2013­14 GӘLӘCӘYİn durumu



Yüklə 1,04 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/14
tarix11.01.2017
ölçüsü1,04 Mb.
#5097
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14

Regional Mülahizәlәr

 

Afrika: Afrika әhalisinin yarısı 17, yaxud daha aşağı yaşdadır. 2050­ci ilәdәk dünya әhalisinin artımının 

yarıdan çoxu Nigeriya ilә birlikdә Afrikada gözlәnilir vә 2050­ci ilә dünyada әhalinin sayına görә üçüncü 

yeri tutacaqdır. Afrika әhalisi son 27 il әrzindә iki dәfә artaraq 1 milyarda çatmışdır. Proqnozlara görә, bu 

rәqәm 2060­cı ildә 2,7 milyarda, ola bilsin ki, 2100 ilә 3,6 milyarda çatacaq. 15­64 yaşlı insanların (әmәk 

qabiliyyәtinә malik yaş) sayı gözlәnildiyi kimi 2005 vә 2060­cı illәr arası üç dәfә artacaq. 2050­ci ilә üç 

doğuşdan biri Afrikada baş verәcәk vә demәk olar ki, 18 yaşadәk üç uşaqdan biri Afrikalı olacaq. 60 vә 

daha yuxarı yaşda olan әhalinin faizi nisbәtәn aşağı olacaq vә 2012­ci ildәn 6%­dәn 2050­ci ilәdәk 10%­ә 

yüksәlәcәkdir. Reproduktiv yaş dövründә olan ailәli qadınların yalnız 28%­i qlobal 62% orta göstәrici ilә 

müqayisәdә hamilәliyә qarşı vasitәlәrdәn istifadә edirlәr. 

Müasir kontrasepsiyadan istifadәnin 27% tәşkil etdiyi Efiopiyada hazırda doğum әmsalı Addis­Abebaya 

nisbәtәn  aşağı  sәviyyәdәdir.  Liviya  vә  Tunisdә  qadınların  ilk  nikaha  daxil  olma  yaşları  son  30  ildә  20 

yaşdan  29  yaşa  qalxmışdır.  Uşaqların  orta  sayı  hәmin  dövrdә  yarıya  azalmışdır.  UNICEF­in    tәxmini 

hesablamalarına  görә,  şәhәr  әhalisinin  60%­i  gecәqondularda  yaşayır;  uşaqların  bu  şәraitdә  mәktәblәrә 

getmәlәri  az  ehtimal  olunur  vә  onların  pis  qidalanması,  gәlәcәkdә  işsizlik  sәviyyәsinin  artması  vә 

uzunmüddәtli  sosial  münaqişәlәrin  mövcud  olması  ehtimalı  isә  böyükdür.  25  yaşınadәk  insanlar 

Afrikanın  Sub­Sahara  regionu  ölkәlәrindә  ümumi  işsizlәrin  sayının  tәxminәn  60%­ni  tәşkil  edirlәr. 

Saharanın cәnubunda yerlәşәn әksәr ölkәlәrdә  vә Şimali Afrikanın bәzi ölkәlәrindә gәnc nәslin olduqca 

sürәtlә  artması  vә  mәşğulluğun  aşağı  sәviyyәsi  әn  azı  2030­cu  illәrәdәk  uzunmüddәtli  qeyri­sabitliyә 

gәtirib  çıxarda  bilәr.  Lakin,  әhalinin  tarixi  artımı  çox  vaxt  iqtisadi  artıma  gәtirib  çıxarır.  Bununla  belә, 

torpaqların  mәhsuldarlığının  aşağı  düşmәsi  vә  iqlim  dәyişikliyi  nәzәrә  alınmaqla  әhali  sıxlığında  artım 

tәbiәt  resurslarına  böyük  tәsir  göstәrәcәk.  Buna  görә  dә,  zәngin  qidalandırıcı  maddәlәrә  malik  kәnd 

tәsәrrüfatına  investisiya  yatırımının  artırılması  vә  Afrikada  kәnd  tәsәrrüfatını  idarә  edәn  qadınlar  üçün 



imkanların yaradılması Afrikanın ictimai sәhiyyәsinin böyük problemi olan kifayәt qәdәr qidalanmamaq 

problemini azalda bilәr. Hazırda, şәhәr әrazilәrinin idarә olunması keyfiyyәtini xeyli azaldan amillәrdәn 

biri  ömrü  dә  azaldan  QİÇS  xәstәliyidir.  Münaqişә  vә  korrupsiya  әvvәlkitәk  inkişaf  mәqsәdilә  qoyulan 

sәrmayәlәrin  qarşısını  alır,  mәhsuldar  şumluq  torpaqları  korlayır,  qaçqınların  meydana  gәlmәsinә,  qitә 

boyu  әrzaq  böhranlarının  baş  vermәsinә  sәbәb  olur  vә  tәbii  resursların  daha  yaxşı  idarә  olunmasına 

maneә  yaradır.  Afrika  dünyada  istifadә  edilmәmiş  kәnd  tәsәrrüfatı  sahәlәrinin  yarısından  çoxuna   

malikdir. 

 

Asiya  vә  Okeaniya:  Çin  növbәti  onillikdә  şәhәrlәrә  400  milyon  insanı  gәtirmәklә  urbanizasiyaya 

tәxminәn 40 trilyon ($6,5 trilyon) sәrf etmәyi planlaşdırır. 2025­ci ilә Çin әhalisinin sayı 1 milyondan çox 

olan 220­dәn artıq şәhәrә vә 10 milyon insandan artıq  sәkkiz meqapolisә malik olacaq. Çin dünyada 7% 

şumluq torpağa malik olmaqla 22% dünya әhalisini yedizdirmәlidir. 1975­ci ildә bir qocaya altı Çin uşağı 

düşürdü; 2035­ci ildә isә iki uşağa iki qoca düşәcәk. Çin qocalan әhalinin böyük sayını saxlamaq üçün 

zәngin olmağa imkan tapmamış qocalmaqdadır. Çin bir uşaq siyasәtindәn әl çәkmәkdәdir.  Bununla belә, 

Çindә sonsuzluq 12,5% reproduktiv yaşlı insanı әhatә edir vә 20 il әvvәlkindәn dörd dәfә çoxdur. Yalnız 

Şanxayın baş sperma bankında saxlanılan spermanın üçdә bir hissәsi ÜST­nin standartlarına cavab verir. 

Yaponiya  әhalisi  2013­cü  ildә  0,21%  azalmış  vә  bu  azalma  dörd  il  ardıcıl  şәkildә  davam  etmişdir.  65 

yaşdan yuxarı әhali әmsalı gözlәnildiyi kimi hazırda 25%­dәn 2060­cı ilә tәxminәn  40% artacaq. Orta 

yaş hәddi demәk olar ki, 45 yaşa, 2040­cı ilә 55 yaşa yüksәlәcәk vә әhalinin sayı 127 milyondan 2060­cı 

ilә 87 milyona azalacaq. 

 

106 milyon. İntihar vә depressiya halları Yaponiyaya ildә $32 milyarda başa gәlmişdir. 2012­ci ildә 15 il 



әrzindә ilk dәfә olaraq intihar halları 30,000 az olmuşdur. Hindistanın әhalisi 2028­ci ildә Çinin әhalisini 

ötәcәk vә növbәti onilliklәr әrzindә artmaqda davam edәcәk. Asiya fermerlәri qocalır; Çin fermerlәrinin 

orta  yaş  hәddi,  proqnozlara  görә  2022­ci  ildә  50  yaşdan  yuxarı  vә  ya  hәtta  60  yaşdan  artıq  olacaqdır; 

Tailand fermerlәri üçün orta yaş hәddi 1985­ci ildәki 31 yaşla müqayisәdә 2010­cu ildә 42 yaş olmuşdur. 

Tәxminәn  5  milyon  insan  әrzaq  çatışmazlığı  şәraitindә  yaşayır.  Hindistanda  genetikası  dәyişdirilmiş 

әrzaq mәhsulları üzәrindә mәcburi nişanlanma 2013­cü ilin yanvar ayından tәtbiq edilmәyә başlamışdır. 

İndoneziya 14 emal edilmәmiş xam mineralın ixracına qadağan tәtbiq etmişdir. Çin bәzi az tapılan strateji 

nadir  torpaq  metallarının  ixracını  azaltmış,  yaxud  da  qadağan  etmişdir.  2030­cu  ilә  planlaşdırılmış 

layihәlәrin icrası davam edәrsә, Avstraliya Qәtәrdәn sonra STQ­nin istehsal hәcminә görә ikinci olacaq. 

Yaxın Şәrq әhalisinin tәxminәn üçdә biri 15 yaşdan aşağı yaş hәddindәdir; yerdә qalan hissәsi isә 15­29 

yaş arasındadır; vә  gәnclәr arasında işsizliyin orta sәviyyәsi 27% (gәnc qadınların tәxminәn 44%) tәşkil 

edir. Yeni mәşğulluq konsepsiyası siyasi qeyri­sabitliyin qarşısını almaqdan ötrü tәlәb olunur. 

 

Avropa:

 

2030­cu ilә Avropa әhalisi maksimum hәddә çatacaq, sonra isә azalacaq vә sonrakı 50 il әrzindә 



100 milyon insan itirәcәk. 2060­cı ilә AB­dә doğulan qadınların orta ömür uzunluğu  2010­cu ildәki 82,5 

yaşla  müqayisәdә  89.1  yaş  ola  bilәr;  kişilәrin  orta  ömür  uzunluğu  isә  2010­cu  ildәki  76,7  yaş  ilә 

müqayisәdә 84,6 yaş ola bilәr. 2050­ci ilә әhalinin tәxminәn 34% 60 yaşında vә daha yuxarı yaşda olacaq 

vә hәr bir pensioneri saxlayacaq işçilәrin sayı dördә birә azalacaq. Şәrqi Avropanın bir sıra ölkәlәrindә 

әhali 2050­ci ilә 15%­dәn artıq azala bilәr. Bununla belә, NEET  (15 ­ 29 yaş arasında) olan 14 milyon 

avropalı  rifah  vә  әmәk  qabiliyyәtinin  itirilmәsi  baxımından  AB­yә  hәftәdә  €3  milyarda  başa  gәlir. 

Avropada  aşağı  doğum  sәviyyәsi,  qocalma  vә  әhalinin  sayının  azalması  pensiya  vә  sosial  tәminat 

sistemindә  dәyişikliyә,  daha  çox  uşağın  doğulmasına  hәvәslәndirmәyә,  vә  beynәlxalq  münasibәtlәrә, 

mәdәniyyәt vә sosial struktura tәsir edәn immiqrant әmәk qüvvәsinin artmasına gәtirib çıxaracaqdır. AB­

nin digәr ölkәlәrinә köçәn yunan vә ispanların sayı 2007 vә 2013­cü illәr arası iki dәfә artmışdır. Strateji 

vә Beynәlxalq Tәdqiqatlar Mәrkәzi 2050­ci ilә müsәlman әhalinin sayının Fransada 25% vә Almaniyada 

33%  artacağını  proqnozlaşdırır.  Avropanın  Şәrqindәn  Qәrbinә  miqrasiya  kәnd  rayonlarından  şәhәr 

rayonlarına axın kimi davam etmәkdәdir. Rusiya әhalisi 1991­ci ildә pik nöqtәsinә ­ 149 milyona çatmış, 

sonra  isә  onillik  azalma  başlamış  vә  doğum  göstәricisinin  aşağı  düşmәsi,  ölüm  hallarının  vә 

emiqrasiyanın  artması  sәbәbindәn  ildә  tәxminәn  0,5%  hәcmindә  azalmışdır.  2011­ci  ildә  Rusiyanın 

iqtisadi aktiv әhalisinin tәxminәn 2,5%­i leqal miqrantlar olmuşdur.  

 

Latın  Amerikası:  Latın  Amerikası  vә  Karib  hövzәsi  ölkәlәri  12%  şumluq  torpağa,  8,5%  әhaliyә,  33% 

tәzә su ehtiyatlarına, 21% tәbii meşәlәrә vә mineral resurslara malikdir. Regionun tәxminәn 85% ­i 2030­

cu ilә kütlәvi şәhәr vә kәnd tәsәrrüfatı infrastrukturu investisiyaları tәlәb edәn  şәhәr olacaq. Tәxminәn 

2010­cu  ildә  53  milyon  insanla  müqayisәdә  47  milyon  insan  aclıq  vә  kifayәt  qәdәr  yemәk  qәbul 



etmәmәkdәn  әziyyәt  çәkirlәr.  Braziliya,  Ekvador,  Venesuela,  Qvatemala,  Honduras,  Nikaraqua    ixrac 

üçün  deyil,  әhalilәrini  yedizdirmәk  üçün  yerli  kәnd  tәsәrrüfatı  mәhsullarının  tәmin  edilmәsi  ilә  bağlı 

әrzaq tәhlükәsizliyinә dair qanunlar qәbul etmişlәr; doqquz ölkә dә bunu etmәyi planlaşdırır. Aclığa qarşı 

Meksika Milli Sәlib Yürüşü 2012­ci ildә 7 milyon insanla müqayisәdә yalnız bir ildә 43% ­ tәxminәn 4 

milyon insanı  aclıq mәngәnәsindәn xilas etmişdir.  

 

Latın Amerikasında 60 vә daha yuxarı yaşda olan әhalinin payı hәr şeydәn әvvәl 2012­ci ildә 10%­dәn 



2050­ci ildә 25%­dәk artacaq. Meksikada 2050­ci ilә әhalinin yarısı 43 yaşdan yuxarı olacaq vә orta yaş 

dövründә 18 yaşa yüksәlәcәk. Növbәti 20 il әrzindә Braziliyada doğum tempinin vә ömür uzunluğunun 

aşağı  düşmәsi  nәticәsindә  qoca  insanların  maliyyә  vәsaiti  ilә  tәmin  edilmәsi  imkanı  aşağı  düşәcәk; 

bununla  da,  nәsillәr  arasında  gәlәcәkdә  münaqişәlәrdәn  uzaq  olmaq  üçün  pensiyaya  çıxan  zaman 

ödәnilәn  kompensasiya  mәblәği  dәyişdirilmәli  vә  sosial  inteqrasiya  yaxşılaşdırılmalıdır.  Dünyada 

tәxminәn  12%  şumluq  torpaq  vә  şirin  su  ehtiyatının  üçdә  biri  vә  dünya  әhalisinin  8,5%­nә  malik  әrazi 

әrzaq mәhsullarının istehsalı üçün böyük potensiala malikdir. Peru GDO­nın idxalına 10 illik moratoriya 

tәtbiqini qüvvәdә saxlayır; Peru $3 milyard potensial illik gәlirlә üzvü әrzaq mәhsullarının (qәhvә, kakao, 

kvinoya,  banan)  dünya  ixracatçılarından  biridir.  Latın  Amerikası  vә  Karib  hövzәsi  ölkәlәri  faydalı 

qazıntıların  bәrpa  olunmayan  әn  mühüm  ehtiyatlarının  nәzәrәçarpan  hissәsinә  malikdirlәr;  Latın 

Amerikası    vә  Karib  Dövlәtlәri  Birliyi  (CELAC)  ölkәnin  faydasını  artırmaq  vә  yerli  әhalinin  hәyat 

sәviyyәsini  yaxşılaşdırmaq  üçün  tәbii  ehtiyatlar  üzәrindә  suverenitetin  artırılması  mәqsәdilә  yeni 

strategiyalar nәzәrdәn keçirir. 

 

Şimali  Amerika:  Regionun  bütün  ölkәlәrindә  60  vә  daha  yuxarı  yaşa  malik  әhalinin  payı  2012­ci  ildә 

19%­dәn 2050­ci ildә 27%­ә yüksәlәcәk. ABŞ­da yaşı 65 vә daha yuxarı olan insanların sayı gözlәnildiyi 

kimi 2009­cu ildә 40 milyondan 2030­cu ildә 72 milyona çatacaq. Hazırda, ABŞ­da bir yaşınadәk olan 

uşaqlar  әhalinin  azlıq  tәşkil  edәn  hissәsidir.  1980­ci  ildәn  etibarәn  yaşlı  pensionerlәrin  sayı  1,300% 

olmuşdur. MIT hesab edir ki, havanın çirklәndirilmәsi Birlәşmiş Ştatlarda ildә  tәxminәn 200,000 erkәn 

ölüm  hallına  sәbәb  olur.  ABŞ­da  әhalinin  2%­dәn  az  hissәsi  dünya  әrzaq  ixracının  әn  böyük  hissәsini 

tәmin  edir,  tәxminәn  47  milyon  amerikalı  isә  әrzağa  görә  talon  alıcılarıdır.  ABŞ­da  insanların  üçdә  iki 

hissәsi artıq çәkiyә malikdir vә ya piylәnmәdәn әziyyәt çәkir vә 8.3%­i isә şәkәr xәstәsidir. Orta hesabla, 

hәr  bir  amerikalı  hәr  il  253  funt  әrzaq  istehlak  edir.  “İstifadә  edilmәdәn  atılan”  әrzaq  miqdarının 

azaldılması әhali­resurs balansını dәyişә bilәr. Biotexnologiya, nanotexnologiya vә fәrdi genom tәbabәti 

sahәsindә uğurlar tibbi tәcrübәyә yenicә tәsir göstәrmәyә başlamışdır; buna görә dә, ömür uzunluğunun 

25­50  ildәn  sonra  son  dәrәcә  inkişafı  qaçılmaz  haldır.  Şimali  Amerika  fermerlәri  fermerliyi  iqlim 

dәyişikliyinә vә eksterimal hava şәraitinә qarşı daha davamlı etmәyin  vә qlobal istilәşmәyin Kanadada 

buğda  ixracını  necә  artıra  bilәcәyi  yollarını  arayırlar.    Vankuver,    Toronto  vә  Kalqari  kimi  Kanada 

şәhәrlәri reytinq üzrә yaşamaq üçün dünyanın әn әlverişli beş şәhәri sırasında yer alırlar. 

 

 

 



 

4. DEMOKRATİYANIN YAYILMASI  

Sәrhәdlәri vә ideoloji  fәrqliliklәri aşan vә fundamental insan hüquqlarının ümumi dәyәrlәrinә әsaslanan 

çoxtәrәflilik  vә  tәrәfdarlığın  artırılması  daha  demokratik  qlobal  idarәetmә  vә  siyasi  strukturun 

yaranmasının әsasını yaradır. Demokratiyaya doğru uzunmüddәtli meyliliyin güclü olmasına baxmayaraq, 

son  bir  neçә  il  әrzindә  mәtbuat  azadlığı  azalmaqdadır.  Bununla  yanaşı,  dayanaqlı  qlobal  demokratik 

sistemlәrdә  insan  hüquqları  uğrunda  özü­özlüyündә  tәşkil  olunan  hәrәkatlar  bütün  dünyada  baş  verir. 

Әsas sәbәbdәn ­ mütlәqiyyәt, siyasi repressiya, iqtisadi sistem, hakimiyyәtdәn sui­istifadә vә ya çörәyin 

qiymәtindәn  asılı  olaraq  daha  qlobal  düşüncәyә  malik,  publikaya  işlәmәyi  bacaran  müqәddәrat 

müdafiәçilәri küçәlәrә çıxır vә İnternetdә  görünmәmiş qüvvә nümayiş etdirirlәr. Onların fәal vә cәsarәtli 

olmaları  bütün  dünyada  başqalarını  ruhlandıraraq  kütlәvi  informasiya  vasitәlәrinin  vә  İnternetin 

kömәkliyi ilә geniş vüsәt alır. 

 

  Bununla  yanaşı,  әgәr  bu  hәrәkatlar  hazırkı  fәsildә  göstәrilәn  Qlobal  Problemlәrdәn  (su,  mütәşәkkil 



cinayәtkarlıq,  energetika,  maliyyә  qeyri­bәrabәrliyi,  әrzaq)  bir  neçәsini  hәll  etmәk  üçün  yeni,  daha 

sәmәrәli sistemlәr kimi formalaşmasalar, sonda onlar tәnәzzülә uğraya, demokratik nailiyyәtlәrini itirә vә 

hәtta  dünyanın  bir  çox  regionlarında  anarxiyaya  çevrilә  bilәrlәr.  Bundan  әlavә,  sabit  duruma  malik 

demokratiyalar  da  yaddan  çıxarmamalıdırlar  ki,  demokratiya  da  paslana,  yaxud  da  mәhv  ola  bilәr, 

xüsusilә dә, dövlәt qurumlarının vә özәl şirkәtlәrin xahişi ilә  ümumilikdә әhaliyә vә siyasi nümayişçilәrә 

nәzarәtin  güclәndirilmәsi  әsas  insan  hüquqlarına  riayәt  edilmәsini  sübhә  altına  alır.  İcra 

sәlahiyyәtlәrindәn  sui­istifadә  edilmәsi,  cәzasızlıq  vә  lobbilәşmә  gücünün  gündәn­günә  artması  bütün 

dünyada vәtәndaşların seçilmiş hökumәtә olan etibarını azaldır. Dünya әhalisinin aşağı tәbәqәsindәn olan 

insanlar  kimi  yalnız  85  insan  onların  qayğılarına  haqq  qazandırıldığını,  siyasi  tәsisat  vә  hökumәt 

orqanlarının  bitәrәfliyinin  aradan  qaldırıldığını  vә  iqtisadi  elitanın  maraqlarının  әksәr  insanların 

mәnafeyinә xidmәt etdiyini hesab edirlәr.  demokratiyanın plutokratiyaya çevrilmәsinin qarşısını almaq 

üçün  mәlumatlı  ictimaiyyәt,  müstәqil  mәhkәmә  sistemi  vә  azad  mәtbuat  mövcuddurmu?  Bәzilәri  belә 

hesab edirlәr ki, ictimai­siyasi hәlli yollarının әvәzinә bәzi lobbi şirkәtlәrin maliyyә gücünün artması ilә 

әlaqәdar  demokratiyanın  getdikcә  daha  çox  monetokratiyaya  çevrilmәsi  tәhlükәsi  artır.  Bu  gün,  $3+ 

trilyon illik gәlirә malik mütәşәkkil cinayәtkarlıq nә qәdәr hökumәt qәrarlarını satın alır? Dünya Bankı 

hesab  edir  ki,  bütün  mәnbәlәrdәn  daxil  olan  vәsaitin  $1  trilyondan  $1,6  trilyona  qәdәri  rüşvәt  şәklindә 

ödәnilir.  Demokratiyanın  әnәnәvi  formaları  bu  tәhlükәlәrә  qarşı  dura  bilәrmi,  yaxud  artan  qlobal 

vicdanlılıq vә yeni kommunikasiya vasitәlәri daha inkişaf etmiş demokratik idarәetmә formalarını yarada 

bilәrmi? 

 

Bütün dünyada demokratiyanın qәbul edilmәsi vә reallaşmasının fәrqli olmasına baxmayaraq, bir qayda 



olaraq belә hesab edilir ki, demokratiya mәsuliyyәtli vәtәndaşlar vә siyasi prosesdә iştiraka sövq edәn vә 

әsas hüquqlara zәmanәt verәn hәssas hökumәt arasında münasibәtdir. Әksәr insanlara fayda gәtirәn qanun 

vә  tәsisatlar,  fәrdi  hüquqların  tәminatı  hesabatlılığın  tәmin  edilmәsi  üçün  güclü  vәtәndaş  cәmiyyәtinin 

qarantıdır  vә  mütәşәkkil  cinayәtkarlıq,  korrupsiya,  kütlәvi  informasiya  vasitәlәri  üzәrindә  mülkiyyәt 

hüququ, korporativ inhisarlıq, lobbiçiliyin artması vә cәzasızlığa qarşı mübarizәdә hәlledici әhәmiyyәtә 

malikdir. 

 

Freedom  House  tәşkilatının  fikrincә,  dünyanın  siyasi  vә  vәtәndaşlıq  azadlıqları  2013­cü  ildә  sәkkiz  il 



ardıcıl şәkildә pislәşmiş vә 54 ölkәdә aşağı düşmüş, 40 ölkәdә isә yaxşılaşma müşahidә edilmişdir. 2014­

cü il tarixli hesabatda qeyd edilir ki, siyasi, mәhkәmә, iqtisadi, tәhlükәsizlik, mülki cәmiyyәtdә vә kütlәvi 

informasiya  vasitәlәrindә  “müasir  avtoritarizm”  aktivlәşmiş,  siyasi  plüralizm  isә  aşağı  düşmüşdür. 

Demokratik dәyәrlәrdәn yararlanan insanların payı 88 ölkәdә yaşayan әhalinin 40%­nә enmişdir (2012­ci 

ildә 90 “azad” ölkәdә yaşayanların 43%); 59 “qismәn azad” ölkәnin әhalisinin 25%­ni vә “qeyri­azad” 

statusa  malik  48  ölkәnin  әhalisinin  isә  35%­ni  (tәxminәn  2.47  mlrd.  insan)  tәşkil  etmişdir.  Seçim 

demokratiyanın  sayı  122  ölkәyәdәk  artmışdır.  Bununla  belә,  nümayәndә  demokratiyanın  vә  sәsvermә 

sistemlәrinin  aktuallığı  şübhә  altına  alınır  vә  İnternet  dövrünün  sürәtinә  ayaqlaşmalıdır.  2014­cü  ildә 

keçirilәcәk  40­dan  yuxarı  milli  seçki  kampaniyası  dünyanın  42%  әhalisini  әhatә  edir.  Bu,  insanların 

elektorat  demokratiyaya  olan  inamının  artmasının  barometri  olacaqdır.  EIU­nin  Demokratiya  İndeksinә 

görә  2012­ci  ildә  yalnız  25  ölkә  (dünya  әhalisinin  11%­ni  әhatә  edәn)  “tam  demokratik”  kimi  tәsnif 

edilәcәk, 37 ölkә ­ “hibrid rejimli”, 51 ölkә isә “avtoritar rejimli” (әksәr hissәsi Çindә olmaqla, tәxminәn 

2,6 milyard insan) hesab edilәcәk.

 


Freedom  House  hәmçinin  belә  bir  qәnaәtә  gәlmişdir  ki,  son  bir  neçә  il  әrzindә  Mәtbuat  Azadlığı  hәm 

avtoritar,  hәm  dә  demokratik  rejimlәrdә  aşağı  düşmüşdür.  2012­ci  ilin  qiymәtlәndirmәlәrinә  görә,  63 

ölkәdә  yaşayan  dünya  әhalisinin  yalnız  14%­i  nisbәtәn  “pulsuz”  kütlәvi  informasiya  vasitәlәrindәn 

istifadә  edir,  70  ölkәdә  yaşayan  әhalinin  43%  “qeyri­azad”  mühitdә  yaşayır.    Sәrhәdsiz  Reportyorlar 

tәşkilatı  tәrәfindәn  2014­cü  il  üçün  azad  kütlәvi  informasiya  vasitәlәri  göstәricisi  dә  bütün  dünyada 

informasiya  azadlığı  vә  mәlumatlı  olmaq  azadlığı  göstәricisinin  aşağı  düşdüyünü  qeyd  edir.  Regional 

qiymәtlәndirmә (0­100 şkalası üzrә 0 – tam azadlığın verilmәsi, 100 – ümumiyyәtlә azadlığın olmaması) 

Avropa  üçün  17,6,  Amerika  üçün  30,3,  Afrika  üçün  35.6,  Asiya­Sakit  okean  hövzәsi  üçün  42,2,  Şәrqi 

Avropa  vә  Mәrkәzi  Asiya  üçün  45,5,  elәcә  dә  Yaxın  Şәrq  vә  Şimali  Afrika  regionu  üçün  48,7  balı 

göstәrir.  Jurnalistlәrin  Müdafiәsi  Komitәsi  mәlumat  verir  ki,  1992­ci  ildәn  bәri  1040  jurnalist  qәtlә 

yetirilmiş  vә  bu  cinayәt  halının  614­ü  cәzasız  qalmışdır.  2013­cü  ildә  100  qәtlә  yetirilmiş  jurnalistdәn 

tәxminәn 70­i tәsdiq edilmiş motivlәr üzrә qәtlә yetirilmiş, onlardan 4 nәfәri KİV işçisi olmuş, 25 nәfәr 

isә  tәsdiq  edilmәmiş  motiv  üzrә  qәtlә  yetirilmişdir.  BMT­nin  2012­ci  ildә  qәbul  edilmiş  Jurnalistlәrin 

Tәhlükәsizliyinin  Tәmin  edilmәsi  üzrә  Tәdbirlәr  Planı  BMT­nin  müxtәlif  tәsisatlarının  vә  vәtәndaş 

cәmiyyәti  qruplarının  milli  vә  qlobal  sәviyyәlәrdә  çalışan  jurnalistlәrin  tәhlükәsizliyinә  yardım  etmәk 

üçün fәaliyyәtin 100 istiqamәtini tәsvir edir. 

 

İqtisadi qeyri­sabitlik sәbәbindәn mürәkkәblәşәn demoqrafik irәlilәyiş vә tәkmillәşәn  tәhsil daha qlobal 



demokratik  sistemә  olan  tәlәbatı  artırır.  Bir  az,  yaxud  da  heç  müdafiә  olunmayan  qaçqınların  sayı 

artmaqdadır vә çox vaxt insanlar demokratik prinsiplәr naminә öz hәyatlarını risk altına qoyurlar. 2013­

cü il Qlobal Kölәlik İndeksi hesab edir ki, bütün dünyada 29.8 milyon . insan müasir kölәlik şәraitindә 

yaşayır  vә  MӘT­nin  qiymәtlәndirmәsinә  görә  tәxminәn  21  milyon  .  insan  mәcburi  әmәyin  qurbanına 

çevrilmişdir. Müәyyәn әlillik formasına malik Yer kürәsi әhalisinin tәxminәn 15%­i әvvәlki kimi fiziki, 

sosial, iqtisadi vә davranış sәddi ilә üzlәşir. 

 

Köhnә  ideoloji,  siyasi,  etnik  vә  milli  irslәr  nәzәrdәn  keçirilmәli  vә  beynәlxalq  qanunlar  qazanılan 



hüquqların  müdafiәsini  vә  demokratiyaya  gedәn  uzunmüddәtli  istiqamәti  müәyyәn  etmәlidir.  Yeni 

demokratiyalar  vәtәndaşların  etibarını  qazanmaq,  sosial  münaqişәni  minimuma  endirmәk  vә  barışıq 

prosesini lәngitmәmәk üçün әvvәllәr mövcud olmuş hakimiyyәtdәn sui­istifadә hallarının nәticәlәrindәn 

dәrs almalıdırlar. Bir az, yaxud da heç müdafiә olunmayan qaçqınların sayı artmaqdadır vә demokratik 

prinsiplәr naminә öz hәyatını risk altına qoymaq tәlәb olunur.

 

Qlobal  demokratik  sistemlәrin  inkişafına  yardım  edәn  bәzi  faktorlar  özlәrinә  informasiyaya,  daha 



demokratik  tәsisatlara,  diplomatiya  bilgisinә,  mәlumatlardan  birgә  istifadәyә,  qlobal  miqyasda  mәcburi 

öhdәliklәr  tәtbiq  edәn  beynәlxalq  qaydalara,  elәcә  dә  günü­gündәn  sayı  vә  nüfuzu  artan  beynәlxalq   

qeyri­hökumәt  tәşkilatlarına  çıxışı  artıraraq  yaxşı  tәhsilә  malik  dünya  ictimaiyyәti  üçün    beynәlxalq 

alәmdә  qәbul  edilmiş  standartları  daxil  edirlәr.  Romanın  Beynәlxalq  Cinayәt  Mәhkәmәsi  Statutu  122 

iştirakçı dövlәtә vә 139 imzalamaq hüququ olan dövlәtә malikdir vә hesabatlılığı artırmaq vә cәzasızlıq 

hallarını  azaltmaq  üçün  beynәlxalq  potensialı  günü­gündәn  güclәndirir.  Dünyanın  50  ölkәsindә  Pirat 

Partiyalar  kimi  yeni  partiyalar  (Tunis  Әrәb  Baharından  sonra  yaranan  partiyalar  daxil  olmaqla)  birbaşa 

demokratiyaya  vә  hökumәtdә  iştiraka,  mülki  hüquqlara,  şәffaflığa  vә  azad  bilik  vә  informasiya 

mübadilәsinә dәstәk olurlar. 

Daha çox iştirakçı demokratiyanın mövcudluğu elektron hökumәtdәn biz­hökumәtә yüksәlә bilәr. e­nәsil 

daha sәrhәdsizdir vә yeni dünyalar açmaq niyyәtindәdir. Bütün dünyada aparılan imza toplantısı sadәcә 

milli mәhkәmә sistemlәrinә arxalanmır, ictimaiyyәtin iştirakı ilә hökumәt mәmurlarının vә iri tәşkilatların 

qәrar qәbul etmәlәrinә vә hesabatlılıqlarına tәsir göstәrmәyә başlayır. Xәbәrlәr müstәqil şәkildә yayılır vә 

ya tәsdiq edilir. Bәzilәri söylәyirlәr ki, İnternetә çıxış cәmiyyәtin mәlumatlandırılması, fikir vә toplantı 

azadlığı  üçün  bir  vasitә  kimi  insan  hüquqlarının  bir  hissәsi  (kitabxanalar  kimi)  olmalıdır.  BMT­nin 

“Rәqәmsal  Әsrdә  Özәl  Hәyatın  Toxunulmazlığı  Hüququ”  haqqında  2013­cü  il  dekabr  tarixli  qәtnamәsi 

bütün  ölkәlәri  elektron  müşahidә,  rәqәmsal  ünsiyyәtin  güclәndirilmәsi  vә  anket  mәlumatlarının 

toplanması  kimi  “demokratik  cәmiyyәtin  fundamental  prinsiplәrini”  pozan  fәaliyyәtlәrin  aradan 

qaldırılması üçün tәbdirlәr görmәyә çağırır. 

 

Tәhsilli vә düzgün mәlumatlı ictimaiyyәtin demokratiya üçün zәruri faktor olduğundan; dezinformasiya, 



kiber savaş, siyasi baxımdan әsaslandırılmış hökumәt nәzarәti vә senzurası, müxbirlәrin özünü­senzurası 

vә  İnternet  vә  digәr  media  üzәrindәn  maraq  qrupu  nәzarәtinin  necә  qarşısının  alınmasını  vә  buna  qarşı 



necә mübarizә aparılmasını öyrәnmәk vacibdir. Dini etiqada görә ayrı­seçkilik qanunları, elәcә dә ateist 

vә dini olmayan qruplara qarşı qanunlar lәğv edilmәlidir. 

 

Demokratik cәrәyanlar bir – biri ilә mübarizә aparmadığı vә humanitar böhranların demokratik rejimlәrә 



nisbәtәn avtoritar rejimlәr altında daha uyğun olduğu halda genişlәnәn demokratiya gәlәcәk üçün sülhün 

vә  әdalәtin  yaradılmasında  kömәk  edәcәk.  Belә  ki,  uğursuz  dövlәtlәrә  vә  ya  dövlәtlәr  daxilindәki 

bölgәlәrә  yardım  etmәk  üçün  beynәlxalq  prosedurlara  vә  öz  vәtәndaşlarına  vә  ya  digәrlәrinә  dövlәtin 

müәyyәn tәhlükә yaratdığı zaman müdafiә strategiyalarının tәşkilinә ehtiyac duyulur.   

 

Yerlәrdә demokratiyaya qarşı tәhlükәlәrә yönәlmiş strategiyaların mövcud olması, dünya әhalisinin 10%­



dәn azının qeyri­demokratik ölkәlәrdә yaşaması, İnternet vә media azadlığının qorunmasının beynәlxalq 

miqyasda tәmin edilmәsi, , hüquq­mühafizә orqanlarının siyasi vә ya digәr müdaxilәlәr olmadan fәaliyyәt 

göstәrmәlәri vә bir çox demokratik seçkilәrdә sәs verәn nümayәndәlәrin sayının 60% keçmәsi halında 4­

cü Çağırışa ciddi şәkildә müraciәt olunacaq.  

 


Yüklə 1,04 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin