2013­14 GӘLӘCӘYİn durumu


Sәhiyyәnin  maliyyәlәşdirilmәsi



Yüklə 1,04 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə8/14
tarix11.01.2017
ölçüsü1,04 Mb.
#5097
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   14

Sәhiyyәnin  maliyyәlәşdirilmәsi:    Sәhiyyәnin  maliyyәlәşdirilmәsi  hazırda  $28  milyarda  çatmaq  üçün 

1990­cı ildәn bәri 500% artmışdır. İnkişaf, habelә sәhiyyә üçün yeni vәdlәr verilmiş vә bunun nәticәsindә 

2015­ci ilә vә bundan sonrakı illәrdә ildә $80 milyard vәsait әlavә olunacaq. Bununla belә, son 20 ildә 

sәhiyyә  vә  tibbi  xidmәtlәr  sahәsindә  nәzәrәçarpan  yaxşılaşmalar  lәng  iqtisadi  artım    vә  dövlәt 

büdcәlәrindә  mövcud  olan  kәsirlәr  sәbәbindәn  tәhlükәli  sәviyyәyә  azala  bilәr.  Bu  problemi  hәll  etmәk 

üçün Vaksinlәr vә İmmunlaşdırma üzrә Qlobal Alyans İmmunlaşdırmanın Beynәlxalq Maliyyәlәşdirmә 

Mexanizmini yaratmışdır. Bu fond fond birjasında vaksin istiqrazları buraxmaq üçün donor tәşkilatlarının 

uzunmüddәtli yatırımlarından istifadә edir. O 2006­ci ildәn bәri 370 milyondan artıq uşağı peyvәnd etmiş 

vә 5,5 milyondan artıq hәyatı xilas etmiş Alyansın 47,2% proqramlarını maliyyәlәşdirmiş investorlardan 

$4,5 milyard toplamışdır. Bu fond Standard and Poor’s şirkәtinin AA+ reytinqinә malikdir. Bundan әlavә, 

Avropa Birliyinin Horizon 2020 proqramı  AB­dә biotibbi tәdqiqatlar üçün €8 milyardlıq büdcәni idarә 

edәcәk. Hazırda, cari vә arzu edilәn qlobal sәhiyyә statusu arasında fәrqi aradan qaldırmaq üçün әn vacib 

parametr  sәhiyyәnin davam edәn vә istiqamәtlәndirilәn qlobal maliyyәlәşdirilmәsidir. 

 

2011­ci ildә inkişaf edәn ölkәlәrdә körpәlәrin 83%­nin bir dozaya görә 20 sentlik  adekvat DTG peyvәndi  



(difteriya,  tetanus  vә  göyöskürәk)    almalarına  baxmayaraq,  dünyada  22  milyon  körpә  hәr  il 

immunlaşdırılmamış qalır. 

 

İnfeksion xәstәlәr: İnfeksion xәstәliklәrdәn ümumi ölüm hallarının faizi 1998­ci ildә 25%­dәn 2010­cu 

ildә  16%­ә  enmişdir,  baxmayaraq  ki,  bu  dövrdә  antibiotiklәrә  qarşı  davamlılıq  halları  da  yaranmışdır. 

İnfeksion xәstәliklәr beş yaşınadәk uşaqların ölüm sәbәblәrinin 67%­ni tәşkil edir (pnevmoniya, diarreya, 

malyariya vә qızılca). 

 

Yoxsulluq, urbanizasiya, sәyahәt, immiqrasiya, ticarәt, heyvanların yaşadıqları әraziyә artam müdaxilә vә 



heyvandarlıq  mәhsullarının  sürәli  istehsalı,  infeksion  orqanizmlәrin  hәmişә  olduğundan  qısa  zaman 

әrzindә daha çox insana keçmәsi yeni pandemiyalar yarada bilәr. Yer kürәsi әhalisinin  tәxminәn yarısı 

bir neçә endemik xәstәliklәrlә birbaşa tәmasdadırlar. Orta hesabla, nisbәtәn yeni infeksion xәstәlik son 40 

il әrzindә hәr il aşkar edilir. Vәba, çikunqun, sarı qızdırma, denge, meningit, hemorra titrәtmә vә difteriya 



kimi  köhnә  xәstәliklәr  yenidәn  baş  qaldırır.  Son  altı  ildә  1,100­dәn  artıq  epidemiya  tәsdiq  edilmişdir. 

Yeni  patogen  mikroorqanizmlәrin  tәxminәn  75%­i  zoonoz  mikroorqanizmlәrdir  (onlar  digәr  növlәrdәn 

insana  keçirlәr)  vә  getdikcә,  daha  da  arta  bilәrlәr.  Yeni  qiymәtlәndirmәyә  görә,    ayrılıqda  mәmәli 

heyvanlarda 320,000 virus mövcuddur vә onların әksәriyyәti hәlә aşkar edilmәmişdir. Alimlәr söylәyirlәr 

ki,  vәhşi  tәbiәtdә  gizlәnә  bilәcәk  patogen  mikroorqanizmlәr  üzrә  mәlumatların  toplanması  onların 

insanlara  keçmәsindәn  qabaq  mütәxәssislәrә  gәlәcәk  alovlanmanı  aşkar  etmәkdә  vә  qarşısını  almaqda 

kömәk  edә  bilәr.  Heyvanların  virus  xәstәliklәrinin  erkәn  tәdqiqatı  epidemiyaların  insanlara  keçmәsinin 

qarşısını almaqdan ötrü Afrika, Çin vә Cәnubi Asiyada aparılır. 

 

Vәrәm:    Hazırkı  bir  çox  insan  әvvәlki  illәrә  nisbәtәn  daha  çox  vәrәm  xәstәliyinә  tutulmuşdur, 

baxmayaraq  ki,  onun  miqyası  2006­cı  ildәn  aşağı  düşmüş  vә  DOTS­nin  müalicәsi  85%  uğurla  müalicә 

olunur.  2011­ci  ildә  1.4  milyon  insan  vәrәm  xәstәliyindәn  vәfat  etmiş  vә  8.7  milyon  insan  vәrәm 

virusunun  daşıyıcısı  olmuşdur.  Vәrәmin  cari  ekspress­sınaqları  vә  hәssaslığın  potensial  yoxlanması 

әhәmiyyәtә  malik  ola  bilәr.  Vәrәm  Әleyhinә  Peyvәnd  (BSJ)  vaksinasiyası  bütün  hallarda  tövsiyә 

olunmur; vәrәmin profilaktikası üçün 11 yeni vaksin işlәnib hazırlanma mәrhәlәsini keçir. 

 

ÜST­nin qiymәtlәndirmәsinә görә, 2012­ci ildә 450,000 insan dәrman preparatlarına qarşı davamlı olan 



daha  tәhlükәli  vәrәm  xәstәliyinә  tutulmuşdur  (MDR­TB);  vә  bunun  da  nәticәsindә,  170,000  ölüm  halı 

qeydә alınmışdır. MDR­TB diaqnozlu insanların sayı 2011­ci vә 2012­ci illәrdә iki dәfә artmış vә bütün 

dünyada  94,000­nә  çatmışdır;  bu  xәstәlik  demәk  olar  ki,  bütün  ölkәlәrdә  mövcuddur.  Bununla  belә, 

MDR­TB 2012­ci ildә dörd insandan birindә aşkar edilmişdir. 2012­ci ilin sonunda 92 ölkәdә heç olmasa, 

dәrman preparatına qarşı davamlı vәrәm xәstәliyinin 1 halına tәsadüf edilmişdir. Orta hesabla, MDR­TB 

xәstәliyinin  9,6%­i  dәrman  preparatlarına  qarşı  geniş  davamlılıq  xüsusiyyәtinә  malik  olur.  Yeni 

Minilliyin  Astanasında  İnkişaf  Mәqsәdinin    2015­ci  ilә  vәrәm  epidemiyasının  dayandırılması  vә 

kökündәn mәhv edilmәsi tәlәbinә nail olunacaq.  

  

Unudulmuş tropik xәstәliklәr: Әlavә olaraq 2 milyard insan 1990­cı ildәn yaxşılaşdırılmış içmәli suya 

çıxış әldә etmişdir, lakin hazırda, 11% vә ya 768 milyon insan әvvәlkitәk bu cür tәhlükәsiz çıxışa malik 

deyil.  İnkişaf etmәkdә olan ölkәlәrin yarıdan çoxu çirkli su vә pis sanitar şәraitlәrlә bağlı xәstәliklәrdәn 

әziyyәt  çәkirlәr.  Diarreya  ildә  2  milyon  ölüm  halına  sәbәb  olur  vә  bu,  adәtәn  beş  yaşınadәk  uşaqlar 

arasında müşahidә olunur. ÜST­nin qiymәtlәndirmәlәrinә görә 2,7 milyard insan 2015­ci ildә әsas sanitar 

xidmәtlәrә çıxışa malik deyil. 17 unudulmuş tropik xәstәlik, parazit vә bakterial infeksiya mövcuddur ki, 

onlar    dünyada  yoxsul  әhali  arasında  әn  geniş  yayılmış  xәstәliklәrdir,  mәsәlәn  şistosomoz,  denge 

titrәtmәsi  vә  onxoserkoz.  Onlar  öz    qurbanlarını  kor  edir,  әmәk  qabiliyyәtlәrini  itirmәlәrinә  gәtirib 

çıxardır,  onları  çirkinlәşdirir  vә  yoxsulluq  vә  xәstәliyә  düçar  edir.  Yoxsul  rayonlarda  әhali  sıxlığının 

artması vә  sanitariya sahәsindә lәng inkişaf bu xәstәliklәrin aktiv olmasına gәtirib çıxarır. 

 

ÜST mәlumat verir ki, 2010­cu ildә 711 milyon insan müalicә almış vә onların dörddә biri unudulmuş 



tropik  xәstәliklәrdәn  müalicә  olunmuşlar  (limfatik  filyariatoz,  onxoserkoz,  şistosomoz  vә  torpaqdan 

keçәn qelmentozlar). ÜST, son beş il әrzindә 235 milyon insanın  şistosomoz (bilqarsiya) xәstәliyindәn 

müalicә  olunacaqlarını  proqnozlaşdırır,  bәzi  müşahidәçilәr  isә  onun  aradan  qaldırılacağını  söylәyirlәr. 

Drakunkulez halları 2011­ci ilin yanvar ­ sentyabr ayları arasında 1,006 haldan 2012­ci ilin hәmin dövrü 

üzrә  521  hala  düşmüşdür.  Hazırkı  dövrdә  hәr  iki  xәstәlik  aradan  qaldırılmışdır.  ÜST  2020­ci  ilә 

frambezanı  aradan  qaldırmağı  planlaşdırır.  Qızılcadan  ölüm  halları  2000­ci  vә  2011­ci  illәr  arası  71% 

azalmışdır. 

 

  İİV/QİÇS:

 

Tәxminәn  36  milyon  insan  QİÇS­nin  qurbanı  olmuşdur.  Bu  xәstәliyә  yoluxmuş  insanlar 



müalicәyә  başlamağa  imkan  tapmamış  yeni  İİV  infeksiyaları  yaranır;  lakin,  antiretrovirus  terapiyanın     

(ART)  yaranması  vә  “test  vә  müalicәsinin”  yayılması  QİÇS  epidemiyasının  inkişaf  trayektoriyasını 

dәyişmişdir.  Bu  zaman  müxtәlif  bahalı  olmayan  testlәrdәn  (bir  neçә  sent  dәyәrindә)  istifadә  edilir, 

barmaqdan qan vә ağız boşluğundan yaxma götürülür vә 1­20 dәqiqәdәn sonra nәticәsi mәlum ola bilir. 

 

ART virus yükünü o sәviyyәyә azaldır ki, onu aşkar etmәk mümkün olmur vә müalicә onun başqasına 



ötürülmәsinin  mümkünsüz  edir.  Tәxminәn  60%  İİV  daşıyıcıları  öz  İİV  durumları  haqda  mәlumatlı 

olmurlar.  Aşağı  gәlirә  malik  ölkәlәrdә  bir  insana  lazım  olan  antoretrovirus  preparatlarının  mәblәği  ildә 

$137  tәşkil  edir  vә  bәzi  yerlәrdә  isә  pulsuz  paylanılır.  700,000  QİÇS  xәstәsi  kombinә  edilmiş 

antiretrovirus  terapiyasının  kömәkliyi  ilә  ölüm  mәngәnәsindәn  xilas  ola  bilmişlәr.    2012­ci  ildә  demәk 



olar  ki,  10  milyon  insan  ART  almışdır.  BMT­nin  İİV/QİÇS  üzrә  Birlәşmiş  Proqramının 

qiymәtlәndirmәlәrinә görә 35,3 (32.2 – 38.8) milyon insan 2012­ci ildә İİC daşıyıcısı olmuşlar. Bu rәqәm 

әvvәlki  illәrlә  müqayisәdә  artmış,  çünki  getdikcә  daha  çox  insan  ART  almaqdadır  vә  bu  da,  İİV­nin 

QİÇS­yә keçmәsinin qarşısını alır. Son 12 il әrzindә yeni İİV infeksiyaya tutulma hallarının sayı 33%­dәn 

artıq  azalmışdır.  26  ölkәdә  İİV  xәstәliyi  50%­dәn  artıq  azalmış,  lakin  infeksiyanın  yayılma  sürәti 

әvvәlkitәk  Şәrqi  Avropada,  Yaxın  Şәrqdә  vә  Şimali  Afrikada  artmaqdadır.  QİÇS  ilә  bağlı  xәstәliklәr 

2005­ci  ildәki  2,3  milyondan  2012­ci  ilә  1,6  milyona  azalmış,  lakin  tәәssüf  ki,  HVTN­505  vaksini 

uğursuzluğa  uğramış  vә  hazırda  sınaqlar  davam  etdirilir;  bununla  belә,  әksәr  insanlar  hesab  edirlәr  ki, 

QİÇS pandemiyasının dayanaqlı şәkildә aradan qaldırılması üçün vaksinin tәmin edilmәsi vacibdir. 

 

Truvada (gündәlik antiretrovirus hәblәri) İİV infeksiyasına yoluxma riskini azaltmaq üçün ABŞ­da qәbul 



edilmiş  ilk  preparatdır.  ABŞ­ın  Әrzaq  Mәhsulları  vә  Dәrman  Preparatları  üzrә  Ofisi  bu  dәrman 

preparatının  istifadәsini  16  iyul  2012­ci  il  tarixdә  tәsdiq  etmişdir.  Qeteroseksual,  homoseksual  vә 

infeksiyalı  narkotik  vasitәlәr  qәbul  edәn  şәxslәrdә  İİV  ilә  kontaktda  olmazdan  әvvәl  qabaqlayıcı  tәdbir 

kimi kliniki sınaqlar aparılmışdır. Onun istifadәsini davam etdirmәk üçün sınaq tәlәblәrinә riayәt edilmiş, 

nәticәlәr kifayәt qәdәr yaxşı olmuşdur. Truvada yeni preparat olaraq qalır, buna görә dә o, ART preparatı 

ilә müqayisәdә az tәsirә malikdir. 

 

Böyük  viruslara  hücum  etmәk  üçün  bir  neçә  kiçik  virus  aşkar  edilmiş  vә  bununla  da,  xәstәliyin  yeni 



sağalma  marşrutu  müәyyәn  edilmişdir.  QİÇS  xәstәliyi  dәrmanları  barәdә  ilk  hesabatlar  kәnara 

qoyulmuşdur,  çünki  immun  sistemi  artan  bir  yeni  doğulmuş  körpәdәn  başqa,  digәr  xәstәlәrin  T­

hüceyrәlәrindә  iri  vә  qabaqcadan  görünmәyәn  latent  İİV  virusları  qalmaqda  davam  etmişdir,  lakin 

tәdqiqatlar  davam  edir  vә  uğurlu  olduqları  zaman,  bu  xәstәlәri  ömür  boyu  ART  preparatını  qәbul 

etmәkdәn xilas etmәk mümkün olacaqdır. 

 

Malyariya: Cәnub­Şәrqi Asiyada artemizinin dәrman preparatına qarşı davamlı olan malyariyanın aşkar 

edilmәsinә  baxmayaraq,  malyariyadan  ölüm  halı    ÜST­nin  mәlumatlarına  görә  2000­ci  ildәn    25%    vә 

Afrika  regionunda  33%  azalmışdır.  Bundan  әlavә,  uşaqlar  arasında  malyariya  xәstәliyindәn  ölüm  halı 

2000­ci  ildәn  51%  aşağı  düşmüşdür.  2010­cu  ildә  219  milyon  yoluxma  qeydә  alınmış  vә  bunlardan 

660,000  insan  vәfat  etmişdir.  Qeydt  Fondu  tәrәfindәn  $2  milyardlıq  yardım  kimi  100  milyon  davamlı 

ağcaqanad әleyhinә torlar paylanmışdır. Malyariyaya qarşı vaksinin ilk klinik sınağı uğurlu olmuşdur. 

 

Poliomielit:  Yalnız  üç  ölkә  (Әfqanıstan,  Nigeriya  vә  Pakistan)  1988­ci  ildә  125­dәn  artıq  ölkәlәrlә 

müqayisәdә  2013­cü  ildә  әvvәlkitәk  poliomilit  üzrә  endemik  ölkәlәr  olaraq  qalırlar.  Poliomielitin  lәğv 

edilmәsi  üzrә  göstәrilәn  sәylәr  nәticәsindә  2012­ci  ildә  nәzәrәçarpan    irәlilәyişin  әldә  edilmәsinә 

baxmayaraq,  2013­cü  ildә  Somalidә  (170),  Keniyada  (14)  vә  Cәnubi  Sudanda  (3)  yeni  alovlanma 

müşahidә  edilmişdir  vә  Suriya  vә  İsraildә  son  hadisәlәri  nәzәrә  almasaq,  bunların  ümumi  sayı  285 

olmuşdur  (2012­ci  illә  (223)  müqayisәdә).  2018­ci  ilәdәk  poliomielitin  kökündәn  lәğv  edilmәsi 

kampaniyası  1  milyard  uşağı  peyvәndlә  tәmin  etmәk  üçün  $5,5  milyard  hәcmindә  (әlavә  olaraq  $1,5 

milyard lazım olacaq) maliyyә öhdәliyinә malikdir. Narahatlıq doğuran mәsәlә,  2012­ci ildә irimiqyaslı 

nailiyyәtlәrә  nail  olunması  vә  bu  uğurları  qoruyub  saxlamaq  vә  poliomielitdәn  azad  ölkәlәrin  bu 

infeksiyaya yoluxmamaları üçün bütün poliovirusların  ötürülmәsinin qarşısını almaq üçün az imkanlara 

malik olunmasından ibarәtdir. 

  

 

Xroniki  xәstәliklәr:  Dünya  qocalmağa  doğru  getdiyindәn  vә  daha  çox  oturaq  iş  vә  xroniki  xәstәliklәr 



ürәk  xәstәliyinә  vә  insulta  yol  açdığından,  bu  cür  xәstәliklәr  Subsahara  Afrikası  istisna  olmaqla,  ölüm 

hallarının  vә  әlilliyinin  әsas  sәbәblәri  kimi  infeksion  xәstәliklәri  nәzәrәçarpan  dәrәcәdә  ötüb  keçiblәr. 

Yaşa görә ölüm halı vә әllilik sәviyyәsi bir çox xәstәliklәr üzrә azalmış, lakin şәkәr diabeti, Alsqeymer 

xәstәliyi vә xroniki böyrәk xәstәliyi istisna tәşkil edir. Әsas “risk faktorlarının” qarşısını almaq mümkün 

deyil:  yüksәk  qan  tәzyiqi,  siqaret  çәkilmәsi,  spirtli  içki  qәbulu,  havanın  çirklәnmәsi  vә  düzgün 

qidalanmama. Ürәk­damar xәstәliklәri qeyri­infeksion xәstәliklәrdәn yaranan әksәr ölüm hallarının әsas 

sәbәbidir, ildә 17,3 milyon insan  bu xәstәlikdәn vәfat edir, sonra isә xәrçәng xәstәliyi (7.6 milyon), nәfәs 

yolları xәstәliklәri (4,2 milyon) vә diabet (1.3 milyon). 

 

Bioterrorizm:  Bioterrorizmlә  mübarizә  aparmaq  mәqsәdilә  biosensorların  tәkmillәşdirilmәsi  üzrә  elmi 

işlәmәlәr  artırılmış  vә  ümumi  vaksinlәr  istәnilәn  ölüm  infeksiyalarının  qarşısını  almaqdan  ötrü  immun 

sistemi  stimullaşdırır.  Bu  cür  vaksinlәr  bütün  dünyada  yanğınsöndürәnlәr  kimi  potensial  şәkildә  tәmin 


edilә  bilәrlәr.  Gәlәcәyin  qeyri­müntәzәm  sintetik  bioloji  laboratoriyalarından  yeni  problemlәr  yarana 

bilәr.  Biologiya  sahәsindә  tәhlükәsizlik  mәsәlәlәri  üzrә  daha  artıq  mәlumat  әldә  etmәk  üçün  Qlobal 

Çağırış 10­a baxın. 

 

Strategiya:  Endemik xәstәliklәrin hәlli üçün әn  yaxşı üsul: erkәn aşkaredilmә, dәqiq diaqnoz, operativ 

tәcridetmә, şәffaf informasiya vә kommunikasiya infrastrukturu,  tәmiz işmәli suya sәrmayә yatırımının 

artırılması, sanitariya vә әllәrin yuyulması, elәcә dә mövcud tibbi texnologiyalardan (preparatlar, cihazlar, 

bioloji mәhsullar, tibbi vә cәrrahiyә prosedurları, yardımçı sistem vә tәşkilati sistemlәr) istifadә etmәklә 

optimallaşdırmadır.  ÜST­nin  elektron  sәhiyyә  sistemi,  smart­telefon  texnologiyası,  Beynәlxalq  tibbi 

prosedurlar,  immunlaşdırma  proqramı  vә  Qlobal  Mәlumatlandırma  vә  Әks  Tәdbirlәr  Sistemi  bu  qlobal 

problemә  aidiyyәti  olan  digәr  elementlәrdir.  ÜST­nin  Qlobal  Sәhiyyә  Observatoriyası  vә  Xәstәliklәrin 

Qlobal  Yükü layihәsi çox vaxt siyasәt vә prioritetlәrin müәyyәn edilmәsindә aydın informasiya ilә tәmin 

edirlәr. 

 

2015­ci ildә Minilliyin İnkişaf Proqramının müddәti bitdikdәn sonra, yeni mәqsәdlәrin müәyyәn edilmәsi 



vә  ya  yeni  mәqsәdlәrin  әlavә  edilmәsi  üçün  nә  planlaşdırılır?  BMT­ninn  Baş  Assambleyasının  tibbi 

sığortaya  dair  2012­ci  il  dekabr  tarixli  qәtnamәsindә  Vahid  Sәhiyyә  Sisteminin  (VSS)  post­2015  Yeni 

Minilliyin  Astanasında  İnkişaf  Mәqsәdlәri  çәrçivәsindә  qlobal  sәhiyyә  mәqsәdlәri  üçün  nә  qәdәr 

әhәmiyyәtli mәsәlә olduğunu qeyd edir. Qәtnamә üzv­dövlәtlәri risklәrin birlәşdirilmәsi mexanizmlәrini 

tәqdim edәn vә hәyata keçirәn zaman әhәmiyyәtli birbaşa ödәnişlәrә, tibbi­sanitar yardım vә yoxsulluqla 

bağlı hәdsiz dәrәcәdә xәrclәrә  yol vermәyәn sәhiyyә sistemini hazırlamağa  çağırmışdır. Bundan әlavә, 



ÜST­nin  2013­cü  il  tarixli,  Ümumdünya  Sәhiyyәsinin  Vәziyyәtinә  dair  Mәruzәsindә  deyilir  ki,  elmi 

tәdqiqatlar gedişatında tәqdim edilәn sübutlar olmadan BMT­nin Tәsnifatına nail olmaq mümkün deyil. 

 

ÜST­nin Avropa üzrә Regional Ofisi 2020 Sağlamlıq sәnәdini (sәhiyyә sahәsindә yeni strateji siyasәt) vә 



Avropanın Fәaliyyәt Planını dәrc etmişdir. Hәr iki sәnәd 53 üzv­dövlәt tәrәfindәn qәbul edilmiş vә üzv­

dövlәtlәrin sәhiyyә sahәsindә inkişafını tәmin etmәk vә onların mәsuliyyәtә cәlb edilmәsi üçün üST­yә 

mandat verilmişdir. Ölkәlәr arasında geniş mәşvәrәt vә müzakirәlәr aparmaqla 2020­ci ilә sәhiyyәnin üç 

әsas  mәqsәdi  irәli  sürülmüşdür,  daha  dәqiq  deyilәrsә,  bunlar  xәstәlik  vә  risk  faktorları  yükünün 

azaldılması,  sağlamlıq  vә  rifahın  yaxşılaşdırılması,  elәcә  dә  sәhiyyәnin  idarә  edilmәsi  vә  sistemlәrinin 

tәkmillәşdirilmәsi.  Bu  ümumi  strateji  mәqsәdlәrә  nail  olmaq  üçün  üST  2020  Sağlamlıq  regional 

mәqsәdlәrini işlәyib hazırlamışdır. 

 

 



  Ölkәlәrarası  vә  ölkәdaxili  cüzi  fәrqlә  orta  ömür  uzunluğu  artan    vә  75  yaşına  çatan  zaman,  yerlәrdә 

xәstәliklәrin qlobal şәkildә aşkar, müşahidә edilmәsi vә terapiyası tәmin edilәn zaman vә yeni xәstәliklәr 

üçün vaxtında vaksin vә dәrmanlar işlәnib hazırlanan zaman   Çağırış 8 ciddi şәkildә nәzәrә alınacaq. 

 

Regional Mülahizәlәr

 

Afrika:    dünyanın  12%  әhalisini  tәşkil  edәn  Afrikada  dünyada  mövcud  olan  xәstәliklәrin  25%­nә,  3% 

sәhiyyә işçisinә malikdir vә sәhiyyәyә 1% vәsait sәrf edir. Subsahara Afrikasının 22 ölkәsindә ART­dәn 

istifadә sayәsindә   İİV xәstәliyi ümumilikdә 26% azalmışdır, buna baxmayaraq  2012­ci ildә sözügedәn 

xәstәlik әvvәlkitәk әksәr insanları әhatә etmişdir. 

  Demәk  olar  ki,  yetkin  yaşda  olan  Afrikalıların  20­dәn  1­i  İİV  daşıyıcısıdır  (4,9%)  vә  onlar  bütün 

dünyada İİV ­ә yoluxmuş insanların 69%­ni tәşkil edirlәr. 2011­ci ildә tәxminәn 1,1 milyon insanda İİV­

müsbәt  vәrәm  xәstәliyi  aşkar  edilmişdir,  onların  79%­i  Afrikada  yaşayır.  2012­ci  ilin  sonunda    ART 

pasiyentlәrinin  faizi  64%­  ә  yüksәlmiş,    ötәn  il  1,3  milyon  insan  da  onlara  әlavә  edilmiş  vә  Botsvana, 

Namibiya  vә  Ruandada  bu  cür  insanlar  çoxluq  (80%­dәn  yuxarı)  tәşkil  edirlәr.  PEPFAR  (ABŞ 

hökumәtinin proqramı) mәzunların ölkәni tәrk etmәmәklәri vә Afrikada qalıb işlәmәlәri üçün Subsahara 

Afrikasında  105  tibb  mәktәbinә  maliyyә  yardımı  edir  vә  bütün  qitәdә  tibbi  laboratoriyaları 

maliyyәlәşdirir.  UNICEF­in  qiymәtlәndirilmәsinә  görә,  Cәnubi  Afrikada  1,6  milyon  uşaq,  Zimbabvedә 

16% uşaq  vә Botsvanada 12% uşaq QİÇS xәstәliyi nәticәsindә valideynlәri vәfat etmiş yetim uşaqlardır. 

Şimali Malaviyada fәaliyyәt göstәrәn klinikalar pulsuz antiretrovirus preparatlarını tәmin edir vә bu da, 

üç  il  әrzindә  böyüklәr  arasında  QİÇS  xәstәliyindәn  ölüm  hallarını  57%  azaltmışdır.  Addis­Abebe 

şәhәrindә  pulsuz  antiretrovirus  preparatlarının  tәmin  edilmәsi  üzrә  analoji  proqram  sayәsindә  QİÇS 

xәstәliyindәn ölüm halları 40% azalmışdır.  

 


Malyariya  xәstәliyindәn  tәxminәn  90%  ölüm  halı  Subsahara  Afrikasında  baş  verir.  Afrikanın  10 

ölkәsindәn 7­dә 20 milyondan artıq uşaq peyvәnd olunmayıb. Cәnubi Afrikanı tәrk etmiş tibb bacılarının 

sayı orada tәhsil alanların sayından artıqdır. Afrikada 15 milyon sәhiyyә işçisi çatışmazlığı mövcuddur. 

 

Asiya  vә  Okeaniya:  Asiya  yeni  epidemiyaların  alovlanma  ocağı  olaraq  qalır.  Çindә  2012­ci  ilin 

әvvәlindә 780,000 İİV / QİÇS xәstәsi olmuş vә bu rәqәmin 2015­ci ilә 1,2 milyona çatacağı gözlәnilir.  

Yaponiya Asiyada әn  çox uzunömürlü insanların yaşadığı ölkә sayılır: qadınlar üçün 86 yaş, kiçilәr üçün 

isә  79  yaş  (ötәn  illә  müqayisәdә  kişilәr  üçün  80  yaş).  Digәr  Asiya  ölkәlәri  hәmçinin  Sinqapur,  Cәnubi 

Koreya vә Tayvan 1990­cı ildәn sağlam hәyat tәrzi ilә ömür uzunluğuna görә ön sıralarda gedirlәr. NDM­

1  geni  vә  dәrman  preparatlarına  qarşı  dözümlülük  üzrә  Nyu  Delinin  su  tәchizatı  sistemindә  aparılmış 

tәdqiqat  ”potensial  dәhşәt”  barәdә  xәbәrdar  etmişdir.  NDM­1  (Nyu­Deli  metal­beta­latzamaza­1)  bәzi 

bakteriyaların ötürdüklәri geni bildirir. Әgәr bakteriya ştammında NDM­1 olarsa, o demәk olar ki, bütün 

antibiotiklәrә, habelә son instansiya antibiotiklәri kimi tanınan karbapenem antibiotiklәrinә qarşı davamlı 

olur.  Çin  son  üç  ildә  yeni  sәhiyyә  infrastrukturunun  yaradılmasına  $127  milyard  sәrmayә  yatırmışdır. 

Çindә vәrәmin yayılması 1990­2010­cu illәrdә 50% azalmışdır. Әgәr Asiya quşçuları bir çox virusların 

mәnbәyi olan canlı bazar biznesini buzlanmış mәhsullar bazarı ilә әvәz etmәyә sövq edilsәydilәr, onda 

hәr  il  baş  verәn  ölüm  hallarının  vә  iqtisadi  nәticәlәrin  qarşısını  almaq  mümkün  olardı.  Çindә  hava  vә 

suyun  keyfiyyәtinin  aşağı    olması  sәbәbindәn  sağlamlıq  vә  әtraf  mühitә  daha  çox  diqqәt  yetirilәcәk 

(Pekindә  havanın  keyfiyyәtinin  tәhlükәli  sәviyyәdәn  üç  dәfә  çox  olduğu  haqda  sәnәdlәr  mövcuddur). 

Pakistan  özünün  ÜDM­nin  yalnız  2%­ni  sәhiyyәyә  sәrf  edir:  müqayisә  üçün:  ABŞ  ÜDM­in  ümumi 

hәcminin demәk olar ki, 20%­ni sәhiyyәyә sәrf edir. 

 

Avropa: Avropada әhalinin qocalması hökumәtin tibbi xidmәtlәrinә tәsir göstәrmәkdә davam edir, beş 

yaşınadәk  uşaqlar  arasında  ölüm  halları  isә  1990­cı  ilәdn  bәri  iki  dәfә,  ana  ölümü  isә  dörd  dәfә 

azalmışdır. 2012­ci il tarixli Avropada Sәhiyyәnin Durumuna dair Hesabat: ÜST­nin Yaşayış Rifahının 

Yaxşılaşdırılması  Mәqsәdi:  ölkәnin  ölüm  halları,  ölüm  sәbәblәri,  risk  faktoru  vә  riskli  davranış    üzrә 

statik mәlumatlarını  vә  2020­ci ilә Avropa üzrә altı sәbәbi tәqdim etmişdir: vaxtından әvvәl ölüm halı, 

ömür uzunluğu, sağlamlıqla bağlı әdalәtsizlik, üzv­dövlәtlәrin qarşıya qoyduqları milli tapşırıqlar. ÜST­

nin  Avropa  Regional  Bürosu  (Health  2020)  әsas  diqqәtini  qlobal  iqtisadi  böhranla  bağlı  maliyyә 

böhranının  aradan  qaldırılması  şәraitinә  yönәltmişdir.  Xәstәxana  daxili  infeksiyalar  ildә  3  milyon 

avropalını  xәstәliyә  yoluxdurur.  Ukrayna  Avropada  QİÇS­in  yayılma  göstәricisinә  görә  әn  yüksәk 

göstәriciyә  malikdir,  lakin  bu  göstәrici  2006­cı  ildәn  etibarәn  aşağı  düşmәkdәdir.  Avropada  vәrәm 

xәstәliyindәn  ölüm  halı  40  illik  azalmadan  sonra  yenidәn  artmaqda  davam  edir.  Prezident  Medvedyev 

Rusiya  mәktәblәrindә  vә  universitetlәrindә  narkotik  vasitәlәrin  qәbulu  ilә  bağlı  mәcburi  testlәrin 

keçirilmәsinә qәrar vermişdir.  

 

Latın  Amerikası:    Region  inkişaf  edәn  regionlar  arasında  әn  yüksәk  ömür  uzunluğuna  vә  ÜST­nin 

istәnilәn regionundan daha yüksәk  tarifli İİV /QİÇS üçün antiretrovirus terapiyasına, elәcә dә dünyada әn 

yüksәk  sәviyyә  olan  peyvәndin  tәmin  edilmәsi  sәviyyәsinә  malikdir.  Haitidә  İİV­nin  yayılma 

sәviyyәsinin  son  10  ildә  6%­dәn  2,2%­ә  düşmәsinә  baxmayaraq,  2010­cu  ildә  baş  vermiş  zәlzәlә  tibb 

sistemini müflislәşdirmiş vә yarım milyon vә ola bilsin ki, 250,000 vәba alovlanması halı yaranmışdır, 

belә  ki,  vәba  ştammı  inkişaf  edir,  Kuba  vә  Dominikan  Respublikasına  yayılır  vә  endemik  ola  bilәr. 

Tәxminәn 100,000 Haiti sakininin bu il vәbaya qarşı peyvәndlәnәcәyi gözlәnilir. İİV/QİÇS epidemiyası  

sәviyyәsi  bütün  Latın  Amerikasında  sabit  olaraq  qalır.  Braziliya  tәcrübәsi  göstәrir  ki,  1996­cı  ildәn 

etibarәn pulsuz APT QİÇS­dәn ölüm hallarını nәzәrәçarpan dәrәcәdә azaltmış, ömür müddәtini uzatmış, 

$2  milyard  xәstәxana  xәrclәrinә  qәnaәt  etmiş  vә  xәstәliyi  0.6%  sәviyyәsindә  saxlamaqdadır.    Latın 

Amerikasında 200 milyon insan unudulmuş tropik xәstәliklәrә yoluxmuşdur (qurdlar, Şaqasa, şistosomoz, 

traxoma, denge titrәtmәsi, leyşmanioz, limfatik filyariatoz vә onxoserkoz). 

 


Yüklə 1,04 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   14




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin