Regional Mülahizәlәr
Afrika: Әrәb Baharı/Oyanma uzun müddәt hakimiyyәtini qoruyub saxlayan avtoritar rejimlәri dağıdaraq
әrәb dünyasının üzünә yeni idarәetmә vә demokratiya sistemlәrinin perspektiv inkişafı imkanı açdı; buna
baxmayaraq, bu ümidlәr bir qayda olaraq yerinә yetirilmәdi, qeyrisabitlik isә bütün Şimali Afrikada vә
Yaxın Şәrqә yaxın olan regionlarda artmaqdadır. Mali, Somali vә Yәmәn kimi şәhәrlәrdә terror zorakılığı
törәtmiş vә Ben Ladendәn sonra dünya miqyasında mәrkәzi mütәşәkkil tәşkilatlanmadan tutmuş
“franşiza” tipli әmәliyyatlaradәk sahәlәri әhatә edәrәk vә bütün dünyada mәrkәzlәşdirilmiş şәkildә
“yalquzaqları” ekstremistlәri hazırlayan geniş şәkildә yayılmış ӘlKaidә ilә bağlı fәaliyyәt müsәlman
Mәğribdә vә Әrәbistan yarımadasında artmışdır. Misirin sabit hökumәtin yaradılmasında çәtinliyi bütün
İslam dünyasında dünyәvi vә dini qüvvәlәr arasında mübarizә simvoluna çevrilmişdir. Subsahara Afrikası
son 10 ildә münaqişәlәri lәng şәkildә aradan qaldırır vә cinayәtkarların әn tәhlükәlisi olan Konqo
Demokratik Respublikasındakı M23 qrupu zorakılıqdan uzaq olmağa çalışır. Afrikaya silah daşınması ilә
bağlı alovlanan münaqişәlәrin mәblәği $11 milyard dәyәrlәndirir. Cәnubi Sudan müstәqillik әldә edә
bilmiş, lakin Şimali Sudanla mövcud olan mübahisәlәr vә ölkәdaxili münaqişәlәr davam etmәkdәdir. Nil
çayının hәyati әhәmiyyәtә malik Efiopiya bәndi Misirlә ciddi münaqişә yaradır. Subsahara Afrikasında
10,4 milyondan artıq mәcburi köçkün vardır, vә ümumәn götürdükdә isә onların sayı bütün dünyada
28,8 milyona çatıb. Fransa qüvvәlәri vә BMT әvvәlkitәk Malinin şimalında üsyançılarla mübarizә aparır
vә Somali Keniya vә Efiopiyadan keçәn regionların әn münaqişәli әrazisi olaraq qalmaqdadır. Nigeriyada
xristian vә müsәlmanlar arasında iğtişaş artmış vә regionda geniş miqyaslı dinlәrarası münaqişә tәhlükәsi
hökm sürür vә ümumiyyәtlә, iğtişaşlar Qәrbi Afrikanın әksәr hissәlәrindә endemik xәstәlik tәәssüratı
yaradır. Gәnclәr arasında işsizlik sәviyyәsi, gәnclәrin tәxminәn 50%nin savadsız olması vә valideynlәri
SPİD xәstәliyindәn vәfat edәn 11,6 milyon uşaq yeni zorakı vә cinayәtkar nәslin yaranmasına gәtirib
çıxarda bilәr.
Asiya vә Okeaniya: Çin, Vyetnam, İndoneziya, Malaziya, Bruney vә Filippinin adalara vә iqtisadi
zonaya görә mübarizә apardıqları Cәnubçin dәnizindә enerji resursları ilә bağlı münaqişәlәrin hәll
edilmәsi üçün uzunmüddәtli qlobal perspektivlәr vә ola bilsin ki, beynәlxalq müdaxilәlәr zәruri ola bilәr.
CәnubŞәrqi Asiya Dövlәtlәri Assosiasiyası daxilindәki Alyanslar, habelә Birlәşmiş Ştatlar gәrginlik
miqyasını genişlәndirә bilәrlәr. çinin su, enerji, demoqrafiya, urbanizasiya, gәlirdә fәrqlә bağlı daxili
problemlәri, elәcә dә kәnd tәsәrrüfatı sakinlәrini әvәz edәn inkişaf layihәlәri gәlәcәk münaqişәlәrin
qarşısını almaqdan ötrü yaxşı idarә edilmәlidirlәr. Şimalqәrbi bölgәlәrdә müsәlman uyğurların
yaratdıqları ağır iğtişaşlar әvvәlki templә davam edir, lakin Tibetdә irәlilәyişlәr dә mövcuddur. Çin beş
әsas iqtisadi tәrәfdaş respublikadan dördüncü olaraq Mәrkәzi Asiyaya doğru irәlilәyir, lakin әhali
arasında Yaponiyaya qarşı düşmәnçilik münasibәti yaradır. O hәmçinin Afrika vә Latın Amerikasına fәal
şәkildә böyük iqtisadi inteqrasiya edir. Şimali vә Cәnubi Koreya arasındakı münasibәt bir az
yaxşılaşmağa başlamışdır. Şimali Koreyanın nüvә ambisiyaları sәbәbindәn beynәlxalq miqyasda bununla
bağlı hәlә dә yekdil qәrar qәbul edilmәmişdir. Mindanao uzunmüddәtli vә şiddәtli mübarizәdәn sonra
nәhayәt Filippindә avtonomiyaya nail olmuşdur. Pakistanda daxili qeyrisabitlik vә Pakistan, Hindistan vә
Әfqanıstan arasında mürәkkәb strateji münasibәtlәr bu üç ölkәdә ekstremizmә qarşı xoşmәramlı vә әks
sәylәrin göstәrilmәsinә mane olur. Pakistana son beş ildә göstәrilmiş $7,5 milyardlıq mülki yardım
başlıca olaraq sәmәrәsiz olmuş. AŞ vә Pakistan arasında münasibәtlәr heç dә yaxşı deyildir. Qeyri
müsәlman әhalinin tәqibi halları mövcuddur. Hindistan maoist zorakılığı hallarının yayılması ilә üzlәşir.
NATO vә ABŞ әhәmiyyәtli dәrәcәdә 2014cü ildә ordularının Әfqanıstandan çıxarılması planlarını başa
çatdırmışlar; zәngin faydalı qazıntılara vә kәnd tәsәrrüfatı resurslarına nәzarәt üzәrindә rәqabәt halını
hökumәtlәr, sәhra komandirlәri vә ölkәnin bu yaxınlarda bәrpa edilmiş tәhlükәsizlik sektorunu hәdәlәyәn
silahlı dәstәlәr arasında proqnozlaşdırmaq mümkündür. Yenidәnqurmanın xeyrinә ciddi humanitar
yatırımlar edilmir vә mәhvedici korrupsiya bütün әraziyә yayılmışdır. İraqın daxili sabitliyi azalır,
zorakılıq halları artır vә ölkә Rusiyadan $4,2 milyard hәcmindә silah alır.
Çeçenistanın Filippindә yaşayan müsәlman әhalisi siyasi vә dini hüquqlarına görә mübarizә aparırlar.
Әrәb inqilabı nәticәsindә Suriya, Türkiyә, İraq vә İran öz ölkәlәrindә kürd azlıqları arasında müstәqil
Kürdüstan iddiasının baş qaldıracağından narahatdırlar. Suriyada kimyәvi silahlardan istifadә halları
azalmış, lakin vәtәndaş müharibәsi ilә bağlı şәraitin pislәşmәsi münaqişәyә Türkiyә, İsrail vә Livanın
cәlb edilmәsinә gәtirib çıxarda bilәr. Daha mötәdil olan İran prezidentinin seçilmәsi vә ABŞ ilә yeni
danışıqların aparılması ölkәnin nüvә silahı istehsalını dayandırmaq vә regionda daha dinc münasibәtlәrin
qurulması ümidi yaratmışdır. Fәlәstin mәsәlәsi әvvәlkitәk İsrailin köçürülmә ilә bağlı sürütdüyü siyasәt
sәbәbindәn hәll edilmәmiş qalmaqdadır. Yaxın Şәrqdә gәnclәrin 50%dәn çoxu işsizdir.
Avropa: Avrozonanın müәyyәn hissәlәrindә gәnclәr arasında işsizliyin davam etmәsi vә büdcә
vәsaitlәrinin azalması güclü sosial partlayışa gәtirib çıxarmışdır. Avrozonada işsizlik tәxminәn 12% tәşkil
edir, Avropanın bәzi regionlarında işsiz gәnclәrin faizi isә tәxminәn 50% tәşkil edir. AByә gәlәn çoxlu
sayda fәhlә miqrantlar münaqişәlәrin cәmiyyәtә inteqrasiya etmәlәri üçün yeni yanaşmalar tәlәb edirlәr.
Әrәb qiyamı nәticәsindә İtaliyaya yeni miqrantlar axını baş vermiş, lakin digәr ölkәlәr onları qәbul etmәk
istәmirlәr. ABni qoruyub saxlamaq üçün daha güclü vә daha sabit tәsisatlar vә gәlәcәk siyasi
inteqrasiyalar tәlәb olunur. Xorvatiya AByә 2013cü ildә qoşulmuşdur; Türkiyәnin AByә daxil olması
ilә bağlı danışıqlar bәrpa edilmiş, Serbiya vә Kosovanın daxil olmaq mәsәlәsi hazırda gündәmdәdir.
Ukrayna vә Gürcüstan әvvәlkitәk Qәrb ilә sıx әlaqәlәrә üstünlük verirlәr. Roma әhalisinin vәziyyәti
(bütün Avropada 4 milyon) bütün qitәdә problemli mәsәlә olaraq qalmaqdadır. ETA bask terror
tәşkilatının üzvlәri zorakılığa son qoymaq qәrarına gәlmişlәr. ABŞ kәşfiyyatının AB üzv ölkәlәrinә qarşı
yönәlmiş elektron mәlumatlarının açıqlanması bu münasibәtlәri ciddi şәkildә sarsıtdı. Rusiya siyasi
müxalifәti vә istәnilәn xarici әlaqәlәri tәqib etmәk vә susdurmaq üçün öz qanunlarından istifadә edir vә
hazırda, әvvәl hәyata keçirilmiş islahatlar tam şәkildә dәyişdirilmişdir. “Ruslar” vә Qafqazdan vә
Mәrkәzi Asiyadan gәlәn vәtәndaşlar arasında gәrginlik vә zorakılıq halları artmaqdadır. Ölkә yenidәn
silahlanmaq üzrә 10 illik, $770 milyardlıq plana malikdir, 2013cü ildә isә kütlәvi Qırğın Silahlarına
nәzarәtә dair NannaLuqara razılaşmasının müddәtinin uzadılmasından imtina etmişdir.
Latın Amerikası: Meksikada narkotik vasitәlәrә qarşı müharibә Әfqanıstan vә İraqda olduğundan daha
çox ölüm halına sәbәb olmuşdur. Regionda milli müharibәlәrә nadir hallarda rast gәlinsә dә, mütәşәkkil
cinayәtkarlıqdan yaranan daxili zorakılıq halları, hәrbi birlәşmәlәr vә iki cinayәtkar qruplar arasında baş
verәn çәkişmәlәr bәzi әrazilәrdә korrupsiyaya uğramış mәmurlar, hәrbçilәr, polislәr, elәcә dә milli vә
beynәlxalq şirkәtlәr tәrәfindәn qızışdırılır. 20062012ci illәrdә narkotik vasitәlәrlә bağlı zorakılıq
әmәllәri nәticәsindә 60,000dәn yuxarı insan qәtlә yetirilmiş; vә 2012ci ilin dekabr ayından 2013cü ilin
yanvar ayınadәk 2,200 ölüm halı qeydә alınmışdır. Cinayәtkar qrupların kökünü kәsmәk üçün Latın
Amerikası qeyribәrabәrlik mәsәlәlәrini hәll etmәli vә iqtisadi bilik tәlәblәrinә cavab verәn tәhsil
sistemlәrini işlәyib hazırlamalıdırlar. Son dövrlәrdә baş verәn siyasi dәyişikliklәr regionun bәzi
hissәlәrindә yerli xalqlar üçün imkanları genişlәndirmәyә başlamışdır, lakin eyni zamanda, yoxsulluqla
mübarizә vә inkişafla bağlı siyasi qütblәşmә hәlә dә qalmaqdadır. Uğursuz dövlәtlәrin reytinqi göstәrir ki,
2008ci ildәn bәri regionun әksәr ölkәlәrindә yaxşılaşmağa doğru irәlilәyiş müşahidә olunur. Latın
Amerikası vә Karib hövzәsi ölkәlәri vә milli suverenitetin qorunması mәqsәdilә regional inteqrasiyanın
vә hәmrәyliyin artırılması mәqsәdilә sülh zonası qismindә Latın Amerikası vә Karib hövzәsi ölkәlәrinin
Bәyannamәsini qәbul etmişlәr.
Haaqa Beynәlxalq Mәhkәmәsi mәsәlәn: Nikaraqua vә Kolumbiya; Peru
vә Çili; Boliviya vә Çili kimi Latın Amerikası ölkәlәrinin münaqişәlәrin sülh yolu ilә hәlli üçün geniş
şәkildә istifadә etdiklәri mexanizmә çevrilmişdir. Braziliya dünya miqyaslı dövlәt statusu almaq yolu ilә
irәlilәmәkdәdir. Argentina Folklend adaları ilә bağlı aqressiv mövqeyini bәrpa etmәkdәdir. Mәrkәzi
Amerikada tüğyan edәn zorakılıq halları regionun inkişafına mane olur, bu region dünyada cinayәt
әmәllәrinә vә qәtl hallarına görә birinci yerdә gedir.
Şimali Amerika: ABŞ BMTnin Silahların Satışının Mәhdudlaşdırılmasına dair Müqavilәsini imzalamış
(lakin ratifikasiya etmәmişdir) vә artıq İraqdan çıxmış vә 2014cü ildә isә Әfqanıstandan çıxmağı
planlaşdırır. O müdafiә büdcәsini azaltmış vә bu günәdәk dünyada müdafiәyә әn çox vәsait yatıran
dövlәt sayılır vә bu vәsait 2010cu ildә $691 milyard, 2013cü vә 2014cü illәrdә isә tәxminәn $615
milyard tәşkil edir. Arktik buzlaqlar әrimәkdә davam etdiyindәn böyük miqdarda tәbii qaz vә neftin hasil
edilmәsi mümkün olacaq vә bu da milli sәrhәdlәri mübahisә predmetinә çevirәcәk. Bu, Rusiya, Norveç vә
Danimarka ilә yanaşı AmerikaKanada arasında gәrginlik mәnbәyinә çevrilә bilәr. Ekoloji tәhlükәsizlik
üzrә әmәkdaşlıq AmerikaÇin strateji etibarlılığının әsasını qoya bilәr. Etibarlılığın möhkәmlәndirilmәsi
üzrә bu cür sәylәrә böyük diqqәt ayırmaq lazımdır, bu da milli dövlәtlәrin kibernetika müharibәsinә son
qoya bilәr. ABŞa edilәn kiber hücumlar artmaqda davam edir vә bu, İnternet vasitәsilә elektrik
şәbәkәlәri kimi milli infrastrukturun mühafizәsinә daha çox diqqәt yetirilmәsini, sәnaye avadanlıqlarına
nәzarәtin artırılmasını zәruri edir.
Qrafikdә Tәsir Tendensiyasının Tәhlilindәn istifadә edilir; bu, 2012 Gәlәcәk Hesablama İndeksinin bir
hissәsidir (bax: Fәsil 2, SOFI 2012)
11. QADINLARIN STATUSU
Qadınların dәyişәn statusunun insanların şәraitinin yaxşılaşdırılmasına
kömәk еtmәsinә necә nail olmalı?
Qadınların hüquq vә imkanlarının artırılması ötәn әsrin sosial tәkamülünün әn güclü tәkanverici
qüvvәlәrindәn biridir vә bәşәriyyәt qarşısında duran bütün qlobal problemlәrin hәlli yolunda müstәsna
әhәmiyyәt kәsb edir. Getdikcә daha çox qadın siyasiiqtisadi qәrarların qәbul edilmәsindә iştirak edir, öz
fikirlәrini irәli sürür vә hesabatlılıq tәlәb edirlәr. Gender Bәrabәrsizliyinә dair Hesabat ölkәdә gender
bәrabәrliyi vә rәqabәt sәviyyәsi arasında birbaşa qarşılıqlı asılılığı, adambaşına düşәn ÜDMi vә insan
potensialı inkişafını göstәrir. Kişi vә qadın arasında mәşğulluq baxımından fәrqliliyin aradan qaldırılması
ABŞda ÜDMin 9% vә Avrozonada 13% artmasına gәtirib çıxarda bilәr. Fortune 500 kampaniyaları
daha çox genderin tarazlaşdırıldığı idarәetmәnin digәr sahәlәri tәxminәn 50% üstәlәyә bilәcәyini
göstәrir. Bütün dünyada patriarxal strukturlarda daha çox problem mövcuddur. Tam şәkildә gender
bәrabәrliyinә nail olunması prosesi qanılmaz bir haldır.
Seçmәk hüququ demәk olar ki, universal bir hüquqdur. Bütün dünyada qanunvericilik orqanlarında tәmsil
olunan qadınların faizi 21.3%ә (1997ci ildә 11.3%) çatmışdır; 31 ölkәdә bu göstәrici 30%dәn artıqdır
vә 29 ölkә isә qadınların milli vә dövlәt sәviyyәsindә siyasi iştiraklarını artırmaq üçün kvotadan istifadә
edir. 273 parlament prezidentlәrinin 13.9%ni qadınlar tәşkil edir, vә UNESCO, Ümumdünya Sәhiyyә
Tәşkilatı, BVF vә ABŞın Federal Ehtiyat Sistemi kimi nüfuzlu tәşkilatlarına qadınlar rәhbәrlik edirlәr.
Bununla belә, Social Watch versiyasına görә 2012ci ilin Gender Bәrabәrliyi İndeksi göstәrir ki, 154
qiymәtlәndirilәn ölkә arasında biri gender bәrabәrsizliyini “tәtbiq edilәn” sәviyyәyә azaltmamışdır.
Dünya İqtisadi Forumunun 2013 Qlobal Gender Bәrabәrsizliyi Hesabatı da hәmçinin xәbәrdarlıq edir ki,
113 qiymәtlәndirilәn ölkәdәn 86 ölkәnin 20122013cü illәr arasında qlobal gender bәrabәrsizliyini
yaxşılaşdırmalarına baxmayaraq, әksәr ölkәlәr gender bәrabәrliyindә olduqca zәif inkişaf
göstәrmәkdәdirlәr. Sәhiyyә vә vә tәhsil sahәsindә mövcud olan çatışmazlıqların müvafiq olaraq 96% vә
93% azalmasına baxmayaraq, iqtisadi iştirak sahәsindә bәrabәrsizlik yalnız 60% azaldılmış vә bu
göstәrici bütün dünyada siyasi hәlli yolları ilә bağlı yalnız 21% olmuşdur. İӘİTnin gender
bәrabәrsizliyinin әsas sәbәblәrini, ayrıseçkiliyә yol verәn qanunları vә sosial normaları nәzәrә alan
Sosial İnstitutlar vә Gender Mәsәlәlәri İndeksi (SIGI) göstәrir ki, әn yaxşı SIGI balansları olan ölkәlәrdә
qadınların ödәnişli iş yerlәrindә iştirakı 50%ә yaxındır, lakin qadınların mәşğulluğu baxımından yüksәk
ayrıseçkiliyin olduğu ölkәlәrdә isә bu rәqәm 20%dәn bir az yuxarıdır. SIGI 2012 belә bir qәnaәtә
gәlmişdir ki, müsbәt addımlara baxmayaraq ayrıseçkilik salan sosial strukturlar inadlı olmaqda davam
edirlәr; 121 qiymәtlәndirilәn ölkәdәn 86 ölkә nәsildәnnәslә keçәn ayrıseçkilik qanun vә әnәnәlәrinә
malikdirlәr, yalnız torpaq sahәlәrinin 15%i qadınların adına rәsmilәşdirilmişdir, 20% qadın ailә
planlamasına kifayәt qәdәr çıxışa malik deyil vә qadınlara qarşı zorakılıq әmәllәri davam edir.
Dünyanın 117 ölkәsi bәrabәr ödәnişә zәmanәt verәn qanuna malikdirlәrsә, yerdә qalan әksәr ölkәlәrdә
qadınlara eyni işә görә kişilәrә nisbәtәn nәzәrәçarpan dәrәcәdә az ödәniş edilir. İӘİT ölkәlәrindә gözlә
görünmәyәn sәdlәrin davam etmәsi gәlir bәrabәrsizliyini daimi hala çevirir vә burada kişilәr eyni tam
mәşğulluğa görә qadınlara nisbәtәn 16% artıq, eyni yüksәk ödәnişli vәzifәlәrdә isә 21% artıq mәvacib
alırlar. Öz işlәrini quran qadınlar kişilәrә nisbәtәn 3040% artıq qazanc әldә edirlәr. İӘİT ölkәlәrindә
qadınlar bütün biznes sahәlәrinin tәxminәn 30% dә qazanc әldә edirlәr. Qlobal miqyasda qadınlar
tәxminәn korporativ idarәetmәnin 9%dә mәşğuldurlar, tәdqiqatların әksәriyyәti qadınların çalışdıqları
şirkәtlәrdә idarәetmәnin yaxşı nәticәlәr әldә etdiklәrini göstәrmәlәrinә baxmayaraq, qadınlar qәrar qәbul
edilmәsindә daha çox korporativ yanaşmaya malik olurlar. Köhnә strukturların qorunub saxlanması vә bir
qayda olaraq, kollektiv mәsuliyyәtin ailә әnәnәlәrinin bir hissәsinә çevrilmәmәsi nәticәsindә, bir çox
hallarda qadınların iqtisadi vәzifәlәrinә әnәnәvi evdә işlәmәk vәzifәsi dә әlavә olunur. Tәdqiqatlar
göstәrir ki, әssәn dә inkişaf etmiş ölkәlәrdә körpә uşaqları olan gәnc analar iki gәlir mәnbәyi tәlәb edәn
hәyat standartlarının orta sәviyyәdә tәmin edilmәsi üçün vә buna ehtiyac olduğundan işlәmәk
mәcburiyyәtindә qalırlar. Bu da, qadınların çiyninә әlavә yük qoyur vә bir çox halda onların durumlarını
yaxşılaşdırmır. Bundan әlavә, qadınlar bütün regionlarda qeyrirәsmi vә ya ödәnişli olmayan işlәrin
böyük hissәsini yerinә yetirirlәr vә onlar bu cür işlәrdә çalışan 1.52 milyard insanın 50.5%ni tәşkil
edirlәr vә çox zaman da hüquqi vә iqtisadi müdafiә baxımından çatışmazlıqla qarşılaşırlar.
Qadınlar ailәlәrindә ev işlәrinin böyük hissәsini görür vә tәrbiyәçi qismindә fәaliyyәt göstәrirlәr. Buna
görә dә, qadınların gәlәcәk karyeraları vә onların ailә öhdәliklәri arasında harmoniya yaradılmasına
kömәk etmәk üçün әn yaxşı prinsiplәrin vә sosial strukturların hazırlanmasına ehtiyac duyulur.
Mәşğulluğun baza hüquqlarının, elәcә dә uşaqlara baxılması üçün mәktәbәqәdәr müәssisә vә evlәrin
tәmin edilmәsi qadınların vәziyyәtlәrinin yaxşılaşdırılmasına dair strategiyaların ayrılmaz hissәsi
olmalıdır.
Yoxsulluq şәraitindә yaşayan insanların tәxminәn 70%i qadınlardan ibarәtdir vә bu qadınların
әksәriyyәti kәnd әrazilәrindә yaşayırlar. Kәnd tәsәrrüfatının işçi qüvvәsinin әhәmiyyәtli hissәsini tәmsil
etmәklә tәxminәn 500 milyon kәnd qadını kiçik torpaq sahәlәrinә malikdirlәr, yaxud da torpaqsız
fәhlәlәr kimi çalışırlar vә nәticәdә kәnd tәsәrrüfatına dair biliklәrin yayılması xidmәtlәrinin yalnız 5%
dәn yararlana bilirlәr. Әrzaq vә Kәnd Tәsәrrüfatı Tәşkilatının qiymәtlәndirmәlәrinә görә kişilәr kimi
istehsal resursları vә aktivlәri üzәrindә mülkiyyәt hüququna vә onların idarә edilmәsi hüququna malik
olunması inkişaf etmәkdә olan ölkәlәrdә kәnd tәsәrrüfatı istehsalını 4% artırmaqla әrzaq tәhlükәsizliyini
tәmin edәcәk vә ac qalan әhalinin sayının 100150 milyona düşmәsinә gәtirib çıxardacaq.
Mikrokreditlәrin әksәr hissәsi biznes fәaliyyәtlәri çox vaxt kiçik miqyasda olan yoxsul qadınlara verilir;
onların gәlirlәrinә tәsir edәcәk biznes sәviyyәsinә çatmaları üçün sahibkarlıq vәrdişlәrinә yiyәlәnmәyә
ehtiyacları olur.
Qlobal istehlak xәrclәrinin 70%dәn çoxuna nәzәrdә tutulan nәzarәt bazarda mövcud olan üstünlük vә
mәdәniyyәtә güclü tәsir göstәrir.
Tәhsil sahәsindә gender fәrqliliyi demәk olar ki, azalmaqdadır vә hәtta bәzi ölkәlәrdә qızlar adәtәn
oğlanlardan yaxşı oxuyurlar vә buna görә dә orta vә ali tәhsil almağa meyllidirlәr. Qadınların çoxluq
tәşkil etdiklәri Yaponiya vә Sәudiyyә Әrәbistanı kim fәrqli ölkәlәrdә qadınlar fәlsәfә doktoru dәrәcәsi
almış, lakin iş yerlәrindә yüksәk vәzifә tutmayan qadınlar arasında “qadın beyni axını” kimi hal adi hala
çevrilmişdir. Әhәmiyyәtli uğurlara baxmayaraq, 2011ci ildә gәnc qadınların әsas savadlılıq sәviyyәsi
gәnc kişilәrlә (92.2%) müqayisәdә 86.8% tәşkil etmişdir. Qadınlar әvvәlkitәk 773.5 milyon savadsız
böyüklәrin 64%ni vә 123.2 milyon gәnc tәhsilsiz әhalinin 61.3%ni tәşkil edirlәr. 8000 milyondan yuxarı
qadın iqtisadi imkanlarının yaxşılaşdırılması üçün zәruri olan bacarıqlara malik deyillәr. Sәhiyyә ilә bağlı
gender fәrqliliyi ümumilikdә aradan götürülmüşdür, lakin qadınlara xarakterik olan problemlәr hәlә dә
qalmaqdadır. Son iki onillik әrzindә ana ölümü 47% azalmışdır. Bununla belә, Ümumdünya Sәhiyyә
Tәşkilatı 2013cü ildә 289,000 qadının hamilәlik vә ya doğuşla bağlı yaranmış fәsadlar nәticәsindә
dünyalarını dәyişdiklәri haqda mәlumat verir. Qadın ölümünün qlobal әmsalı 100,000 doğuşdan 210
ölüm tәşkil edir vә bu hal doğuş göstәricisinin yüksәk olduğu, lakin zәif sәhiyyә sistemlәri olan Afrika vә
Asiyanın bәzi hissәlәrindә geniş yayılmışdır. İnkişaf edәn ölkәlәrdә hamilәliklә bağlı ölüm halı riski
sәnaye ölkәlәrinә nisbәtәn 25 dәfә çoxdur, vә kәnd yerlәrindә dünyaya uşaq gәtirәn qadınlar şәhәr
mәrkәzlәrindә dünyaya uşaq gәtirәn qadınlara nisbәtәn 3 dәfә çox riskә mәruz qalırlar. Tәxminәn 10
milyon insan hәr il hamilәliklә bağlı infeksiya, xәstәlik vә digәr xәsarәtlәrdәn әziyyәt çәkir. Qadınların
reproduktiv hüquqlarının tanınması vә sәmәrәli ailә planlaması anaların ölüm hallarını aradan qaldırmaq
vә 2015ci ilә ana ölümünü 100000 diri doğuş halına 120 ölüm halı azaltmaq kimi Minilliyin İnkişaf
Mәqsәdlәrinә nail olaq üçün olduqca vacibdir. Water Aid mәlumat verir ki, şәhәr gecәqondularında
yaşayan üç qız vә ya qadından biri ayaqyoluna çıxışa malik deyil vә yararsız, yaxud da açıq ayaqyoluları
fiziki vә cinsi zorakılıq riskini artırır.
Vulvada aparılan әmәliyyat sәbәbindәn hәr il artıq xәsarәt almış 140 milyon qadının sırasına xәsarәt alan
3 milyon qız uşağı әlavә edilir vә bu başlıca olaraq Afrika vә Yaxın Şәrqdә vә Asiyanın bәzi
regionlarında baş verir. BMTnin Әhali Fondu hesab edir ki, әgәr bu hal davam edәrsә, onda 2030cu ilә
bütün dünyada daha 86 milyon gәnc qız bu adәtin qurbanına çevrilәcәk. BMTnin vә qeyrihökumәt
tәşkilatlarının birgә sәyi nәticәsindә haradasa 8000 cәmiyyәt vulva әmәliyyatını / qadınların sünnәt
edilmәsini kimi әlilliyә gәtirib çıxardan әmәliyyatları dayandırmış vә tәxminәn 3000 dini rәhbәr isә bu
cür hala qarşı çıxmışdır. BMTnin yeni qәtnamәsi ABŞı qadınların sünnәt edilmәsinә qadağa qoyulması
üçün bütün tәdbirlәri, habelә qanunvericilik tәdbirlәrinin görülmәsinә çağırmışdır.
Hazırda qadınlara qarşı zorakılıq әmәllәri hәr il ölüm vә bәdbәxt hadisәlәr nәzәrә alınmaqla әn böyük
müharibә hesab olunur. Dünya miqyasında 35% qadın fiziki vә / vә ya cinsi zorakılığa mәruz qalmış vә
38% qadın isә hәyat yoldaşları tәrәfindәn qәtlә yetirilmişdir. 125 ölkәnin mәişәt zorakılığını cәzalandıran
qanuna malik olmalarına baxmayaraq, 70%dәk qadın hәlә dә ömürlәri boyu fiziki vә / vә ya cinsi
zorakılığın qurbanı olaraq qalır vә 603 milyon qadın isә mәişәt zorakılığının qanun tәrәfindәn
cәzalandırılmadığı ölkәlәrdә yaşayır. Demәk olar ki, bütün dünyada bu cinayәt әmәllәrinin cәzasız
qalması barәdә mәlumat verilir. İnsan alveri qurbanlarına çevrildiklәri hesab olunan 800000 insanın 80%
nin qadındır, bunların da 79%i cinsi istismar mәqsәdilә satılırlar. Mәktәblәr qızlar üçün bәdәn tәrbiyәsi
dәrslәrinә döyüş üsulları vә digәr özünümüdafiә formalarını daxil etmәlidirlәr. Analar cinslәri bәrabәr
şәkildә tәrbiyә etmәk üçün ailәdә tәrbiyәvi üsullardan istifadә etmәlidirlәr. Qadın hüquqlarının
pozulmasına mәhkәmә tәqibi vә beynәlxalq sanksiyalar tәtbiq edilmәlidir. BMTnin Mәqsәd Fondunun
qadınlara qarşı zorakılıq әmәllәrinә aradan qaldırılması üçün ayırdığı qrantlar dünyanın 86 ölkәsindә 6
milyon insanı әhatә edir.
Qәtnamә müharibә şәraitindә yaşayan vә sülhün bәrqәrar olmasında fәal iştirak edәn 1325 qadını müdafiә
edir vә BMTni münaqişәdәn sonrakı şәraitin yaxşılaşdırılması üçün ayrılmış büdcәnin 15%i dә bunun
üçün nәzәrdә tutulmuşdur. Beynәlxalq müqavilәlәr vә BMTnin xüsusi tәşkilatları da qadın hüquqlarını
fәal şәkildә müdafiә edirlәr. Әnәnәvi kütlәvi informasiya vasitәlәri gender stereotiplәri ilә mübarizә
aparmırlar vә qadınlar mәtbuatın rәhbәr vәzifәlәrindә zәif tәmsil olunurlar. Buna baxmayaraq, mobil
telefonlar üçün nәzәrdә tutulmuş İnternet saytları getdikcә daha çox qadınlara qarşı zorakılıq әmәllәri ilә
bağlı qlobal mәlumatların verilmәsi üçün istifadә edilir vә zorakılıq әmәllәri barәdә mәlumat vermәk
üçün proqramlar tәqdim edilir, zorakılığın baş verdiyi yerlәr vә kömәk almaq üçün necә müraciәt
edilmәsi haqda mәlumat verilir (mәsәlәn,
Safecity
Zorakılığa Mәruz qalan Qadınlar Layihәsi, vә
Harrass Xәritәsi)
. Qlobal tәhlil göstәrmişdir ki, mobil telefonlar 93% qadının özlәrini daha tәhlükәsiz hiss
etmәlәrinә yardım etmiş vә 885% qadın isә daha müstәqil olmuş, eyni zamanda 41% qadın iqtisadi
imkanlarını yaxşılaşdırmışdır. Minilliyin İnkişaf Mәqsәdlәri layihәsinin stereotiplәrin dәyişdirilmәsi ilә
bağlı bu yaxınlarda apardığı tәdqiqat belә bir qәnaәtә gәlmişdir ki, növbәti bir neçә onillik әrzindә
gender stereotiplәrindә lәng, lakin kütlәvi dәyişikliklәr baş verәcәk.(Bax: “Tәdqiqatlar” bölmәsindә
“Gender stereotiplәrindә dәyişiklik).
Gender mәsәlәlәri ilә bağlı ayrıseçkiliyә qarşı qanunlar qәbul edildiyi, qadınlara qarşı ayrıseçkilik vә
zorakılıq hallarına qarşı mәhkәmә tәqibi tәtbiq edildiyi, bütün ölkәlәrdә qadınların milli qanunvericilik
orqanlarında 30% + tәmsil edilmәlәri mәqsәdinә nail olunduğu vә inkişaf strategiyalarına bütün
sektorlarda gender bәrabәrliyi daxil edildiyi zaman Çağırış 3ә ciddi şәkildә müraciәt edilәcәk.
Regional Mülahizәlәr
Dostları ilə paylaş: |