi öyrәnmәli,  dәyişikliklәrin sürәtlәndirmәli, yaxşı 

qәrar qәbul etmәyimiz üçün bütün mәntiqli addımların atılmalı olmasını dәrk etmәliyik.

  Hüceyrә  avtomatları,  genetik  alqoritmlәr  vә  neyron  şәbәkәlәr  kimi  adaptiv  tәdris  modellәri  bütün 

imkanlarla  vә  dәqiqliklә  artırlar  vә  fәrdin  davranışını  tәsvir  edәn  mәlumat  bazası  daha  böyük  kütlәvi 

xarakter  alır.  Geridә  qalan  indikatorlar  yerinә  öndә  gedәn  indikatorlardan  istifadә  qәrar  qәbul  edilmәsi 

prosesini  daha  da  sürәtlәndirә  bilәr.  Tәşkilatın  strateji  tәfәkkürü  sadәcә  sabit  mәqsәdlәri  müәyyәn 

etmәyәn, hәm dә idarәetmәni anlaşıqlı  şәkildә idarә etmәyә imkan verәn statistik strateji planlardan daha 

әhәmiyyәtli  olur.  Bu,  tәşkilata  mürәkkәb,  öndә  gedәn  adaptiv  sistem  kimi  fәaliyyәt  göstәrmәyә  vә 

subsidiar prinsiplәrә – qәrarların icrasına vә tәsirinә әn yaxın olan az sayda insanın qәbul etdiyi qәrarların 

möhkәmlәndirilmәsinә kömәk edә bilәr. 

 

Xoşbәxtlikdәn, dünya qәbul edilәn qәrarların әsaslandırılması vә “dәqiq vaxtında” biliyin әldә edilmәsi 



üçün  İnternet  vasitәsilә  institusional,  fәrdi  vә  kollektiv  tәfәkkürlә  (beyin,  proqram  tәminatı  vә 

informasiya arasında yaranan әlaqә) sәnaye avadanlıqlarına nәzarәt sisteminә doğru hәrәkәt etmәkdәdir. 

Hesablamaların  paylaşdırılması  bir  gün  әrzindә  qrafik  vә  prioritetlәri  daima  dәyişmәklә  qәbul  edilmiş 

qәrarların  sayını  artıra  bilәr.  Qәbul  edilmiş  qәrarlar  bizә  informasiyaların  qәbul  edilmәsi  vә  qәrarların 

tәkmillәşdirilmәsi  ilә  bağlı  rәylәrә  cavab  vermәk  mәqsәdilә  proqram  tәminatı  ilә  bağlı  ekspertlәrin 

seçilmәsindә vә informasiya әldә edilmәsindә vә proqram tәminatı hәlli yollarının tәtbiqindә kömәk edәn 

daha intellektual vә fәrdi kollektiv tәfәkkürә vә proqram tәminatına  malik mәhsullara, binalara vә canlı 

orqanizmlәrә quraşdırılan datçiklәrin inteqrasiyası ilә getdikcә daha dolğun vә hәrtәrәfli olacaqlar. BMT­

nin impuls planı bir neçә köhnә mәlumatlardan istifadә etmәkdәnsә, qәrar qәbul edilmәsi üçün real vaxt 

miqyasında BMT­nin bütün mәlumatlarından vә sosial şәbәkәlәrdәn istifadә etmәyi planlaşdırır. 

 

Milli,  qlobal,  korporativ  vә  fәrdi  strateji  uzaqgörәnliyi  yaratmaq  vә  yenilәmәk  üçün  variantlar  o  qәdәr 



mürәkkәbdirlәr  ki,  vә  o  qәdәr  sürәtlә  dәyişirlәr  ki,  qәrar  qәbul  edәn  şәxslәrin  razılaşdırılmış  siyasәtin 

işlәnib hazırlanması vә hәyata keçirilmәsi üçün lazım olan informasiyaların toplanması vә başa düşülmәsi 

demәk olar ki, mümkün deyil. Eyni zamanda, әlaqәsi olmayan siyasәtlәrin nәticәlәri o qәdәr ciddi olur ki, 

bu  gün  yeni  sistemlәrә  son  dәrәcә  ehtiyac  duyulur.  Bir  yanaşma,  zәruri  dәyişikliklәrin  edilmәsi  üçün   

razılıq  әldә  etmәkdә  yardım  edә  bilәcәk  kollektiv  araşdırma  sistemini  yaradılmasından  ibarәtdir. 

İnformasiya  sistemlәrinin  tәhlükәsizliyi  üzrә  mәrkәz  (İTM­lәr)  problem,  ölkә,  şirkәt,  universitet,  özәl 

şәxslәr vә dünya üçün yaradıla bilәr (mәsәlәn, Global Futures Kәşfiyyat Sistemlәri 

www.themp.org

)

 

vә 



sonda, vәziyyәtdәn asılı olaraq onlara qoşula bilәr.

 

İTM­lәr  yoxsulluq  hallarının  qabaqcadan  görülmәsi,  onlara  reaksiya  verilmәsi  vә  onlardan  qurtulması 



kimi    dayanıqlıq  sisteminin    yaradılmasına,  elәcә  dә  gәlәcәyin  texnoloji  vә  sosial  innovasiya  vә 

imkanlarının  proqnozlaşdırılması  üçün    kömәk  edә  bilәr.      Kütlәvi  hal  alan  daşqınlara,  qar  qasırğasına, 



pandemiya, nüvә qәzaları, quraqlıq vә elektrik enerjisinin verilmәsindә fasilәlәr vә İnternetdә nasazlıqlar 

kimi  infrastruktur  uğursuzluğuna  qarşı  dözümlü  olmaq  üçün  mobil  telefonların  kömәkliyi  ilә    әn  yaxşı 

qlobal,  milli  vә  yerli  hazırlığa  vә  real  vaxt  rejimindә  vebsaytlardan  istifadәyә  ehtiyac  duyulur. 

Dözümlülüyün  vә  kollektiv  kәşfiyyat  sistemlәrinin  tәtbiqi  vә  inteqrasiyası  qlobal  vә  yerli  dәyişiklik 

sürәtini nәzәrә almaqla qәrar qәbul edilmәsi prosesini yaxşılaşdırmaq üsullarından biridir. 

 

Bu gün bәşәriyyәt parlaq gәlәcәk qurmaq üçün әsaslandırılmış qәrarlar qәbul edilmәsi mәqsәdilә qlobal, 



hәrtәrәfli, uzunmüddәtli mәqsәdlәrin irәli sürülmәsinә ehtiyac duyur (bax: 2050­ci ilә qlobal mәqsәdlәrin 

beynәlxalq  qiymәtlәndirilmәsi).  Bu  cür  baxış  vә  mәqsәdlәr  hәm  qlobal,  hәm  dә  yerli  futurologiyaya 

әsaslanmalıdır.  Futurologiya  gәlәcәk  haqda  tәsәvvürlәrin  sistematik  öyrәnilmәsidir;  tәәssüf  ki,  onun  işi 

sistematik  şәkildә  qiymәtlәndirilmәmiş  vә  qәrar  qәbul  edilmәsi  prosesindә  onun  keyfiyyәtini 

yaxşılaşdırmaq  üçün  tәtbiq  edilmәmişdir.  Bunun  әvәzinә,  mәqsәd  uzunmüddәtli  qlobal  perspektivlәrә 

yönәlmişdir.  Qısamüddәtli, darçәrçivәli iqtisadi qәrarların qәbul edilmәsi әtraf mühitin deqradasiyası vә 

gәlirlәrdә  fәrqin  artması  ilә  nәticәlәnәn  2008­ci  ilin  qlobal  maliyyә  böhranı  ilә  nәticәlәnә  bilәr.    Ayda 

mәskәn salmaq kimi uzunmüddәtli mәqsәd texnoloji inovasiyaları, iqtisadi artımı sürәtlәndirmiş vә insani 

әhval­ruhiyyәsini  artırmışdır.  Çiçәk  xәstәliyinin  kökündәn  kәsilmәsi    kimi  uzunmüddәtli  mәqsәd 

mәdәniyyәt vә siyasi fәrqlilik vasitәsilә bir çox insanları әmәkdaşlıq etmәyә sövq etdi. 

Getdikcә  daha  çox  hökumәtlәr  gәlәcәk  strateji  qurumlar  yaradırlar  (bax:  28  qurumun  nәzәrdәn 

keçirilmәsi  üçün Qlobal Mәlumatlandırma Sistemindә (QMS) Hökumәtin Futuroloji Strateji Qurumları). 

Hökumәt  rәhbәrlәri  dövlәt  orqanlarında  qurumların  qiymәtlәndirilmәsi  üçün  İTM­yә  qoşulan 

uzaqgörәnlik  xidmәtinә  malik  olmalıdırlar.  ABŞ­ın  “Uzunmüddәtli  idarәetmәyә”  dair  hesabatında  Ağ 

Evdә  vә  digәr  icra  hakimiyyәti  orqanlarında  uzaqgörәnliyin  necә  tәtbiq  edilmәsini  izah  edilmәsinә 

baxmayaraq, onun tövsiyәlәrinin әksәr hissәsi bütün hökumәt orqanlarına aiddir. Bu o demәkdir ki, İTM 

strateji  varisliyin    bir  inzibati  orqandan  digәrinә  keçmәsinin  tәmin  edilmәsinә  kömәk  edә  bilәr. 

Futuroloqların  konsultativ  mәslәhәtlәri  bütün  dünyada  baş  verәn  dәyişikliklәri  özlәrindә  әks  etdirәn  vә 

real vaxt rejimindә (Real­Time Delphi buna bariz nümunәdir) ekspert qiymәtlәndirmәlәrini aşkar edәn vә 

qiymәtlәndirәn  uzaqgörәnlik  xidmәtinin  güclәndirilmәsinә  vә  onun  müqavimәt  sisteminә  vә  İTM­ә 

qoşulmasına yardım edә bilәr.  Bu cür sistemlәrin әmәkdaşları digәr sistemlәrdәn futuroloji tәdqiqatları 

sintez etmәli, müvafiq subyektlәr vә ölkәlәr üçün Futuroloji İndekslәrin Vәziyyәtini müәyyәn etmәli vә 

uzaqgörәnlik  hesabatlarını  tәqdim  etmәlidirlәr.  Hazırda,  mövcud  dövlәt  futuroloji  qurumlar  qabaqcıl 

tәcrübә mübadilәsi aparmaq üçün bir­birlәrinә Sinqapurun Futuroloji Bölmәsi vasitәsilә qoşulurlar, elәcә 

dә  BMT­nin  Strateji  Planlaşdırma  şәbәkәlәri  BMT­nin  12  futuroloji  bölmәsini  әhatә  edir;  ona  Atom 

Enerjisi  üzrә  Beynәlxalq  Agentlik  (MAQATE)  vә  Ticarәt  vә  İnkişaf  üzrә  Konfransı  (UNCTAD)  hәm­

sәdrlik  edirlәr.  BMT­nin  by  Futuroloji  bölmәlәri  strategiya  vә  mәqsәdlәrin  әlaqәlәndirilmәsinә  yardım 

etmәk  üçün  BMT­nin  Baş  Katibinin  Ofisi  ilә  әlaqә  saxlaya  bilәrlәr.  Liderlәr  ictimai  intellekti  vә 

davamlılığı artırmaq üçün  bu yeni sistemlәri şәffaf vә kollektiv edә bilәrlәr.   

 

Milli  qanunvericilik  orqanları  Finlandiyada  olduğu  kimi  digәr  parlament  komitәlәri  üçün  uzaqgörәnliyi 



tәmin  etmәk  vә  qәbul  etdiklәri  qәrarları  yaxşılaşdırmaq  üçün  daimi  “Futuroloji  Komitәlәr”  yarada 

bildilәr.  Milli  hökumәtin  uzaqgörәnlik  tәdqiqatı  daima  yenilәnmәli,  tәkmillәşdirilmәli  vә  siyasәtçi  vә 

futuroloqların  şәbәkәlәri  vә  digәr  milli  perspektiv  fәaliyyәtlәri  interaktiv  rejimdә  aparılmalıdır. 

Futuroloqlar  siyasәtçilәrlә  daha  faydalı  әlaqәlәr  yaratmalıdırlar.  Alternativ  ssenarilәr  fikirlәri  öyrәnmәk 

üçün  siyasәtçilәr  vә  ictimaiyyәt  arasında  yayılmalıdır.  Onlar  hәqiqәtә  uyğun  sәbәb­nәticә  әlaqәlәrini 

göstәrmәli  vә  müxtәlif  strategiya  vә  siyasәtlәrin  müxtәlif  nәticәlәrinә  gәtirib  çıxardan  qәrar  qәbul 

edilmәsi üzrә nöqteyi­nәzәrlәrini irәli sürmәlidirlәr. Qәrar qәbul edәn şәxslәr vә onların müşavirlәri bu 

sistemlәrdәn optimal şәkildә istifadә etmәk üçün futurologiya üzrә hazırlıq keçmәlidirlәr (bax: Futuroloji 

Metodologiya toplumu). Hökumәt rәhbәrlәri yalnız uzaqgörәnlik hesabatlarının tәlәb edilmәsindә deyil, 

hәmdә  dövrü  şәkildә  aparıcı  futuroloqlarla  uzunmüddәtli  problemlәrin  müzakirә  edilmәsindә  tәdbirli 

olurlar. Mәsәlәn, futuroloq German Kan onillik dövr әrzindә Cәnubi Koreya prezidenti ilә tәxminәn 20 

müzakirә  aparmış  vә  bu  da  Koreyanın  iqtisadi  inkişafına  gәtirib  çıxarmışdır.    Bu,  qәrar  qәbul  edilmәsi 

prosesinin qlobal uzaqgörәnlik sayәsindә necә yaxşılaşdırıla bilәcәyinin әla nümunәsi idi (Youngsook ilә 

birgә bu mәsәlә ilә bağlı çapa hazırlanan kitaba istinad vә haşiyә yazısı).  

 

Hökumәtlәr uzaqgörәnliyi sәmәrәliliyin qiymәtlәndirilmәsi meyarları kimi  tәtbiq edә, uzaqgörәnliyi öz 



dәrsliklәrinә әlavә edә vә “gәlәcәk uzaqgörәnlik” bölmәsini hesabatlılığın tәrtib edilmәsi tәlәblәrinә dair 

siyasәtә daxil edә bilәrlәr. Dövlәt büdcәlәri 5­10 SOFİ, ssenarilәr vә strategiyalar  әsasında resursların 5­



10  illik  yerlәşdirilmәsini  nәzәrә  almalıdırlar.  Buna  misal  olaraq,  Böyük  Britaniyada  Baş  Nazir  Toni 

Bleyerin dövründә fәaliyyәtin qiymәtlәndirilmәsi 

  üçün    “tәdarük  şöbәsi”  adlanan  qiymәtlәndirmә  layihәsindәn  istifadә  edilmişdir.  Layihәnin  mәqsәdi 

bütün  hökumәtdә  sәmәrәliliyin  konkret  qiymәtlәndirilmәsini  artırmaqdan  vә  bu  zaman  nazirlik  vә 

idarәlәrin fәaliyyәtlәrinin konkret sәmәrәliliyindәn  istifadә etmәkdәn ibarәt idi.  Eyni zamanda, tәdarük 

şöbәsi  dövlәt  hakimiyyәti  orqanlarına  fasilәsiz  nәzarәt  altında  mәslәhәt  verirdi.  Qısamüddәtli  seçki 

dövrünә malik hökumәtlәr parlament әmәkdaşları üçün şәraitә davamlı olan daha uzunmüddәtli  resurslar 

nәzәrdәn  keçirmәlidirlәr  (Qәrar  Qәbul  edilmәsi  Prosesindә  Fturoloji  Tәdqiqatların  Uğurlu  Hәyata 

keçirilmәsi üçün Zәruri olan Faktorlara dair siyahıda 26 bәnd verilir). Uğurlu Qlobal Fturoloji Tәdqiqatlar 

Sistemi siyasi qәrarların işlәnib hazırlanmasına kömәk etmәli vә qlobal uzunmüddәtli perspektivlәrә daha 

hәssas olmalıdır. 

 

Getdikcә daha çox incәsәnәt növlәri, kütlәvi informasiya vasitәlәri vә әylәncә sahәsinin mütәxәssislәri öz 



auditoriyalarına  qlobal  uzunmüddәtli  perspektivlәr  bәxş  etmәkdәdirlәr.  İctimaiyyәtә  uzunmüddәtli 

perspektivlәrә  hәssas  olmasında  vә  gәlәcәk­yönümlü  tәhsilli  cәmiyyәti  vә  qlobal  sәviyyәdә  düşünәn 

siyasәtçilәri  dәstәklәmәsindә  yardım  etmәk  üçün    kommunikasiya  vә  reklam  kampaniyaları  fleşmoblar 

yarada bilәrlәr (mәsәlәn, hazırkı vәziyyәtә reaksiya vermәkdәn tutmuş gәlәcәk barәdә düşünmәyә qәdәr, 



vә qlobal şәkildә fikirlәşmәk, lokal hәrәkәt etmәk. Felşmob dünya liderlәri arasında sürәtlә yayılmışdır). 

Qlobal uzunmüddәtli qәrarlar barәdә әn yaxşı nümunәlәrin üzә çıxarılması üçün mükafatlar vermәk olar. 

Elektron  hökumәt  xidmәtlәri  ilә  güclәndirilmiş  vә  futurologiya  ilә  mәlumatlandırılmış  kollektiv 

tәkmillәşdirmә proseslәr yaradıla bilәr. 

 

Universitetlәr  fәnlәrin  geniş  şәkildә  әhatә  olunması  üçün  onları  maliyyәlәşdirmәli,  gәlәcәk  tәdqiqat  vә 



sintezi tәdris etmәli, elәcә dә mütәxәssislәrә әlavә olaraq geniş profilli işçilәr hazırlamalıdırlar. Futuroloji 

konsepsiya  üzrә  kursların  sayını  vә  keyfiyyәtini  artırmaq  sәyi  dәstәklәnmәli,  elәcә  dә  standart  tәdris 

proqramlarına  tәdris  metodlarına  uyğunlaşdırılmış  vә  futuroloji  tәlimatlara  yardım  edәcәk  futuroloji 

metodologiyalar әlavә edilmәlidir. 

15  Qlobal  Çağırışın  hәr  biri  vә  BMT­nin  Minilliyin  İnkişaf  Mәqsәdlәri  konkret  çağırış  vә  tapşırıqların 

hәll  edilmәsi  üçün  resurs  vә  istedadlarla  tәmin  etmәyә  hazır  olan  müstәqil  şәkildә  seçilmiş 

hökumәtlәrdәn,  korporasiyalardan,  qeyri­hökumәt  tәşkilatlarından,  universitetlәrdәn  vә  beynәlxalq 

tәşkilatlardan  ibarәt  olan  transinstitusional  koalisiyaların  yaradılmasının  әsası  ola  bilәr.  5­ci  Çağırış, 

uzaqgörәnlik  funksiyası  әksәr  tәşkilatların  adi  funksiyasına  (hazırda,  mühasibatlıq)  çevrildiyi  zaman  vә   

risk artımına malik layihәlәrin nәticәlәri  onun baş vermәsindәn qabaq  nәzәrә alınarsa, 50 ölkә gәlәcәyini 

qiymәtlәndirmәk üçün milli qanunvericilik orqanlarında daimi Futuroloji Komitәlәrә malik olmaq üçün  

milli  SOFİ­ni  (yaxud  buna  oxşarını)  qiymәtlәndirәrsә,  әn  azı  50  ölkә  qәrar  qәbul  edilmәsi  prosesindә 

hazırlıq  keçәcәk  vәzifәli  şәxslәrin  seçilmәsini  tәlәb  edәrsә  vә  transinstitutsional  tәşkilatların  qәbul 

edilmәsi üçün milli korporativ hüquqlara dәyişiklik edilәrsә,  ciddi şәkildә tәnzimlәnәcәk. 

 


Yüklə 1,04 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin